Selektywny dobór osób do badań sprawił, iż charakterystyki socjologiczne grupy osób z uszkodzeniem rdzenia kręgowego i grupy osób pełnosprawnych zawężone zostały do z góry ustalonych pryncypiów. Osoby z para- lub tetraple- gią mogły mieć na przykład nie mniej niż 20 lat, przyczyną niepełnosprawności powinno być urazowe uszkodzenie rdzenia kręgowego typu wypadkowego, a ich minimalny poziom wykształcenia nie niższy niż podstawowy, natomiast w ba
danej grupie osób pełnosprawnych wszystkie charakteryzujące ją wskaźniki so
cjologiczne powinny być zbliżone procentowo do wskaźników określających grupę podstawową („A ”). Tak intencjonalnie dobrane osoby są zatem reprezen
tatywne jedynie dla populacji spełniających przyjęte kryteria. Badaniami objęto 89 osób z uszkodzeniem rdzenia kręgowego i 101 osób pełnosprawnych. Ze
stawienia tabelaryczne danych, w ich szczegółowych ujęciach, są bardzo ob
szerne, stąd dbając o zwięzłość opracowania poprzestano jedynie na ich opisie.
METODOLOGICZNE PODSTAWY BADAŃ WŁASNYCH 103 Wszyscy badani z para- lub tetraplegią byli ludźmi stosunkowo młodymi.
Wśród 64 mężczyzn (71.91 %) i 25 kobiet (28.08 %), odsetek kobiet jest tutaj nieco wyższy od światowych danych odnoszących się do urazowości rdzenia, według których kobiety stanowią 18-20 % osób z tym uszkodzeniem (Trieschmann, 1980), 32 osoby (35.95 %) mieściły się w przedziale wiekowym od 3 1 do 40 roku życia, 26 (29.21 %) w granicach od 19 do 25 roku życia, 21 (23.59 %) od 26 do 30 lat oraz 10 (1 1.23 %) osób w przedziale 41-48 lat. Śred
nia wieku wyniosła 30.87 roku i była zbliżona tak dla grupy kobiet, jak i grupy mężczyzn (kobiety - 29.68 roku, mężczyźni - 31.34 roku, t°-.963, p>.330).
Wśród badanych osób 21 (23.59 %) było w związku małżeńskim, 62 (69.66 %) w stanie wolnym i 6 (6.74 %) rozwiedzionych. Osoby z uszkodzeniem rdzenia kręgowego zazwyczaj później wchodzą w związki małżeńskie. Po nabyciu para- lub tetraplegii 25 osób (28.08 %) zmieniło stan cywilny, w tym 6 (24.00 %) ko
biet (wszystkie wyszły zamąż) i 19 (21.34 %) mężczyzn (13 ożeniło się, a 6 rozwiodło), co jest interesujące, jeśli skonfrontujemy te dane z powszechnym mniemaniem jakoby kobiety niepełnosprawne miały większe trudności z wcho
dzeniem w związki małżeńskie. Badaniami objęte zostały osoby z różnych śro
dowisk, o różnym pochodzeniu społecznym, a także różnym wykształceniu. Po
nad dwie trzecie badanych (63 osoby - 70.78 %) mieszkało w miastach, reszta 26 osób - 29.21 % na wsi. Proporcje zamieszkania, w tym tradycyjnym ukła
dzie: miasto - wieś, nie są zatem zbliżone do ogólnego przekroju społecznego kraju, przy czym w grupach płci wskaźnik procentowy zamieszkania jest zróżni
cowany - nieco wyższy odsetek mężczyzn zamieszkałych na wsi (31.74 %, ko
biety - 28.00 %). W 89-osobowej grupie 22 osoby, co stanowi 24.71 %, określi
ło swoje pochodzenie społeczne jako inteligenckie, 49 osób - 55.05 % - jako robotnicze, a 18 osób - 20.22 % - jako chłopskie. Rozkład wskaźników nie w pełni odpowiada rozkładowi normalnemu, na niekorzyść pochodzenia inteli
genckiego i chłopskiego, jednak tendencja ta jest charakterystyczna jedynie dla grupy mężczyzn. Wykształcenie badanych przedstawiało się następująco: 9 osób (10.11 %) miało podstawowe, 28 (31.46 %) zasadnicze zawodowe, 44 osoby (49.43 %) średnie oraz 8 osób (8.98 %) wyższe. Na ogólną sumę 32 zawodów wyuczonych, wyszczególnionych przez 67 (75.28 %) badanych osób, najczę
ściej reprezentowanym, bo przez 7 osób (7.86 %), był zawód nauczyciela (w tym nauczyciel zawodu). Kolejne grupy zawodów pod względem liczebności badanych osób, to: mechanik samochodowy i elektryk - po 6 osób (6.74 %), mechanik (różnych specjalności mechanicznych) - 5 osób (5.61 %) oraz eko
nomista, elektronik i krawiec - po 4 osoby (4.49 %). Pozostałych 26 grup zawo
dów reprezentowało już tylko 31 osób. Wśród nich były i takie, jak: cukiernik, kelner, malarz, rolnik, stolarz, szewc czy szklarz - pojedyncze osoby. Kategoria zawodu wykonywanego jest reprezentowana przez 10 podmiotów (14 osób - 15.73 %), w tym 4 nowe zawody, do których wyuczenia osoby z para- i tetra
plegią zostały zmuszone, chcąc uzyskać pracę. Były to: księgarz - 2 osoby (2.24%), fotograf, handlowiec i przedsiębiorca - po jednej osobie (1.12 %).
Osiem osób (8.98 %) pracowało zawodowo, 69 (77.52 %) posiadało rentę inwa
lidzką, 7 (7.86 %) i pracowało, i pobierało równocześnie rentę, 2 osoby (2.24 %)
104 ROZDZIAŁ III
były na utrzymaniu rodziny i tyleż samo (2 osoby - 2.24 %) korzystało z pomo
cy społecznej (zapomoga), jedna osoba nie wykazała źródła utrzymania.
Z kryterium poruszania się za pomocą wózka inwalidzkiego wiąże się po
ziom uszkodzenia rdzenia kręgowego. Wśród badanych osób 44 (49.43 %) to chorzy na tetraplegię i tyle samo (49.43 %) na paraplegię. W grupie osób z uszkodzeniami w części szyjnej, u 23 osób (25.84 %) były ono całkowite ru
chowe, z częściowo zachowanym czuciem głębokim, u 14 osób (15.73 %) ze śladem ruchu bez znaczenia czynnościowego i niepełnym czuciem oraz u 7 osób (7.86 %) z niedowładami funkcjonalnie użytecznymi i zaburzeniami czucia.
W grupie osób z uszkodzeniami w części piersiowo-lędźwiowej, u 20 (22.47 %) były one całkowite rdzenia i częściowe korzeni, u 9 (10.1 1 %) całkowite korzeni i częściowe rdzenia, u 10 (11.23 %) częściowe rdzenia, ale bez uszkodzeń ko
rzeni oraz u 5 (5.61 %) tylko z uszkodzeniem korzeni lub ogona końskiego rdzenia. W przypadku jednej osoby (1.12 %) nie ustalono charakterystyki uszkodzenia. Najczęściej występującym poziomem uszkodzenia rdzenia w od
cinku szyjnym były neuromery C6 (14 osób - 15.73 %) i C5 (12 osób - 13.48 %) oraz C6-7 (6 osób - 6.74 %) i C7 (5 osób - 5.61 %), co jest zgodne ze świato
wymi wskaźnikami urazowości (Trieschmann, 1980). W odcinku piersiowo- lędźwiowym zaś najczęściej zlokalizowane były uszkodzenia neuromerów Th2 i Ths - po 6 osób (6.74 %), Th|2-L t (4 osoby - 4.49 %) oraz Th2, Ths i L|.2 - po 3 osoby (3.37 %). Jedna osoba nie podała precyzyjnie wysokości uszkodzenia (orzekła jedynie paraplegię). W sumie, stwierdzono 27 różnych obszarów uszkodzeń segmentów rdzenia, od czterech połączonych neuromerów C4.7 do pojedynczego Ls. U wszystkich badanych uszkodzenie rdzenia nastąpiło na skutek mechanicznego urazu, co najmniej jeden rok przed badaniem. Średni czas trwania niepełnosprawności i przystosowania do niego oraz nowych warunków życia wynosił odpowiednio: dla kobiet 8.12 roku, dla mężczyzn 8.23 roku (t°-.081, p>.931), ogółem 8.20 roku, przy czym rozpiętość czasu wahała się między jednym rokiem a 28 latami. Najwięcej osób, bo 37 (41.57 %), uległo trwałemu paraliżowi poprzecznemu w przedziale wieku między 18 a 20 rokiem życia, 31 osób (34.83 %) w przedziale 21-25 lat, 1 1 osób (12.35 %) - 26-30 lat, 6 osób (6.74 %) w przedziale 31-35 lat oraz 3 osoby (3.37 %) powyżej 40 roku życia. Średnia arytmetyczna wieku nabycia uszkodzenia rdzenia w badanej gru
pie wyniosła 22.59 lat i była nieco wyższa u mężczyzn niż kobiet (23.00 i 21.56 lat - t°-1.204, p>.233). Najczęstszymi przyczynami uszkodzenia rdzenia kręgo
wego w omawianej grupie osób były wypadki w środkach komunikacyjnych (47 osób - 52.80 %), skoki do wody (21 osób - 23.59 %) oraz upadki z wysokości (16 osób - 17.97 %). U jednej osoby (1.12 %) odnotowano inną przyczynę ob
rażeń rdzenia, w 4 (4.49 %) przypadkach jej nie ustalono. U wszystkich bada
nych występowały zaburzenia funkcji lokomotorycznych kończyn dolnych, co zmusiło ich do korzystania z wózka inwalidzkiego. U żadnej z osób nie stwier
dzono dodatkowych zaburzeń i schorzeń, które nie wynikałyby z uszkodzenia rdzenia kręgowego i okoliczności, w których do tego doszło. Trzydzieści sześć osób (40.44 %) nabyło dodatkowych uszkodzeń ciała w czasie wypadku prowa
dzącego do para- lub tetraplegii. Dotyczyły one takich części, jak: kończyny górne - 17 osób (19.10%), kończyny dolne - 11 osób (12.35 %), klatka piersio
METODOLOGICZNE PODSTA WY BADAŃ WŁASNYCH 105 wa - 10 osób (11.23 %), czaszka i jama brzuszna - po 8 osób (8.98 %) oraz inne - 4 osoby (4.49 %). Najczęściej stosowaną metodą leczenia w badanej grupie osób z urazem rdzenia kręgowego był zabieg operacyjny, co dotyczyło 70 cho
rych (78.65 %), jedynie w 17 przypadkach (19.10 %) zastosowano leczenie nie- operacyjne; dwie osoby nie określiły sposobu leczenia. Dolegliwości somatycz
ne, określane niekiedy mianem następstw lub powikłań, odczuwało 79 osób (88.76 %). Były to: spastyczność - 55 osób (61.79 %), odleżyny - 51 osób (57.30 %), pogorszenie neurologiczne - 21 osób (23.59 %), kamica - 15 osób (16.85 %), skostnienia i przykurcze - 13 osób (14.60 %), zapalenie płuc i płucne zatory - 7 osób (7.86 %) oraz ropienie - 5 osób (5.61 %). Wszystkie osoby ba
dane korzystały co najmniej jeden raz z leczenia na oddziale szpitalnym lub w specjalistycznej placówce medycznej (średnia arytmetyczna dla grupy - 1.96 pobytu), trafiając tam bezpośrednio po doznaniu urazu rdzenia. Późniejsze już tam pobyty osób z para- lub tetraplegią (47 osób - 52.80 % - od 2 do 10 poby
tów) wiązały się przede wszystkim z leczeniem u nich powikłań wynikających z faktu bycia „człowiekiem rdzeniowym”. Nie wszystkie natomiast badane oso
by korzystały z leczenia i usprawniania w ośrodkach rehabilitacyjnych. Siedem
naście osób, co stanowi 19.10%, nie skorzystało z takiej możliwości rehabili
tacji (średnia dla grupy - 1.39 pobytu). Pozostałe zaś 72 osoby (80.89 %) prze
bywały tam: jeden raz - 51 osób (57.30 %), dwa razy - 14 osób (15.73 %), trzy razy - 2 osoby (2.24 %), cztery i pięć razy - po jednej osobie (1.12 %) oraz po
wyżej 10 razy - 3 osoby (3.37 %). Ze 118 turnusów sanatoryjnych, jakie były u- działem osób z para- i tetraplegią, skorzystało tylko 40 osób (44.94 %), co daje średnią na osobę 1.32 turnusu.
Osoby pełnosprawne wchodzące w skład grupy porównawczej („ B ”) dobra
ne zostały do badań intencjonalnie. Stąd socjologiczne wskaźniki charakteryzu
jące grupę osób pełnosprawnych, w odniesieniu do wyodrębnionych grup płci, wieku, stanu cywilnego, wykształcenia, miejsca zamieszkania, były w dużym stopniu zbliżone - w procentowym ujęciu - z ukazanymi w grupie osób z uszkodzeniem rdzenia kręgowego. A zatem, syntetycznie ujmując uzyskane dane, stwierdzić należy, iż w skład 101 -osobowej grupy porównawczej wchodzi
ło 31 kobiet (30.69 %) i 70 mężczyzn (69.30 %) w przedziale wieku między 19 a 45 rokiem życia, ze średnią 29.60 roku (29.03 roku - kobiety i 29.85 roku - mężczyźni, t°-.582, p>.568). Różnica między grupą podstawową a porównaw
czą jest nieistotna statystycznie (t°-1.265, p>.202). Najwięcej osób, bo 36 (35.64 %), znajdowało się w grupie wieku 31-40 lat, w pozostałych trzech gru
pach frekwencje były następujące: 19-25 - 32 osoby (31.68 %), 26-30 - 23 oso
by (22.77 %) i powyżej 40 roku życia - 10 osób (9.90 %). Osób stanu wolnego było 60 (59.40 %), zamężnych i żonatych 33 (32.67 %), a rozwiedzionych 8 (7.92 %). Na wsi mieszkało 29 osób (28.71 %), 72 osoby (71.28 %) w miastach.
Wykształcenie badanych osób pełnosprawnych przedstawiało się następująco: 4 osoby (3.96 %) podstawowe, 23 (22.77 %) zasadnicze zawodowe, 63 osoby (62.38 %) średnie oraz 1 1 osób (10.89 %) wyższe.
ROZDZIAŁ IV