Klauzula narodowa i dostęp do rynku towarów

Stopniowe znoszenie ceł w handlu towarami między wszystkimi krajami członkow-skimi Kennedy42 nazywa fundamentem całego porozumienia. Przedstawia on róż-nice w średniej wysokości ceł obowiązujące w chwili wejścia w życie porozumienia – cła w Meksyku były 2,5 razy wyższe niż w Stanach Zjednoczonych, co świadczy o potencjalnych korzyściach z ich zniesienia lub obniżenia.

NAFTA precyzyjnie określa warunki dostępu do rynku państw członkowskich. W zakresie handlu towarami strony porozumienia obowiązuje klauzula narodowa, zgodnie z art. III GATT z 1947 roku43. Przepis o traktowaniu narodowym został w całości włączony do treści umowy (art. 301) i, zdaniem Selivanovej44, ma szczególne znaczenie w przypadku produktów paliwowych, na które często nakładane są akcyza oraz inne podatki wewnętrzne. Przyznanie klauzuli narodowej oznacza, że po prze-kroczeniu granicy i uiszczeniu właściwych opłat importowany towar nie może być traktowany gorzej niż taki sam produkt krajowy. Odwołując się do zasad GATT, Condon45 wskazuje, że raz zniesione lub obniżone cła nie mogą zostać ponownie podwyższone. Właśnie cła stanowiły podstawowe narzędzie protekcjonizmu han-dlowego wykorzystywane na kontynencie północnoamerykańskim przed utworze-niem NAFTA. Między Stanami Zjednoczonymi a Kanadą były one znoszone zgodnie

3.08.2012].

42 K.C. Kennedy, North American Free Trade Agreement (NAFTA), Kluwer Law International, Alphen aan den Rijn 2001.

43 Art. III GATT: National Treatment on Internal Taxation and Regulation.

44 J. Selivanova, Regulation of Energy in International Trade Law: WTO, NAFTA, and Energy Charter, Kluwer Law International, Alphen aan den Rijn 2011, s. 350.

45 B.J. Condon, NAFTA, WTO and Global Business Strategy: How AIDS, Trade and Terrorism Affect Our Economic Future, Quorum Books, Westport 2002, s. 35.

z harmonogramem CUSFTA, który przewidywał zakończenie okresu przejściowego w 1998 roku, jednak wraz z podpisaniem NAFTA przyjęto nowy harmonogram ich redukcji. Wszystkie towary zostały podzielone na pięć grup, dla których przyjęto od-dzielne zasady. W przypadku wszystkich kategorii procedura rozpoczęła się 1 stycz-nia 1994 roku, jednak tylko grupa A z chwilą wejścia w życie porozumie1 stycz-nia stała się przedmiotem wolnego handlu. W pozostałych grupach cła znoszono systematycznie i tylko w przypadku jednej kategorii nie ustalono daty ostatecznego wprowadzenia wolnego handlu46. W raporcie47 dla amerykańskiego Kongresu, przygotowanym jeszcze przed formalnym powstaniem porozumienia, autorzy zauważają, że choć cła były znoszone etapami, większość towarów stała się przedmiotem wolnego handlu już 10 lat po rozpoczęciu funkcjonowania przez NAFTA.

Tabela 2.2. Harmonogram znoszenia ceł w NAFTA

Grupa towarowa Data całkowitego zniesienia ceł

A 1 stycznia 1994 roku

B 1 stycznia 1998 roku

C 1 stycznia 2003 roku

C+ 1 stycznia 2008 roku

D –

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Annex 302.2.

W przypadku towarów pochodzących ze strefy, strony nie mogą nakładać no-wych ceł oraz zwiększać istniejących stawek, tylko powinny dążyć do ich stopnio-wego znoszenia (art. 302). Strony mogą utrzymać istniejące lub wprowadzić nowe ograniczenia importu, pod warunkiem że są one zgodne z kontyngentem taryfo-wym oraz że wprowadzane środki nie ograniczają handlu w stopniu większym niż nałożone restrykcje.

Strony nie mogą również utrzymywać oraz wprowadzać zakazów ani restryk-cji na jakiekolwiek dobra importowane ze strefy oraz eksportowane do partnerów porozumienia (art. 309). Wyjątkiem są restrykcje określone w art. XI GATT48, którego treść włączono do NAFTA (art. 309).

Sygnatariusze nie mogą przyznawać nowych zwolnień z opłat celnych oraz rozszerzać obowiązujących preferencji wobec dotychczasowych beneficjentów, a także przyznawać ich nowym podmiotom, jeżeli zwolnienia te uzależnione są, w sposób bezpośredni lub pośredni, od spełnienia wymogów ekonomicznej przy-należności towarów (art. 304). Wymogi te dotyczą poziomu lub udziału dóbr i usług 46 W handlu pomiędzy Stanami Zjednoczonymi i Kanadą obowiązują ustalenia z CUSFTA,

którego aneks 401 został w całości inkorporowany do NAFTA.

47 United States General Accounting Office, Report to the Congress, North American Free Trade Agreement. Assessment of Major Issues, Washington D.C. 1993, s. 16.

79

Mechanizmy liberalizacji i kontroli handlu towarami

eksportowanych, zastępowania krajowych dóbr i usług objętych zwolnieniami z opłat celnych dobrami importowanymi oraz regulacji odnoszących się do osób korzystających ze zwolnień z należności celnych (section E). Od tych regulacji wpro-wadzono wyjątek dla Meksyku. Wskazano jednocześnie, że kraj ten nie może pod-wyższać wskaźnika między cłami należnymi i naliczonymi w relacji do ekonomicz-nej przynależności towarów wymagaekonomicz-nej do przyznania zwolnienia z opłaty celekonomicz-nej oraz rozszerzać katalogu dóbr importowanych podlegających zwolnieniom (annex 304.1).

Umowa bardzo szczegółowo reguluje również prawa do zwrotu za zapłacone cło, zasady tymczasowego dopuszczenia towarów na terytorium strefy oraz warunki dopuszczenia towarów reeksportowanych spoza strefy po naprawach gwarancyj-nych i przebudowach, np. określa bezcłowy przepływ próbek handlowych i druko-wanych materiałów reklamowych.

Porozumienie zawiera również zasady stosowania ceł przez poszczególne kra-je członkowskie (art. 310). Rząd Meksyku nie może ich podwyższać w przypadku dóbr pochodzących ze strefy, musiał też znieść istniejące do 30 czerwca 1999 roku. Odnośnie do Stanów Zjednoczonych sformułowano zapis o zakazie podwyższania opłat handlowych oraz konieczności ich całkowitego zniesienia zgodnie z zapisem CUSFTA, również do 30 czerwca 1999 roku (annex 310.1). Do zabronionych środków należą też cła, podatki oraz inne opłaty nakładane na eksport towarów pochodzą-cych z państw członkowskich, o ile nie dotyczą dóbr eksportowanych do wszystkich członków NAFTA oraz dóbr przeznaczonych do konsumpcji krajowej (art. 314). W przypadku Meksyku dopuszczalne jest utrzymywanie lub wprowadzanie ceł, po-datków i innych opłat eksportowych na podstawowe dobra spożywcze, ich składniki lub produkty wytworzone z tych dóbr, jeśli opłaty te obowiązują wszystkie strony porozumienia. Restrykcje mają zapobiegać odsprzedaży produktów pochodzących z programów pomocy żywnościowej oraz zapewnić dostępność tych produktów na rynku krajowym. Dotyczy to towarów, których ceny z powodu rządowego planu stabilizacyjnego są niższe od cen na rynkach światowych (annex 314). Wyjątek stano-wią okresowe49 niedobory tych towarów w pozostałych krajach członkowskich50.

Porozumienie uwzględnia również zdarzenia występujące w okresie przejścio-wym znoszenia ceł. Strony zastrzegły, że w przypadku nagłego, znacznego wzro-stu importu towarów, na które obniżono cła, kraj może wprowadzić środki za-radcze chroniące krajowych producentów. W takiej sytuacji strony mogą podjąć niezbędne działania polegające na zawieszeniu dalszej redukcji lub podwyższeniu cła na dane dobro. Środki zaradcze mogą zostać wprowadzone nie później niż rok po pojawieniu się nieprzewidzianych skutków obniżania ceł oraz nie mogą być utrzymywane przez dłużej niż trzy lata (art. 801).

49 Czasowe niedobory nie mogą trwać dłużej niż rok.

50 Strony mogą utrzymywać oraz przyjmować nowe restrykcje handlowe zgodnie z art. XI (2) i XXI (g, i, j) GATT, jednak jest to obarczone pewnymi warunkami szczegółowo określonymi w art. 315 porozumienia.

Strony mogą wprowadzać środki zaradcze w sytuacjach przewidzianych art. XIX GATT51, tzn. wtedy, gdy produkt jest importowany przez członka porozu-mienia w tak zwiększonych ilościach, bezwzględnych lub w stosunku do produkcji krajowej, i na takich warunkach, że powoduje to poważną szkodę dla przemysłu krajowego wytwarzającego produkty podobne lub produkty bezpośrednio kon-kurencyjne lub grozi spowodowaniem takiej szkody. Środki zaradcze mogą być stosowane również wtedy, kiedy import z danego państwa członkowskiego stanowi znaczny udział w imporcie ogółem, oraz kiedy import od jednego lub obu partne-rów znacznie szkodzi lokalnym producentom. Jeśli którykolwiek z uczestników podejmuje działania ograniczające import, powinien zadośćuczynić stronie, wobec której środki zostały wprowadzone. Rekompensata powinna mieć formę ustępstw na rzecz innych towarów, a jej wartość powinna być zbliżona do wysokości ceł nałożonych na artykuły chronione (art. 802). Działania zaradcze należy prowa-dzić według sprawiedliwych, terminowych, przejrzystych i skutecznych procedur (art. 803). Trebilcock i Howse52 przywołują artykuł 802, zgodnie z którym w sytu-acji, gdy kraj podejmuje działania ochronne o charakterze wielostronnym (GATT), partnerzy z NAFTA powinni być wyłączeni z tej procedury, chyba że ich eksport ma istotny udział w całkowitym imporcie i znacznie przyczynia się do szkody kraju wszczynającego procedurę lub grozi wyrządzeniem szkody.

NAFTA reguluje również zasady stosowania cła antydumpingowego i kompensa-cyjnego. Gansteri Valenciano53 tłumaczą konieczność ich wprowadzenia potrzebą ochrony szczególnie istotnych produktów, w przypadku których cło zewnętrzne nie jest dostatecznym zabezpieczeniem wypełniającym lukę między ceną tego samego produktu na danym rynku a aktualną ceną światową. Parasolem ochronnym mają być: prowadzona samodzielnie przez każdą ze stron polityka antydumpingowa oraz indywidualnie ustanawiane przepisy dotyczące cła wyrównawczego. Spory związane z dumpingiem i cłem wyrównawczym rozstrzygane są w dwunarodowych panelach (annex 1901.2). Każdy z członków zobowiązał się do zmiany krajowych przepisów dotyczących tych kwestii zgodnie z przyjętym harmonogramem (annex 1904.15).