Podstawę części empirycznej pracy stanowi badanie procesów logistyki zwrotnej w zarządzaniu przepływami produktów niepełnowartościowych w polskich przed-siębiorstwach produkcyjnych. Badanie to ma na celu określenie miejsca i znaczenia procesów logistyki zwrotnej w obszarze zarządzania przepływami produktów nie-pełnowartościowych w tych przedsiębiorstwach.
Charakterystyka i ocena praktyk polskich przedsiębiorstw produkcyjnych w zakresie wykorzystywania procesów logistyki zwrotnej do zarządzania przepły-wami produktów niepełnowartościowych opiera się na analizie danych pierwotnych, pozyskanych w wyniku zrealizowanego badania ankietowego, oraz na obserwa-cjach własnych i przeprowadzonych wywiadach bezpośrednich z przedstawicielami przedsiębiorstw produkcyjnych.
Na podstawie przeprowadzonych w pierwszej kolejności kompleksowych stu-diów literaturowych przygotowane zostało badanie o charakterze ilościowym. Zostało ono opracowane w formie ankiety, której kwestionariusz składał się z 15 pytań mery-torycznych, metryczki oraz końcowej części poufnej, dobrowolnej.
W pierwszym etapie wykonane zostało badanie pilotażowe na próbie 10 polskich przedsiębiorstw produkcyjnych, mające na celu wyeliminowanie ewentualnych nie-jasności tak, aby respondenci nie mieli wątpliwości co do istoty pytań. Następnie przystąpiono do badania zasadniczego, któremu poddana została reprezentatywna próba 302 polskich przedsiębiorstw produkcyjnych.
Projektując badanie z wykorzystaniem metody reprezentacyjnej, dążono do maksymalnego możliwego ograniczenia liczebności próby, przy równoczesnym utrzymaniu wymaganej pewności i dokładności wnioskowania. Klasyczne sche-maty losowania dysponują wzorami pozwalającymi obliczyć przybliżoną liczebność takiej próby.
W przypadku estymacji frakcji (wskaźnika struktury, odsetka) w schemacie losowania bez zwracania minimalną liczebność próby można ustalić ze wzoru:
gdzie:
a — poziom istotności (0,1–0,01);
ua — wartość odczytywana z tablic rozkładu normalnego dla przyjętego poziomu istotności;
p — wskaźnik struktury (frakcja) określona z badania pilotażowego; gdy wartość frakcji nie może być ustalona nawet w przybliżeniu, przyjmuje się sytuację najmniej korzystną p = (1 – p) = 0,5;
d — maksymalny błąd szacunku (oszacowania) określony na poziomie 1–5%.
Dla przeprowadzonego badania przyjęto poziom istotności 0,1 oraz maksy-malny błąd szacunku na poziomie 5%, zatem liczebność próby ustalono następująco:
Stąd też minimalna liczebność próby to 267 przedsiębiorstw. Ustalona dla bada-nia próba na poziomie 302 przedsiębiorstw jest zatem próbą reprezentatywną.
Dodatkowo, w kolejnym etapie wyboru próby dokonano podziału badanej zbio-rowości na 13 warstw, odpowiadających profilom działalności przedsiębiorstw według Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD).
gdzie:
nh — szacowana liczebność jednostek losowania w kolejnych warstwach, h — liczba warstw,
Nh — liczebność kolejnych warstw,
N — liczebność badanej zbiorowości (41 680), n — liczebność próby (302).
Przy losowaniu warstwowym poszukiwana jest taka liczba jednostek wyloso-wanych z każdej warstwy, aby błąd średni oceny parametru był jak najmniejszy.
Spośród czterech sposobów rozmieszczenia próby w warstwach (równomierne, porcjonalne, Neymana, optymalne), dla badanej próby zastosowano alokację pro-porcjonalną. Polega ona na losowaniu podprób z poszczególnych warstw tak, aby stosunek liczebności każdej podpróby do liczebności całej próby był równy frak-cjom odpowiednich warstw, wyrażonym w stosunku do liczebności całej zbiorowo-ści generalnej. Efektem jest próba automatycznie wyważona, dla której spełniony jest wymóg mówiący o tym, że prawdopodobieństwo dostania się do próby powinno być takie samo dla wszystkich jednostek zbiorowości generalnej.
Cele badań i kryteria doboru próby badawczej w polskich przedsiębiorstwach produkcyjnych 73 Ustalenie i poddanie badaniu ankietowemu reprezentatywnej próby 302 polskich przedsiębiorstw produkcyjnych pozwoliło na analizowanie uzyskanych wyników z wnioskowaniem rozszerzonym na ogół tych przedsiębiorstw. Proces doboru próby badawczej polegał na wyselekcjonowaniu pewnej liczby polskich przedsiębiorstw o profilu produkcyjnym, gdyż to ich zbiorowość stanowiła podstawę badania. Dzięki losowemu doborowi próby do badań stanowi ona zminimalizowany obraz całej zbio-rowości, odzwierciedlając badane cechy i zmienne [Zawada 2004].
Badaniu ankietowemu poddane zostały polskie przedsiębiorstwa produkcyjne z sektorów o dużym potencjale powstawania i występowania produktów niepeł-nowartościowych, czyli głównie meblarskiego, odzieżowego, motoryzacyjnego, sprzętu AGD i elektronicznego. Strukturę próby w formie ogólnej charakterystyki działalności i liczebności (wraz z udziałem procentowym) szczegółowo przedsta-wiono w tablicy 3.1.
Tablica 3.1. Struktura próby badawczej Główny profil
działalności
wg PKD Opis Liczebność
w próbie
14.13 Produkcja pozostałej odzieży wierzchniej 87 (28,8%)
14.19 Produkcja pozostałej odzieży i dodatków do odzieży 11 (3,6%) 26.3 oraz 26.4 Produkcja sprzętu (tele) komunikacyjnego
Produkcja elektronicznego sprzętu powszechnego użytku 6 (2,0%) 26.7 oraz 26.8 Produkcja instrumentów optycznych i sprzętu fotograficznego
Produkcja magnetycznych i optycznych niezapisanych nośników informacji
4 (1,3%)
27.2 Produkcja baterii i akumulatorów 1 (0,3%)
27.5 oraz 27.9 Produkcja sprzętu gospodarstwa domowego
Produkcja pozostałego sprzętu elektrycznego 5 (1,7%) 28.0 Produkcja maszyn i urządzeń, gdzie indziej niesklasyfikowana 45 (14,9%) 29.3 Produkcja części i akcesoriów do pojazdów silnikowych 10 (3,3%) 30.9 Produkcja sprzętu transportowego, gdzie indziej
niesklasyfikowana 3 (1,0%)
31.0 Produkcja mebli 120 (39,7%)
32.2 Produkcja instrumentów muzycznych 2 (0,7%)
32.3 Produkcja sprzętu sportowego 3 (1,0%)
32.4 Produkcja gier i zabawek 5 (1,7%)
Ź r ó d ł o: Opracowanie własne na podstawie wyników badania ankietowego.
Zasadnicze badanie ankietowe zostało wykonane w pierwszym kwartale roku 2014. Zostało ono przeprowadzone w formie wywiadu telefonicznego, metodą CATI. Respondentami badania byli przedstawiciele przedsiębiorstw, zajmujący sta-nowiska kierownicze na poziomie całego przedsiębiorstwa, lub osoby przez nich wskazane, jako odpowiadające za zarządzanie przepływami produktów niepełno-wartościowych, czyli między innymi przyjmowanie zwrotów produktów oraz opra-cowywanie strategii i polityki firmy w tym zakresie.
Kwestionariusz ankiety obejmował zagadnienia związane z produktami niepeł-nowartościowymi i sposobem zarządzania ich przepływami poprzez wykorzysta-nie procesów logistyki zwrotnej. Pytania miały w większości charakter zamknięty z możliwością wielokrotnego wyboru i przypisania wartości punktowych do poda-nych elementów. Pozostałe pytania również miały charakter zamknięty, ale z możli-wością jednokrotnej odpowiedzi, uwzględniającej szacunkowo podane wartości pro-centowe.
Każdy z respondentów, rozpoczynając telefoniczny wywiad ankietowy, musiał określić, czy w przedsiębiorstwie, które reprezentuje, występują produkty niepeł-nowartościowe w formie zwrotów produktów. Jedynie pozytywna odpowiedź na to pytanie pozwalała na dalszy udział w badaniu, dzięki czemu możliwe było zbada-nie całej grupy firm, dla której określona została liczebność reprezentatywnej próby, i nie było potrzeby eliminacji ankiet z powodów formalnych.
Kwestionariusz ankiety w części zasadniczej, czyli obejmującej istotne meryto-rycznie pytania, został zbudowany tak, aby możliwe było pozyskanie informacji na temat procesów logistyki zwrotnej w zakresie zarządzania przepływami produktów niepełnowartościowych w polskich przedsiębiorstwach produkcyjnych. Poruszone zagadnienia koncentrowały się na następujących obszarach tematycznych:
• kategorie produktów niepełnowartościowych (zwrotów), miejsca ich powstawa-nia, ich stan jakościowy i natężenie występowania;
• okres zwrotu, czas trwania cyklu przetwarzania zwrotów;
• polityka i motywy przyjmowania zwrotów, wpływ zwrotów na zyskowność firmy oraz budowanie pozycji konkurencyjnej;
• problematyka przetwarzania produktów niepełnowartościowych — realizacja działań związanych z zarządzaniem przepływami zwrotnymi, analiza barier skutecznego zarządzania zwrotami, systemy wspomagające procesy logistyki zwrotnej.
Wyniki badania ankietowego zostały wykorzystane do zilustrowania skali i zakresu realizacji procesów logistyki zwrotnej w zarządzaniu przepływami produk-tów niepełnowartościowych w przedsiębiorstwach produkcyjnych w Polsce, przesła-nek i determinujących je motywów oraz konkretnych ich przejawów i efektów.
Analizę wyników badań rozpoczęto od charakterystyki próby badawczej na pod-stawie jej struktury, uwzględniającej wielkości przedsiębiorstw respondentów okreś- lonej wielkością zatrudnienia, a także struktury rozkładu odpowiedzi dla rodzaju działalności logistycznej prowadzonej przez badane przedsiębiorstwo.
Cele badań i kryteria doboru próby badawczej w polskich przedsiębiorstwach produkcyjnych 75 W badaniu udział wzięli w większości przedstawiciele przedsiębiorstw pro-dukcyjnych zatrudniających do 9 osób — stanowili ponad połowę ankietowanych (rysunek 3.1). Drugą w kolejności pod względem liczebności grupę stanowiły małe (30,3%) i średnie (12,3%) przedsiębiorstwa, a najmniejszy udział procentowy miały firmy zatrudniające powyżej 250 osób — stanowiące 3,3% ogółu respondentów.
Rysunek 3.1. Struktura próby badawczej według wielkości przedsiębiorstw (w %)
Ź r ó d ł o: Opracowanie własne na podstawie wyników badania ankietowego.
Rysunek 3.2. Struktura próby badawczej według rodzaju działalności logistycznej (w %)
Ź r ó d ł o: Opracowanie własne na podstawie wyników badania ankietowego.
Jednocześnie, w celu charakterystyki próby badawczej, respondenci zostali poproszeni o określenie rodzaju działalności logistycznej prowadzonej przez ich przedsiębiorstwo z możliwością dokonania wielokrotnego wyboru. Zgodnie z przy-jętym założeniem badania, że celem są przedsiębiorstwa produkcyjne, aż 97% bada-nych wskazało na działalność w charakterze producenta lub wytwórcy. Ponadto około 13% firm określiło swój rodzaj działalności poprzez wybór detalisty i hurtow-nika. Pozostałe opcje były wskazywane marginalnie (rysunek 3.2).
Analiza wyników przeprowadzonej ankiety pozwoliła na realizację części empirycznej pracy, dotyczącej procesów logistyki zwrotnej w zarządzaniu przepły-wami produktów niepełnowartościowych, zaprezentowanej w rozdziałach czwar-tym i piączwar-tym niniejszej monografii, a interpretacja wyników oparta została także na obserwacjach własnych i przeprowadzonych wywiadach bezpośrednich z przedsta-wicielami przedsiębiorstw produkcyjnych. Te ostatnie posłużyły również do opra-cowania przedstawionego w tym rozdziale schematu procesów logistyki zwrotnej w obszarze zarządzania przepływami produktów niepełnowartościowych i jego weryfikacji.