W literaturze przedmiotu wielu autorów prezentuje procesy logistyki zwrotnej, róż-nicując perspektywę ujęcia przepływów logistycznych. Jednak generalnie rozpatru-jąc procesy logistyki zwrotnej, można je przedstawić w postaci graficznej jak na rysunku 2.10.
W ramach realizacji koncepcji logistyki zwrotnej przepływy produktów nie-pełnowartościowych podlegają przede wszystkim konwencjonalnym działaniom logistycznym, takim jak między innymi transport, magazynowanie czy zarządza-nie zapasami10. Są one jednak uzupełnione specyficznymi procesami związanymi z pozyskiwaniem zwrotów, ich gromadzeniem, kontrolowaniem i sortowaniem, oraz podejmowaniem decyzji o ich dalszym zadysponowaniu.
Rysunek 2.10. Przepływy produktów niepełnowartościowych i procesy logistyki zwrotnej w obszarze zarządzania nimi
Ź r ó d ł o: Opracowanie własne na podstawie: [Rogers, Tibben-Lembke 1999; Fleischmann i in. 2000; Fleischmann 2001, s. 117–48; Guide, van Wassenhove 2003].
Mając na uwadze zaprezentowane na rysunku 2.10 procesy logistyki zwrotnej, należy zwrócić szczególną uwagę na dwa procesy: zapobieganie zwrotom i selekcję
10 Konwencjonalne działania logistyczne w logistyce zwrotnej bazują na ogólnie przyjętej teorii i praktyce w tym zakresie, a zatem niniejsza monografia nie zgłębia tej tematyki, skupiając się natomiast na procesach uzupełniających, które są specyficzne dla zarządzania przepływami produktów niepełnowar-tościowych w przedsiębiorstwach produkcyjnych.
Procesowe ujęcie logistyki zwrotnej w obszarze przepływów produktów niepełnowartościowych 61 wejściową, które są niezwykle znaczące w aspekcie tworzenia przepływów zwrot-nych, przez co mają wpływ na poprawność i efektywność realizacji dalszych proce-sów logistyki zwrotnej w przedsiębiorstwach w obszarze produktów niepełnowarto-ściowych.
Proces zapobiegania zwrotom w logistyce zwrotnej ma zdecydowanie charak-ter koncepcyjny. Odnosi się on do poszukiwania możliwości minimalizowania ilo-ści zwrotów zasilających przepływy zwrotne. Przede wszystkim jest on związany z decyzjami, które w dalszej kolejności zapewnią, przed sprzedażą i wysyłką pro-duktów, ich jakość i przyjazność w użytkowaniu dla klientów na pewnym możliwym do osiągnięcia poziomie [Lisiecka 2013]. Dzięki temu odbiorca finalny, przyjmując produkt, nie będzie miał żadnych zastrzeżeń i powodów do zwrotu. Proces ten doty-czy także decyzji, które będą zmieniały programy promocyjne w celu jak najwyższej sprzedaży produktów, które już zostały wysłane do odbiorców finalnych, a w przy-padku których wiadome jest, że nastąpiły bądź mogą wystąpić, problemy z ich sprze-dażą w obecnych warunkach — zatem konieczna jest ingerencja zapobiegająca moż-liwości wystąpienia zwrotów [Janse, Schuur, de Brito 2010; Bernon, Rossi, Cullen 2011; Genchev, Glenn Richey, Gabler 2011; Rogers, Melamed, Lembke 2012].
Proces selekcji wejściowej (ang. gate keeping) natomiast odbywa się na styku przepływów klasycznych i przepływów zwrotnych w przedsiębiorstwie. Polega na określeniu kwalifikacji produktów kończących przepływy klasyczne w zakresie zasi-lenia przez nie przepływów zwrotnych. W tym procesie podejmowana jest kluczowa decyzja, które produkty zasilą przepływy zwrotne i zostaną poddane dalszym proce-som logistyki zwrotnej, a które nie [Genchev, Glenn Richey, Gabler 2011; Rogers, Melamed, Lembke 2012; Meade, Sarkis, Presley 2007].
Proces selekcji wejściowej w literaturze klasyfikowany jest w kategorii pierw-szego procesu logistyki zwrotnej, gdyż bez niego pozostałe procesy nie tylko istotnie tracą na wartości i jakości, lecz także w zasadzie nie podlegają realizacji. W zarządza-niu przepływami zwrotnymi duży nacisk jest kładziony na określenie stosowanych przez przedsiębiorstwa praktyk służących do ustalenia, które produkty czy mate-riały spełniają kryteria dla zasilania tych przepływów, a które ich nie spełniają i tym samym nie są akceptowane w tych przepływach. To właśnie moment podjęcia decyzji w tym zakresie przez przedsiębiorstwo określony jest mianem selekcji wejściowej, stanowiąc sedno procesu pozyskiwania zasilania dla przepływów zwrotnych.
Po uzyskaniu akceptacji w procesie selekcji wejściowej produkty lub materiały zwrócone, zasilające przepływy zwrotne, podlegają procesowi gromadzenia, który poprzedzony jest działaniami mającymi na celu pozyskanie ich z różnorodnych źródeł pochodzenia. W dalszej kolejności zawartość przepływów zwrotnych jest kontrolo-wana pod względem ogólnego stanu, przede wszystkim jakościowego, i na tej podsta-wie sortowana z przypisaniem do różnych kategorii zwrotów. Następny etap stanowi przekierowanie przepływów zwrotnych, zgodnie z wcześniejszym posortowaniem, do jednostek mogących je naprawić, ponownie wykorzystać, użyć do ponownej produkcji, poddać recyklingowi lub innemu działaniu przywracającemu sprawność i/lub użyteczność bądź też ostatecznie przeznaczyć na wysypisko odpadów.
Kolejny proces logistyki zwrotnej — pozyskiwanie zwracanych produktów nie-pełnowartościowych — polega na odzyskaniu od użytkowników końcowych całych produktów, ich części, komponentów czy materiałów w celu poddania ich kolejnym procesom zmierzającym do odzyskania z nich wartości. Proces ten ma wyjątkowo istotne znaczenie dla funkcjonowania logistyki zwrotnej, gdyż zwroty produktów niepełnowartościowych charakteryzują się znaczną niepewnością co do czasu ich użytkowania i nie ma żadnej możliwości, aby przewidzieć, kiedy produkt z pełno-wartościowego stanie się produktem niepełnowartościowym i w formie zwrotu zasili przepływy zwrotne [Fleischmann i in. 1997]. Jednocześnie pozyskiwanie zwrotów produktów niepełnowartościowych, oprócz tego, że stanowi pierwszy etap w logi-styce zwrotnej, jest również procesem o najwyższej istotności z uwagi na fakt, że stanowi podstawę do wyznaczania zyskowności i efektywności dalszych procesów logistyki zwrotnej [Guide, van Wassenhove 2003].
Kolejnym, ważnym procesem logistyki zwrotnej jest gromadzenie zwróconych produktów niepełnowartościowych i dostarczanie ich do wyspecjalizowanych jedno-stek zajmujących się ich kontrolą, sortowaniem i podejmowaniem decyzji w zakre-sie dalszego zagospodarowania. Gromadzenie zwrotów wiąże się z działaniami, pod-czas których przedsiębiorstwa nabywają na własność produkty niepełnowartościowe, zebrane wcześniej w procesie pozyskiwania, w celu swobodnego zarządzania nimi w kolejnych etapach odzyskiwania wartości [Fleischmann, Van Nunen, Grave 2003].
Zatem głównym podmiotem realizującym proces gromadzenia produktów niepeł-nowartościowych jest producent. Jego przepływy fizyczne na etapie procesu groma-dzenia produktów niepełnowartościowych mogą być zasilane zwrotami napływają-cymi z trzech kierunków: bezpośrednio od użytkowników finalnych lub pośrednio, z uwzględnieniem pośredników w postaci detalistów lub w postaci firm trzecich (3PL) [Kumar, Putnam 2008]. Jednocześnie producent ma możliwości gromadzenia zwro-tów, wykorzystując jedną z dwóch alternatywnych metod opartych na określaniu stop-nia kontroli (jakości i ilości) względem zwracanych produktów niepełnowartościo-wych. W pierwszej producent nie ma żadnej kontroli nad zwracanymi produktami niepełnowartościowymi, a w drugiej, która jest metodą gromadzenia indywidualnego, producent ma pełną kontrolę nad zwracanymi produktami [Webster, Mitra 2007]. Ta pierwsza metoda niesie ze sobą duże ryzyko co do ilości i jakości pozyskanych pro-duktów niepełnowartościowych, natomiast druga metoda znacznie redukuje to ryzyko, ale za to sprawia, że proces gromadzenia staje się dużo bardziej praco-, czaso- i kosz-tochłonny. W związku z tym wybór metody realizacji procesu gromadzenia zależy od struktury kosztów i budżetu ustalonego na działania związane z zarządzaniem prze-pływami zwrotnymi [Atasu, Toktay, van Wassenhove 2013], jak również od decy-zji podejmowanych w zakresie zagospodarowania zwrotów — w tym przypadku od decyzji określającej ilościowy wolumen zwróconych produktów niepełnowartościo-wych, co pozwoli na uzyskanie założonych efektów [Pochampally, Gupta 2004].
Następny istotny proces logistyki zwrotnej to składający się z dwóch skoordyno-wanych ze sobą działań proces kontroli i sortowania. Przyjmując powszechnie wystę-pujące w literaturze przedmiotu założenie, że konsumenci zwracają produkty z
przy-Procesowe ujęcie logistyki zwrotnej w obszarze przepływów produktów niepełnowartościowych 63 czyn znanych i nieznanych [Rogers, Tibben-Lembke 1999], zakłada się również, że kondycja zwracanych produktów jest wysoce zróżnicowana. Dlatego też w przepły-wach zwrotnych tak istotna i wymagana jest kontrola prowadzona oddzielnie dla każ-dego produktu, który te przepływy zasila, i dlatego też kontrola ta jest działaniem poprzedzającym sortowanie zgromadzonych produktów niepełnowartościowych.
Podczas kontroli ocenie poddawany jest zarówno wygląd, jak i stan zwróconego pro-duktu oraz jego elementów składowych. Dopiero na podstawie tej oceny produkty i komponenty mogą zostać odpowiednio posortowane [de Brito, Dekker 2002].
Ostatnim kluczowym procesem w logistyce zwrotnej jest podejmowanie decy-zji o dalszym zagospodarowaniu zwróconych produktów niepełnowartościowych, czyli ich zadysponowaniu w działaniach (opcjach) zmierzających do odzyskania wartości z tych produktów. W początkowych etapach rozwoju nauki w zakresie logi-styki zwrotnej proces podejmowania decyzji o zagospodarowaniu zwrotów opierał się na trzech głównych możliwościach, czyli: ponownym wykorzystaniu produktu, odzyskaniu materiałów z produktu lub włączeniu go do procesów gospodarowania odpadami [Thierry i in. 1995]. Na początku XXI w. pojawiła się czwarta ewentual-ność w postaci możliwości uaktualnienia produktu [Krikke, Bloemhof-Ruwaard, van Wassenhove 2003; Tibben-Lembke, Rogers 2002], a jeszcze chwilę później na pod-stawie badań rynku ustalona została hierarchia dla pięciu działań zadysponowania:
ponowna sprzedaż produktów jako nowych, naprawa lub przepakowanie i ponowna sprzedaż produktów jako nowych, naprawa lub przepakowanie i ponowna sprze-daż produktów jako używanych, ponowna sprzesprze-daż produktów jako przestarzałych po niższej cenie, ponowna sprzedaż produktów jako przestarzałych po cenie równej kosztom wytworzenia [Norek 2003; Lambert, Riopel, Abdul-Kader 2011; Ait-Kadi i in. 2012].
W kolejnych latach w literaturze przedmiotu pojawiało się jeszcze wiele pro-pozycji, w zróżnicowanych kombinacjach, związanych z możliwościami dalszego zagospodarowania zwrotów produktów niepełnowartościowych. W praktyce gospo-darczej jednak realizuje się pięć najbardziej popularnych i rozpowszechnionych grup alternatywnych działań zadysponowania zwracanych produktów niepełnowartościo-wych wraz z realizowanymi w ich obszarze opcjami [Thierry i in. 1995; de Brito, Dekker 2002; Fleischmann i in. 1997; Mutha, Pokharel 2009]:
• ponowne użycie (ang. reuse) — przepakowanie, aktualizacja/unowocześnienie, cele charytatywne, sprzedaż na innym rynku,
• ponowne przetworzenie (ang. reprocessing) — demontaż, rekonfiguracja, rege-neracja,
• naprawa (ang. repair),
• recykling (ang. recycling),
• finalne zadysponowanie w gospodarce odpadami (ang. final disposal).
Podjęcie decyzji o sposobie dalszego zadysponowania zwrotów jest kluczowym procesem w logistyce zwrotnej. Ta decyzja wiąże się z określeniem działania (opcji), podczas którego ma nastąpić odzysk produktu bądź wartości, jaką posiada.
Zasadni-czo odzysk wartości prowadzi się, po pierwsze, z powodu obowiązujących regula-cji prawno-środowiskowych, po drugie, z uwagi na wymagania rynku, a po trzecie, przez wzgląd na wartość ekonomiczną, zawartą w zwracanych produktach niepełno-wartościowych (rysunek 2.11).
Rysunek 2.11. Piramida hierarchii działań w procesie zadysponowania zwrotów produktów niepełnowartościowych
Ź r ó d ł o: Opracowanie własne na podstawie: [van Wassenhove, Zikopoulos 2011; Nikolaidis 2013, s. 4].
Podejmując decyzję o ponownym użyciu, można wybrać opcje przepakowa-nia, aktualizacji/unowocześnieprzepakowa-nia, przeznaczenia na cele charytatywne i sprzedaż na innym rynku niż pierwotny. Tylko nieliczne zwrócone produkty niepełnowarto-ściowe odpowiadają wymaganiom tych opcji, gdyż w ogólnej charakterystyce pole-gają one na braku ingerencji w zwroty (bądź ingerencja ta jest nieznaczna), a następ-nie takie produkty są ponownastęp-nie wykorzystywane w standardowym użyciu. Uściślając:
w opcji przepakowania zwrócone produkty są w oryginalnym stanie jakościowym, mają natomiast uszkodzone opakowanie, które należy wymienić na nowe, a po tej wymianie produkt może zasilić klasyczne przepływy logistyczne. W opcji aktuali-zacji czy unowocześnienia zwrócone produkty również są w bardzo dobrym sta-nie jakościowym, ale wymagają drobnej modyfikacji, która unowocześni ich wygląd bądź funkcjonowanie tak, aby odpowiadały aktualnym trendom rynkowym (np. pro-dukty sezonowe czy elektroniczne) [Mitra 2007]. Ta opcja związana jest z moral-nym starzeniem się produktów, które oznacza, że produkty pełnowartościowe, na skutek szybkich zmian technologicznych, technicznych bądź innych (np.
obowiązu-Procesowe ujęcie logistyki zwrotnej w obszarze przepływów produktów niepełnowartościowych 65 jących trendów w modzie), stają się produktami niepełnowartościowymi, gdyż nie spełniają już bieżących standardów użytkowania. Przeznaczenie zwróconych pro-duktów niepełnowartościowych na cele charytatywne wiąże się z ich dobrą jakością, ale brakiem dalszej przydatności dla przedsiębiorstwa. Dlatego firma, chcąc zyskać na wizerunku, może zdecydować o przekazaniu tych produktów na cele charyta-tywne. Natomiast sprzedaż zwrotów na innym rynku oznacza, że produkty z różnych przyczyn nie pasują do rynku pierwotnego, jednak ze względu na ich dobrą jakość należy zmienić np. język instrukcji obsługi bądź opakowanie — innymi słowy dosto-sować produkty do wymagań innego rynku, a następnie przekazać je na ten rynek do sprzedaży [Krumwiede, Sheu 2002]. Najczęściej w literaturze działania ponow-nego użycia obejmują zwroty produktów opakowaniowych. Przykładem mogą tu być butelki [Torre, Adenso-Diaz, Artiba 2004], palety czy kontenery [Kroon, Vrijens 1995; Kelle, Silver 1989]. Ponadto ponowne użycie dotyczy produktów, które nie były wykorzystywane przez użytkowników, więc ich stan jakościowy odpowiada ich pierwotnie sprzedawanej wersji. Inne produkty nie nadają się z reguły do zadyspono-wania poprzez działania ponownego użycia z uwagi na ich często nienajlepszy stan jakościowy [Zikopoulos, Tagaras 2007].
Odzysk wartości ze zwrotów może następować też przez ponowne przetworze-nie, czyli opcje demontażu, rekonfiguracji i regeneracji. Zwracane produkty pod-legają demontażowi, a następnie ich części są wykorzystywane w produkcji takich samych lub innych produktów. Podobnie jest w przypadku rekonfiguracji i regene-racji, które przez drobne naprawy, remont, podmianę części, odświeżenie, czyszcze-nie przywracają zwrócone produkty do pierwotnej formy, co jest celem ponownego przetworzenia. Zazwyczaj ta opcja wykorzystywana jest w przemyśle samochodo-wym, elektronicznym (telefony komórkowe [Mitra 2007; Guide, Teunter, van Was-senhove 2003], kserokopiarki [Wendy, Chris 2001], komputery [Ferrer 1997]) i przy produkcji opon [Lebreton, Tuma 2007]. Opcja ta może być zintegrowana z recyklin-giem [Hoshino, Yura, Hitomi 1995]. Po ponownym przetworzeniu produkty mogą być sprzedawane jako towary pierwszej jakości [Thierry i in. 1995].
Naprawa to następne działanie umożliwiające odzysk wartości ze zwróconych produktów. Jego celem jest przywrócenie funkcjonalności produktom uszkodzonym/
/wadliwym, co jednocześnie wiąże się ze stratą jakościową, zatem nie oznacza przy-wrócenia pierwotnej jakości [Amini, Retzlaff-Roberts, Bienstock 2005]. Działanie to może również oznaczać renowację produktów, czyli przywrócenie ich do pew-nego określopew-nego stanu jakościowego, który również nie jest równoznaczny z pier-wotną jakością. Działanie naprawy/renowacji często towarzyszy działaniom ponow-nego przetworzenia w odniesieniu do wykorzystywanych tam komponentów [Ferrer 2001].
Ostatnim działaniem służącym odzyskaniu wartości ze zwrotów poprzez ich zadysponowanie jest recykling. Celem recyklingu jest pozyskanie materiałów wtór-nych, przez co odbywa się on w sposób niezachowujący pierwotnych struktur pro-duktu. Polega na przetwarzaniu zwróconych produktów tak, aby uzyskane materiały charakteryzowały się pożądaną jakością, zależną od procesu produkcyjnego, w
któ-rym zostaną wykorzystane jako surowce. Przykładami mogą być tu recykling pla-stiku [Pohlen, Farris 1992], papieru [Pati, Vrat, Kumar 2008], szkła [González-Torre, Adenso-Diaz 2006], metali [Logozar, Radonjic, Bastic 2006], części samochodo-wych [Bellmann, Khare 2000], produktów elektronicznych [Nagurney, Toyasaki 2005], dywanów [Biehl, Prater, Realff 2007].
Decyzja o zdeponowaniu zwróconych produktów na wysypisku odpadów nie jest działaniem odzysku wartości. To najmniej pożądane rozwiązane w logistyce zwrotnej, gdyż poza ewentualnym spaleniem odpadów w celu pozyskania energii do procesów produkcyjnych, nie reprezentuje żadnego odzysku wartości [Walther, Spengler 2005]. Przedsiębiorstwa starają się go unikać i o ile to możliwe, wykorzy-stywać pozostałe opcje zadysponowania. Wiąże się to również z ich polityką środo-wiskową, która narzuca ograniczanie do koniecznego minimum wytwarzania odpa-dów przemysłowych i niebezpiecznych [Li, Olorunniwo 2008].
Wszystkie procesy logistyki zwrotnej opierają się na odpowiednich decyzjach z zakresu ich przebiegu i funkcjonowania, które są podejmowane na różnych pozio-mach zarządzania w przedsiębiorstwie. Powinny być one ściśle skoordynowane z zarządzaniem przepływami produktów niepełnowartościowych. Dobre praktyki w obszarze zarządzania przepływami zwrotnymi poprzez realizację koncepcji logi-styki zwrotnej wskazują na kluczowe znaczenie procesów decyzyjnych dla realiza-cji z sukcesem tych działań. Szczególnie przedsiębiorstwa produkcyjne, borykające się z problemami dotyczącymi przepływów zwrotnych, powinny dokładać wszel-kich starań, aby podejmowane decyzje sprzyjały odpowiedniej organizacji procesów logistyki zwrotnej w zarządzaniu przepływami produktów niepełnowartościowych.
Jak wspomniano, zarządzanie przepływami zwrotnymi wymaga bardzo precy-zyjnego planowania działań i ich efektywnej kontroli w celu zapewnienia popraw-nego funkcjonowania firm produkcyjnych. Najbardziej istotne z punktu widzenia strategii przedsiębiorstw produkcyjnych są działania dotyczące implementacji pro-cesów selekcji wejściowej i zapobiegania zwrotom, gdyż mają one bezpośrednie przełożenie na efektywne zarządzanie przepływami produktów niepełnowartościo-wych. Aby ta implementacja miała prawidłowy przebieg, powinna być poprzedzona analizą i oceną wpływu zwrotów na finanse przedsiębiorstwa.
Jednocześnie wszystkie powyżej opisane procesy, z uwagi na fakt, że stanowią zintegrowane elementy zarządzania przepływami zwrotnymi przedsiębiorstwa, opie-rają się na strategicznej i operacyjnej formule zarządzania. Zasadniczo efektywność zarządzania przepływami zwrotnymi wiąże się z działaniami na poziomie strate-gicznym i operacyjnym, gdyż celem tego zarządzania jest nie tylko odzysk wartości [Wood 2001], ale także tworzenie wartości [Autry 2005]. Zatem wszystkie działania w zakresie zarządzania przepływami produktów niepełnowartościowych, poprzez realizację procesów logistyki zwrotnej, muszą być trwale wpisane w działania stra-tegiczne i operacyjne przedsiębiorstw [Mollenkopf, Russo, Frankel 2007].
Na poziomie strategicznym ustalane są procedury rozwojowe i wdrożeniowe, a na poziomie operacyjnym odbywa się koordynacja procesów logistyki zwrotnej.
Analizowane zarządzanie przepływami produktów niepełnowartościowych w swojej
Procesowe ujęcie logistyki zwrotnej w obszarze przepływów produktów niepełnowartościowych 67 części strategicznej bazuje na strukturze związanej z wdrażaniem procesów logistyki zwrotnej w przedsiębiorstwach. Natomiast operacyjna część zarządzania polega na realizacji tych procesów w takiej formie, w jakiej zostały one wdrożone na poziomie strategicznym.
Zgodnie z powyższym, na rysunku 2.12 zaprezentowana została sekwencja cesów zarządzania przepływami zwrotnymi w przedsiębiorstwie, podzielona na pro-cesy poziomu strategicznego i poziomu operacyjnego, oraz przedstawione zostały interakcje między tymi procesami na obu poziomach. Wszystkie te interakcje odno-szą się do funkcji wielopoziomowych, włączając tu marketing, finanse, produkcję czy logistykę przedsiębiorstwa (rysunek 2.12).
Rysunek 2.12. Procesy zarządzania przepływami zwrotnymi w przedsiębiorstwie w ujęciu strategicznym i operacyjnym
Ź r ó d ł o: Opracowanie własne na podstawie: [Croxton i in. 2001].
Gdy rozważa się specyfikę przepływów produktów niepełnowartościowych, konieczne jest zwrócenie uwagi na to, że te przepływy pełnią bardzo ważną funk-cję w działalności przedsiębiorstw, które podążają za koncepcją zrównoważo-nego rozwoju [Grabara 2013]. Działania związane z zarządzaniem przepływami produktów niepełnowartościowych obecnie są coraz bardziej rozpowszechnione
w prowadzeniu działalności gospodarczej związanej z wytwarzaniem fizycznym dóbr, przede wszystkim z uwagi na intensywnie malejącą dostępność do surow-ców naturalnych i postępującą degradację środowiska naturalnego [Rogers, Tib-ben-Lembke 2001].
Większość krajów wymaga od producentów dostosowania się do obowiązu-jącego prawa w zakresie ochrony środowiska naturalnego i zasobów naturalnych, wprowadzając między innymi strategię wydłużenia odpowiedzialności producenta (ang. extended producer response, EPR) [Lifset, Atasu, Tojo 2013]. Obarcza ona producentów odpowiedzialnością za produkty, które zakończyły swój cykl życia (ang. end of life, EoL) [Hanafi, Kara, Kaebernick 2008] lub swój cykl użytkowa-nia (ang. end of use, EoU) [Mutha, Pokharel 2009; Dehghaużytkowa-nian, Mansour 2009]
i są, bądź mogą się stać, produktami toksycznymi, niebezpiecznymi, zanieczysz-czającymi i degradującymi środowisko i zasoby naturalne [Guide, van Wassenhove 2009]. Wydłużona odpowiedzialność producenta jest najbardziej istotną podstawą do tworzenia polityki związanej z ochroną środowiska naturalnego i zasobów natu-ralnych [Adamczyk 2009], wiążącą się z zapobieganiem oddziaływaniu na środo-wisko wytwarzanych produktów, co jest równoznaczne z przejmowaniem tychże produktów w momencie, kiedy stają się one zwrotami produktów niepełnowarto-ściowych [Forslind 2005]. Autorzy omawiający w literaturze ten temat wskazują, że EPR jest czynnikiem stymulującym przedsiębiorstwa produkcyjne do tworzenia produktów opartych na projektowaniu ekologicznym, gdyż produkty takie w mniej-szym stopniu oddziałują na środowisko, a jednocześnie rzadziej przyjmują postać zwrotu produktu niepełnowartościowego [Brouillat, Oltra 2012; Zailani i in. 2012;
Fleckinger, Glachant 2010]. Koncepcja EPR przyjmuje dwie główne formy [Xiang, Ming 2011; Forslind 2005]:
1) zobowiązania klientów do zwracania produktów wykorzystanych lub niespeł-niających ich oczekiwań,
2) zobowiązania producentów do odpowiedzialności za zarządzanie przepływami zwrotów pochodzącymi od klientów.
Zasadniczo wydłużona odpowiedzialność producenta jest egzekwowana w kra-jach rozwiniętych, jak Niemcy, Szwecja, Szwajcaria, Stany Zjednoczone czy Kanada, ale także widoczne są jej namiastki w krajach rozwijających się, które z roku na rok bardziej intensywnie wdrażają tę koncepcję [Manomaivibool 2009].
Przedsiębiorstwa w zarządzaniu przepływami produktów niepełnowartościo-wych poprzez realizację koncepcji logistyki zwrotnej dostrzegły zatem szansę nie tylko na podniesienie atrakcyjności swojego biznesu poprzez budowanie przewagi konkurencyjnej [Jack, Powers, Skinner 2010], lecz także na ogólne zdynamizowa-nie rozwoju koncepcji zrównoważenia [Pabian 2013]. Dotyczy to przede wszystkim przedsiębiorstw produkcyjnych, które muszą przyjmować zwroty swoich produk-tów i zarządzać nimi w przepływach produkproduk-tów niepełnowartościowych [Srivastava
Przedsiębiorstwa w zarządzaniu przepływami produktów niepełnowartościo-wych poprzez realizację koncepcji logistyki zwrotnej dostrzegły zatem szansę nie tylko na podniesienie atrakcyjności swojego biznesu poprzez budowanie przewagi konkurencyjnej [Jack, Powers, Skinner 2010], lecz także na ogólne zdynamizowa-nie rozwoju koncepcji zrównoważenia [Pabian 2013]. Dotyczy to przede wszystkim przedsiębiorstw produkcyjnych, które muszą przyjmować zwroty swoich produk-tów i zarządzać nimi w przepływach produkproduk-tów niepełnowartościowych [Srivastava