poziomie rozwoju w warunkach konkurencji doskonałej
1.4. Skutki integracji krajów o różnych poziomach rozwoju w warunkach
1.4.3. Dywergencja i konwergencja dochodów
Analizując skutki integracji, Venables uwzględnia również model, w którym prze-wagi komparatywne krajów członkowskich wynikają z różnic w wyposażeniu w czynniki produkcji. Wprowadza założenie o zróżnicowaniu produktów na po-ziomie krajowym w celu utrzymania braku specjalizacji oraz umożliwienia zmiany cen produkcji. Przedstawiona analiza powiela założenia teorii Heckschera-Ohlina (H-O), zgodnie z którą podstawą handlu międzynarodowego jest zróżnicowane, re-latywne wyposażenie uczestników wymiany w zasoby. Kraj eksportuje te towary, których produkcja wymaga dużych nakładów czynnika, którym dysponuje61. 60 J. Świerkocki, Zarys ekonomii międzynarodowej, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne,
Warszawa 2011, s. 22. 61 Ibidem, s. 316.
49
Skutki integracji krajów o różnych poziomach rozwoju…
Model obejmuje kraje A, B, C, które dysponują taką samą technologią i są wypo-sażone w dwa czynniki produkcji: pracę niewykwalifikowaną (N) i wykwalifiko-waną (W). Kraje A i B różnią się zarówno między sobą, jak i w stosunku do kraju C relacją zasobów W i N, co jest podstawą ich przewag komparatywnych. Kraj C, wy-posażony w równych proporcjach w W i N, reprezentuje resztę świata (kraj duży).
Wszystkie kraje produkują dwa dobra, które różnią się intensywnością wykorzy-stania czynników produkcji, przy czym dla ułatwienia przyjmuje się, że intensyw-ność wykorzystania czynnika w jednej branży jest odwrotnością jego wykorzystania w drugiej, a analizowane dobra mają taki sam udział w konsumpcji. Mimo że zróż-nicowanie produktów wynika wyłącznie z lokalizacji produkcji, elastyczność sub-stytucji między produktami pochodzącymi z różnych krajów wynosi 5062. Stosunek cen dóbr produkowanych w kraju C wynosi 1. W stanie początkowej równowagi cały import jest obarczony cłem na poziomie 20%. Stosunek cen krajowych oraz struktura handlu krajów A i B uwzględniają cła i obfitość czynników produkcji.
Rysunek 1.12 przedstawia w jaki po zniesieniu ceł między A i B zmienia się do-brobyt tych krajów w zależności od wyposażenia w czynniki produkcji (w relacji wzajemnej oraz w porównaniu z resztą świata).
Rysunek 1.12. Zmiany w dobrobycie kraju B spowodowane utworzeniem strefy wolnego
handlu przy zmiennej relacji wyposażenia w czynniki produkcji
Źródło: A. J. Venables, Winners and Losers from Regional Integration Agreements, London School
of Economics and CEPR, London 2001, s. 23.
62 Ilość j-tego towaru powinna zwiększyć się o 50 przy zmniejszeniu o jednostkę ilości i-tego towaru, aby użyteczność koszyka towarów się nie zmieniła.
Na rysunku 1.12 osie przedstawiają wyposażenie kraju A i B w czynniki pro-dukcji W i N. Wi + Ni = 1, (i = A, B), a zatem w punkcie Wi/Ni = 2, Wi = 0,67, Ni = 0,33. Jeżeli Wi/Ni > 1, kraj i jest obficie wyposażony w czynnik W w porównaniu z resztą świata. Korzyści komparatywne wewnątrz ugrupowania integracyjnego mierzone są według prostej 45°, powyżej której kraj A w porównaniu z B jest obfity w czynnik W.
Linie na rysunku wyznaczają zestawy poziomów proporcjonalnych zmian do-brobytu kraju B wynikających z utworzenia porozumienia integracyjnego. Linie 00 oznaczają kontury zerowe, znaki plus i minus wskazują obszary, w których kraj B korzysta i traci w związku z utworzeniem porozumienia integracyjnego. Zgodnie z rysunkiem 1.12, korzyści z integracji rozumiane jako poprawa dobrobytu są więk-sze dla kraju z relacją wyposażenia w czynniki W i N zbliżoną do wyposażenia charakterystycznego dla reszty świata, tj. Wi/Ni = 1. Ponadto korzyści te są więk-sze, jeżeli kraj partnerski charakteryzuje się relatywnie skrajnym wyposażeniem w czynniki produkcji. Jeżeli A jest wyposażony w czynniki produkcji podobnie do reszty świata, prawdopodobieństwo wystąpienia przesunięcia handlu jest nie-wielkie. Wynika to z faktu, że jeszcze przed utworzeniem porozumienia wolumen handlu między A i C był niewielki, a zatem wielkość handlu, która potencjalnie może zostać przesunięta, jest mała. Utworzenie porozumienia z krajem o wyraźnie odmiennym wyposażeniu w czynniki produkcji maksymalizuje szanse powstania kreacji handlu. Kraje charakteryzujące się skrajnym wyposażeniem w czynniki produkcji są bardziej podatne na zmniejszenie dobrobytu. Jeżeli WB/NB ma war-tość skrajnie niską lub wysoką, kraj B z dużym prawdopodobieństwem doświad-czy straty w dobrobycie, szczególnie jeśli wyposażenie w doświad-czynniki produkcji kraju partnerskiego jest podobne do reszty świata, tj. Wi/Ni = 1.
Na rysunku 1.12 czynniki W i N wchodzą do modelu symetrycznie, a zatem odnoszenie ich do zasobów wykwalifikowanych i niewykwalifikowanych pracow-ników jest mylne, ponieważ koszt pracy czynnika W średnio nie jest wyższy niż koszt czynnika N, a kraje dysponujące czynnikiem W przeciętnie nie są bogatsze od krajów dysponujących N. Aby wykazać, że kraje, w których często występu-je czynnik W, mają relatywnie wyższy dochód niż krawystępu-je, w których powszechny jest czynnik N, należy zmodyfikować rysunek 1.12. Dotychczas przyjmowano, że kiedy gospodarka zyskuje jednostkę czynnika W, traci jednostkę N, zgodnie z założeniem, że Wi + Ni = 1. W dalszym wnioskowaniu (zgodnie z rysunkiem 1.13) czynnik N ma stałą wartość, a zmienia się wyłącznie ilość czynnika W. Wy-soka wartość Wi/Ni oznacza, że kraj i dysponuje zasobami czynnika N na stałym poziomie oraz dużymi zasobami czynnika W, które powinny być interpretowane jako jednostki efektywne. Kiedy relacja czynników produkcji Wi/Ni = 0,5 rośnie do poziomu Wi/Ni = 2, a wartość Ni jest stała i wynosi 0,5, wartość zasobów wy-kwalifikowanych pracowników Wi rośnie z poziomu 0,25 do 1, podwajając dochód kraju i. Na podstawie przedstawionego schematu można przyjąć, że kraje obfite w czynnik W będą na ogół bogatsze, ponieważ dysponują większymi zasobami efektywnego czynnika W.
51
Skutki integracji krajów o różnych poziomach rozwoju…
Rysunek 1.13. Zmiany w dobrobycie kraju B spowodowane utworzeniem strefy wolnego
handlu przy założeniu stałej wartości jednego czynnika produkcji
Źródło: A. J. Venables, Winners and Losers from Regional Integration Agreements, London School
of Economics and CEPR, London 2001, s. 23. Kontury na rysunku 1.13 przedstawiają, podobnie jak na poprzednim rysunku, proporcjonalne zmiany dobrobytu kraju B po utworzeniu porozumienia integra-cyjnego. W punkcie α kraj B jest biedniejszy od kraju A, ponieważ jest relatywnie ubogi w czynnik W. Dobrobyt kraju B spada, natomiast kraju A rośnie, co potwier-dza, że utworzenie porozumienia integracyjnego między dwoma biednymi krajami prowadzi do dywergencji ich dochodów. W przypadku krajów bogatych zachodzi zjawisko odwrotne, polegające na konwergencji dochodów. W punkcie β kraje A i B są obfite w czynnik W, jednak B dysponuje większymi zasobami tego czynnika w porównaniu z A, a zatem jest krajem bogatszym. W takim przypadku kraj B traci, kraj A zyskuje; prowadzi to do konwergencji ich dochodów.
Z przedstawionej analizy można wyciągnąć bardziej ogólne wnioski na temat atrakcyjności porozumień handlowych krajów rozwijających się z krajami rozwi-niętymi. Jeżeli kraj A jest krajem rozwijającym się, a jego wyposażenie w czynniki produkcji WA/NA ma niską wartość, najlepszym partnerem do utworzenia poro-zumienia jest kraj B, dysponujący zasobami wykwalifikowanych pracowników, czyli taki, który ma wysokie WB/NB. Taka konfiguracja pozwala na zwiększenie efektu kreacji handlu przy jednoczesnym zminimalizowaniu wystąpienia efektu
przesunięcia handlu. Ponadto, jeżeli kraj obficie wyposażony w W jest zamoż-ny, kraj biedny doświadcza stosunkowo dużego wzrostu popytu na jego eksport, co poprawia jego terms of trade, tym samym zwiększa się udział w korzyściach z integracji.