Model Meade’a-Lipseya

Zgodnie z przedstawionymi dotychczas modelami, po zawarciu porozumienia in-tegracyjnego rosnącemu popytowi zgłaszanemu przez jeden kraj członkowski nie musiał towarzyszyć wzrost podaży drugiego kraju członkowskiego. Meade53 i Lip-sey54 uchylają to założenie.

Autorzy analizują przypadek strefy wolnego handlu i unii celnej, w którym kraj partnerski jest jedynym źródłem importu, a zatem nie może wystąpić przesunięcie handlu względem reszty świata. W podrozdziale 1.3.3 przedstawiono model unii celnej Meade’a, a następnie rozszerzenie tego badania przez Lipseya na strefę wol-nego handlu i na równowagę ogólną.

Rysunek 1.8. Skutki utworzenia unii celnej przez dwa kraje małe w modelu Meade’a Źródło: A. Panagariya, Preferential Trade Liberalization: The Traditional Theory and New

Developments, University of Maryland, Department of Economics, Maryland 1999, s. 89.

53 J.E. Meade, op. cit. 54 R. Lipsey, op. cit., s. 40–46.

Na rysunku 1.8 punkt P_C wyznacza cenę dobra poza ugrupowaniem, a krzywa HUE_B – podaż eksportu z kraju B do A. Jeśli cła są niedyskryminacyjne, podaż eksportową w kraju A wyznacza krzywa GFE_Bt, wolumen importu A z kraju B – od-cinek GS, a wpływy budżetowe kraju A z tytułu ceł są równe trójkątowi f. Wolumen eksportu z kraju B do A wynosi GS, z B do C – SF, kraje A i C nie handlują ze sobą. W takich warunkach, jeżeli A obniży stawkę celną, krzywa GFE_Bt przesuwa się w dół wraz z ceną wewnętrzną pomniejszoną o cło. Handel między A i B rośnie, podobnie jak dobrobyt w kraju A. Zmiany te są neutralne dla pozostającego poza procesem wymiany kraju C.

Koncepcja Meade’a posłużyła Lipseyowi do opracowania modelu równowagi ogólnej z trzema dobrami: X, Y, Z. Kraj A specjalizuje się wyłącznie w produkcji dobra X, które eksportuje do B i C. B specjalizuje się w produkcji dobra Y i ekspor-tuje je do A i C. Kraj C produkuje wszystkie trzy dobra i eksporekspor-tuje je do A i B. Kraj C jest na tyle duży, że A i B są biorcami ceny.

Załóżmy, że kraj A wprowadza cła w wysokości t_y na dobro Y i t_z na dobro Z, gdzie t_y = t_z =_ t¯. Jeżeli cena w C na wszystkie dobra równa jest jedności, ceny w A dla dóbr X, Y, Z wynoszą odpowiednio 1, 1 + t_y, 1 + t_z. Utworzenie strefy wolnego han-dlu między A i B skutkuje zmniejszeniem cła t_y (na dobro Y importowane z B do A) przy niezmienionej stawce t_z (na dobro importowane z C do A). Dobro Y w kraju A tanieje i pojawia się kreacja handlu w tym sektorze. Wzrost importu dobra Y został oznaczony na rysunku 1.8 jako dm_y; zakreskowany prostokąt przedstawia związany z nim wzrost dobrobytu.

Załóżmy, że dobro Y jest substytutem dobra X i Z. W takiej sytuacji spadek ceny dobra Y prowadzi do spadku popytu na X i Z. Import dobra Z spada, a eks-port X rośnie (wzrasta ilość tego dobra przeznaczona na ekseks-port). Ponieważ Z po-chodzi z C, spadek importu może być interpretowany jako przesunięcie handlu, z którym wiąże się spadek wpływów z ceł, a w konsekwencji spadek dobrobytu. Dla małego kraju obniżającego t_y zmiana w dobrobycie jest równa t_zdm_z < 0. Dobrobytowy efekt netto zależy od tego, czy t_ydm_y + t_zdm_z ma wartość dodatnią czy ujemną.

Zakładając, że t_y = t_z =_ t¯ można wykazać, że niewielka zmiana t_y sprawi,że ko-rzyści z kreacji handlu przewyższą straty wynikające z jego przesunięcia. Tak jak w przypadku wcześniejszego wnioskowania, redukcja ceł zmniejsza popyt na X, co zwiększa wolumen tego dobra przeznaczony na eksport. Zgodnie z równowagą handlu, import musi wzrosnąć, jeśli rośnie eksport całkowity.

Ponieważ ceny światowe są znormalizowane i wynoszą 1, wzrost importu dobra Y jest większy niż spadek importu dobra Z. Oznacza to, że dm_y >-dm_z, przy t_y = t_z =_ t¯ wynosi t_ydm_y + t_zdm_z > 0. Mimo że niewielka redukcja ceł jest korzystna, dalsza liberalizacja handlu może powodować spadek dobrobytu (rysunek 1.9). Po zmniej-szeniu cła t_y, t_y < t_z =_ t¯, a zatem dm_y >-dm_z, co oznacza, że nierówność t_ydm_y + t_zdm_z > 0 nie musi być prawdziwa. Jeżeli t_y = 0, dobrobyt nie zawsze jest większy niż t_y = t_z, co oznacza, że powstanie strefy wolnego handlu może zarówno zwiększyć, jak i zmniejszyć dobrobyt.

41

Skutki integracji krajów o podobnym poziomie rozwoju…

Rysunek 1.9. Zmiany w dobrobycie w modelu Meade’a-Lipseya Źródło: A. Panagariya, Preferential Trade Liberalization: The Traditional Theory and New

Developments, University of Maryland, Department of Economics, Maryland 1999, s. 90.

Jeżeli dobro Y jest komplementarne wobec eksportowanego przez kraj A do-bra X, liberalizacja handlu powoduje wzrost popytu na X w A, a w konsekwencji – spadek jego eksportu. Zgodnie z warunkiem równowagi handlu, zmiana pro-wadzi do większego spadku importu dobra Z, a nie do wzrostu importu dobra X, zatem t_Ydm_Y + t_Zdm_Z > 0, nawet jeśli t_Y = t_Z = t¯.

Model Meade’a-Lipseya ma szereg ograniczeń dotyczących wzajemnego wu krajów członkowskich na swoje gospodarki. Po pierwsze, kraje nie mają wpły-wu na gospodarkę partnera, ponieważ utworzenie strefy wolnego handlu jest rów-noznaczne z jednostronną liberalizacją handlu55. Po drugie, model zakłada specy-ficzną strukturę przepływów handlowych, ponieważ dobro importowane z kraju partnerskiego nie jest importowane spoza ugrupowania (jak w poprzednich mo-delach). Po trzecie, model wprowadza założenie o jednakowych cenach wewnątrz ugrupowania równych cenie światowej powiększonej o cło. W modelu przyjmuje się, że zmiany w cłach są nieskończenie małe, więc nie wiadomo, w jakich warun-kach strefa wolnego handlu przyczynia się do zwiększenia dobrobytu.

55 Zgodnie z teorią wolnego handlu, jednostronna liberalizacja jest korzystna, ponieważ pozwala na alokację czynników produkcji zapewniającą ich najwyższą produktywność oraz poprawia konkurencyjność podmiotów krajowych.

Panagariya56 rozwija model Meade’a-Lipseya i analizuje strefę wolnego han-dlu utworzoną przez małe kraje, pomijając wspomniane ograniczenia. Pozwala to ocenić różne warianty współpracy handlowej. Autor rozważa duże zmiany w wysokości ceł, porównując przy tym sytuację przed wprowadzeniem strefy wolnego handlu i po jej wprowadzeniu. Zakłada, że wszystkie dobra mogą być wytwarzane we wszystkich krajach, a producenci mogą stosować arbitraż ceno-wy. Uwzględnia tylko dobra normalne oraz produkcję, w której występują przy-chody ze skali. Uczestnicy strefy znoszą cła w handlu między sobą i utrzymują je na dotychczasowym poziomie w przypadku wymiany z krajami trzecimi. Kraj będący członkiem strefy, w którym obowiązują wyższe cła na wybrane dobro, kontynuuje jego import również po zawarciu porozumienia. Ceny obo-wiązujące w strefie wolnego handlu są powiązane z cenami światowymi za po-średnictwem ceł.

Z modelu wynika, że strefa wolnego handlu przyczynia się, po pierwsze, do zwiększenia lub zmniejszenia dobrobytu ugrupowania w zależności od tego, czy wartość produkcji ugrupowania (mierzona w cenach światowych) wzra-sta lub maleje. Po drugie, jeżeli produkcja dóbr eksportowanych przez oba kraje członkowskie wymaga wyłącznie nakładów pracy, a produkcja pozosta-łych dóbr wymaga zarówno nakładów specyficznego czynnika, jak i pracy, to strefa wolnego handlu przyczynia się do spadku wielkości produkcji oraz dobrobytu.

Zgodnie z modelem, mały kraj A usuwa cła w przypadku małego kraju part-nerskiego, pozostawiając dotychczasowe stawki dla kraju C. Z powodu ma-lejących wpływów z ceł nałożonych na import z kraju B dobrobyt kraju A się zmniejsza. Rozmiar strat zależy od wielkości importu kraju A z B oraz skali preferencji. Jeżeli do produkcji dobra eksportowanego przez kraje członkowskie jest wykorzystywana wyłącznie praca, a do pozostałych oprócz pracy zuży-wa się czynnik specyficzny, B korzysta na utworzeniu strefy wolnego handlu. W takim przypadku integracja prowadzi do spadku produkcji wewnątrz ugru-powania w cenach światowych oraz zmniejszenia dobrobytu strefy. Oznacza to, że jeśli dwa małe kraje o zbilansowanej wymianie handlowej tworzą strefę wolnego handlu, traci ten partner, który stosował wyższe cła. Przedstawiony model Panagariya koresponduje z hipotezą dotyczącą naturalnych partnerów handlowych (natural trading partners), opisaną w podrozdziale 1.6.

56 A. Panagariya, Preferential Trading and Welfare: The Small-Union Case Revisited, Uni-versity of Maryland, Maryland 1999.

43

Skutki integracji krajów o różnych poziomach rozwoju…

1.4. Skutki integracji krajów o różnych