Cele, zasady i instytucje NAFTA

W pierwszej części NAFTA (art. 101)33, zgodnie z art. XXIV GATT, powołano stre-fę wolnego handlu. W umowie nie sprecyzowano zakresu podmiotowego strefy, co oznacza, że pozostaje ona otwarta dla nowych uczestników. W kontekście za-angażowania państw członkowskich w inne umowy międzynarodowe powołanie NAFTA nie uchyla zobowiązań sygnatariuszy wynikających z regulacji GATT oraz innych umów, których są stronami. W przypadku kolizji pierwszeństwo mają prze-pisy NAFTA, chyba że treść porozumienia stanowi inaczej.

Cele ugrupowania zostały zdefiniowane w pierwszej części porozumienia (art. 102). Należą do nich:

1) przyznanie sygnatariuszom klauzuli najwyższego uprzywilejowania;

2) eliminacja barier w handlu oraz ułatwienie transgranicznego przepływu towa-rów pomiędzy terytoriami stron;

3) promocja zasad uczciwej konkurencji na obszarze porozumienia; 4) znaczące zwiększenie możliwości inwestycyjnych na terytorium strefy;

5) zapewnienie odpowiedniej i skutecznej ochrony oraz egzekwowania praw wła-sności intelektualnej na terytorium każdej ze stron;

6) tworzenie skutecznych procedur wdrożenia oraz wspólnego zarządzania poro-zumieniem oraz rozstrzygania kwestii spornych;

7) ustanowienie ram dla dalszej trójstronnej, regionalnej i wielostronnej współpra-cy w celu rozszerzenia i zwiększenia korzyści z NAFTA.

33 Umowa skonstruowana została w taki sposób, że pierwszy artykuł ma numer 101 (nie ma artykułów od 1 do 100). Liczba setek wskazuje, w którym rozdziale zawarto dany artykuł. Za każdym razem, gdy w tekście w nawiasie podany zostanie numer artykułu, aneksu lub sekcji bez wskazania jego źródła, autorka odwołuje się do treści umowy NAFTA.

Cele zdefiniowane w umowie koncentrują się na kwestiach ekonomicznych. Nie ma w niej zapisów dotyczących perspektywy rozwoju ugrupowania oprócz punktu, w którym stwierdza się, że NAFTA jest ugrupowaniem otwartym.

W umowie NAFTA nie ma odwołania do wspólnych tradycji oraz woli rozwi-jania dialogu politycznego. Ogólne cele dotyczą przede wszystkim intensyfikacji i liberalizacji współpracy trójstronnej w zakresie wymiany gospodarczej. Koncen-tracja na tych aspektach wynika z pewnością z przyjętej najniższej formy integracji, która z definicji dotyczy wyłącznie kwestii handlowych.

Kluczowe obszary, w których podejmowana jest współpraca, dotyczą handlu towarami i reguł ich pochodzenia, handlu produktami rolnymi, inwestycji i usług, transgranicznego przepływu przedsiębiorców, subwencji, zamówień publicznych, ustalania norm i zwyczajów oraz rozstrzygania sporów.

Struktura instytucjonalna NAFTA nie jest rozbudowana, szczególnie w porów-naniu ze strukturami innych ugrupowań integracyjnych, takich jak Mercosur, a zwłaszcza Unia Europejska. W ramach NAFTA funkcjonują komitety i grupy robocze, powołane w celu efektywnej realizacji określonych umową obszarów dzia-łań. Główną instytucją NAFTA jest Komisja Wolnego Handlu (Free Trade

Commis-sion), którą McKinney34 nazywa organem zarządzającym. Tworzą ją przedstawi-ciele wszystkich państw członkowskich w randze ministrów lub osoby przez nich wyznaczone. Corocznym spotkaniom komisji przewodzi rotacyjnie każda ze stron. Do głównych jej zadań należą: nadzór nad wdrażaniem postanowień porozumie-nia, rozwijanie współpracy, pomoc w rozwiązywaniu sporów wynikających z od-miennej interpretacji umowy. Komisja może powoływać inne instytucje (komitety, grupy robocze i grupy ekspertów) i delegować im zadania, jest także odpowiedzial-na za odpowiedzial-nadzorowanie ich działań (art. 2001).

Oprócz Komisji Wolnego Handlu ważną rolę odgrywa Komisja ds. Handlu Towarami (Committee on Trade in Goods). Umowa przewiduje, że jej spotkania powinny odbywać się na żądanie którejkolwiek ze stron lub samej komisji. Jedno-cześnie co najmniej raz w roku powinni spotykać się jej członkowie odpowiedzialni za obszary szczególnie istotne dla współpracy państw członkowskich: cła, imigra-cję, kontrolę żywności i produktów rolnych, urządzenia kontroli granicznej, regu-lację transportu oraz przepływ towarów (art. 316). Bieżącym zarządzaniem oraz realizacją postanowień porozumienia zajmują się działający z ramienia NAFTA koordynatorzy (NAFTA co-ordinators), wyznaczeni przez każde z państw człon-kowskich wyżsi urzędnicy Wydziału Handlu35.

Pod auspicjami NAFTA działa ponad 30 grup roboczych, komitetów oraz in-nych jednostek pomocniczych (Committees and Working Groups), których zada-niem jest podejmowanie działań mających na celu ułatwianie wymiany handlo-wej i lokowania inwestycji oraz zapewnienie skutecznego wdrażania przyjętych 34 J.A. McKinney, Created from NAFTA: The Structure, Function and Significance of the

Tre-aty’s Related Institutions, M.E. Sharpe Inc., New York 2000, s. 24–33. 35 NAFTANowOrg, www.naftanow.org [dostęp: 15.08.2012].

75

Cele, zasady i instytucje NAFTA

planów i administrowania nimi. Zadanie grup roboczych oraz komitetów pole-ga na usprawnieniu wdrażania postanowień umowy oraz stworzeniu warunków do dalszej liberalizacji handlu wewnątrz strefy. Kierunek prac określają ministro-wie za pośrednictwem komisji. Aby zapewnić wysoki poziom nadzoru nad grupa-mi roboczygrupa-mi i kogrupa-mitetagrupa-mi, dwa razy w roku odbywają się spotkania wicegrupa-mini- wicemini-strów ds. handlu.

Przykładem działań instytucji są dwie rundy spotkań przeprowadzone pod kierownictwem Komitetu ds. Handlu Towarami, dzięki którym przyspieszono usunięcie ceł. Hufbauer, Esty, Orejas, Rubio i Schott36 podkreślają, że to właśnie sprawne działanie oraz efektywna polemika komitetów i grup roboczych pozwoli-ły uniknąć sporów dotyczących kwestii sanitarnych i fitosanitarnych. Aspinwall37

podkreśla również rolę tej komisji jako przykładu jednostki zapewniającej możli-wość prowadzenia dialogu o krajowych problemach dotyczących zdrowia zwierząt i roślin, ale także działającej na rzecz utrzymania wymiany handlowej.

W 2012 roku funkcjonowały następujące Komitety i Grupy Robocze38: 1) Komitet ds. Handlu Towarami;

2) Komitet ds. Handlu Odzieżą;

3) Grupa Robocza ds. Reguł Pochodzenia Towarów; 4) Podgrupa ds. Ceł;

5) Komisja ds. Handlu Rolnego;

6) Grupa Robocza ds. Klasyfikacji Rolnictwa i Norm Handlowych; 7) Grupa Robocza ds. Subsydiów dla Rolnictwa;

8) Komitet Doradczy ds. Prywatnych Sporów Międzynarodowych Dotyczących Produktów Rolnych;

9) Komisja ds. Środków Sanitarnych i Fitosanitarnych (SFS): a) SFS Techniczna Grupa Robocza ds. Zdrowia Zwierząt; b) SFS Techniczna Grupa Robocza ds. Zdrowia Roślin;

c) SFS Techniczna Grupa Robocza ds. Produktów Mlecznych, Owoców, Wa-rzyw i Żywności Przetworzonej;

d) SFS Techniczna Grupa Robocza ds. Inspekcji Mięsa, Drobiu i Jaj; e) SFS Techniczna Grupa Robocza ds. Pestycydów;

f) SFS Techniczna Grupa Robocza ds. Dodatków do Żywności i Substancji Za-nieczyszczających;

g) SFS Techniczna Grupa Robocza ds. Ryb i Produktów Rybnych;

h) SFS Techniczna Grupa Robocza ds. Leków Weterynaryjnych i Żywności; 36 G.C. Hufbauer, D.C. Esty, D. Orejas, L. Rubio, J.J. Schott, NAFTA and the Environment:

Seven Years Later, Institute for International Economics, Washington D.C. 2000, s. 8. 37 M. Aspinwall, NAFTA-ization: Regionalization and Domestic Political Adjustment in the

North American Economic Area, „Journal of Common Market Studies” 2009, Vol. 47, Issue 1, January, s. 1–24.

38 Global Affairs Canada, www.international.gc.ca/trade-agreements-accords-com-merciaux/agr-acc/nafta-alena/nafta5_section05.aspx?lang=en&view=d, [dostęp: 3.08.2012].

10) Grupa Robocza ds. Działań Nadzwyczajnych; 11) Komitet ds. Standardów;

12) Podkomisja ds. Standardów Transportu Lądowego oraz jej grupy robocze zaj-mujące się:

a) standardami dotyczącymi pojazdów oraz kierowców; b) masą i wymiarami pojazdu;

c) urządzeniami sterowania ruchem; d) bezpieczeństwem transportu kolejowego;

e) towarami niebezpiecznymi/transportem materiałów niebezpiecznych; 13) Podkomisja ds. Norm Telekomunikacyjnych;

14) Rada ds. Standardów Motoryzacji;

15) Podkomisja ds. Etykietowania Wyrobów Włókienniczych i Odzieży; 16) Grupa Robocza ds. Zamówień Publicznych i Małych Firm;

17) Grupa Robocza ds. Inwestycji i Usług; 18) Komitet ds. Usług Finansowych;

19) Grupa Robocza ds. Handlu i Konkurencji; 20) Grupa Robocza ds. Czasowego Pobytu;

21) Grupa Robocza ds. Działań w Ramach Rozdziału XIX; 22) Komitet Doradczy ds. Prywatnych Sporów Handlowych.

W ramach NAFTA działa również sekretariat (art. 2002), który pełni funkcję administracyjno-pomocniczą39. Jego zadaniem jest zarządzanie określonymi przez umowę mechanizmami, które mają zapewnić terminowe i bezstronne roz-strzyganie sporów handlowych między krajowymi przedsiębiorstwami oraz/lub rządami40. Ponadto sekretariat wspiera komisję oraz, w sprawach niezwiązanych z rozstrzyganiem sporów, komitety i grupy robocze.

Sekretariat jest odpowiedzialny za rozstrzyganie sporów dotyczących spraw uję-tych w rozdziałach: XIV (Usługi finansowe), XIX (Przegląd i rozstrzyganie sporów dotyczących antydumpingu i procedur wyrównawczych) oraz XX (Uregulowania instytucjonalne oraz procedury rozstrzygania sporów) umowy. Sekretariat ma również ograniczone obowiązki w przypadku rozstrzygania sporów dotyczących rozdziału XI (Inwestycje).

W każdym państwie członkowskim funkcjonuje krajowa sekcja sekretariatu, będąca lustrzanym odbiciem pozostałych. Narodowym sekcjom przewodzi se-kretarz mianowany przez rząd. Oddziały krajowe utrzymują prowadzony na wzór sądu rejestr, w którym prowadzone są sprawy dotyczące paneli, komitetów oraz trybunału41. Koszty prowadzenia działalności sekretariatów pokrywane są indy-widualnie przez każdą ze stron.

39 Podobnym organem administracyjnym był dwunarodowy sekretariat, który funkcjo-nował w ramach strefy wolnego handlu między Stanami Zjednoczonymi a Kanadą (CUSFTA: Canada – United States Free Trade Agreement, 1987–1994).

40 NAFTA Secretariat, www.nafta-sec-alena.org [dostęp: 15.07.2012].

41 Global Affairs Canada, www.international.gc.ca/trade-agreements-accords-com-merciaux/agr-acc/nafta-alena/nafta5_section05.aspx?lang=en&view=d, [dostęp:

77

Mechanizmy liberalizacji i kontroli handlu towarami

2.3. Mechanizmy liberalizacji i kontroli handlu