Certyfikacja systemów i produktów

Uwiarygodnienie działań na rzecz zrównoważonego rozwoju jest również możliwe dzięki potwierdzeniu, że dana cecha, zestaw cech czy sposób funkcjonowania syste-mu zarządzania są kluczowe dla biznesu oraz spełniają oczekiwania określone przez zewnętrzną instytucję. W przypadku przedsiębiorstwa odzieżowego możliwych jest wiele opcji. Certyfikacja może obejmować produkt, proces lub system zarządzania. Dodatkowo funkcjonują inicjatywy pozarządowe i komercyjne, które zajmują się weryfikacją różnorodnych aspektów. Na rynku dostępne są certyfikaty dedykowane branży, a także systemy, w których kluczowa jest ocena danego obszaru czy procesu, bez względu na specyfikę przemysłu, np. certyfikaty służące zarządzaniu jakością (ISO 9001), środowiskiem (ISO 14001), zrównoważonym zakupem (ISO 20400) czy BHP (ISO 45001). Standardy systemowe mają za zadanie usprawnić zarządzanie w konkretnym obszarze. Najnowsza wersja norm ISO 9001 oraz ISO 14001 zmieniła sposób postrzegania związków przedsiębiorstwa z otoczeniem zewnętrznym, podej-ście do samego produktu (w odniesieniu do cyklu życia), wprowadziła perspektywę ryzyka i możliwości, co może pozytywnie wpłynąć na zrozumienie wymiaru poza-ekonomicznego działalności. Zakłada się, że organizacja, która chce zadbać o jakość swoich produktów oraz bardziej świadomie zarządzać aspektami środowiskowymi, powinna ‒ po pierwsze ‒ zidentyfikować wszystkich interesariuszy, którzy w sposób bezpośredni lub pośredni mogą na nią wpłynąć. Powoduje to konieczność rozpozna-nia samych podmiotów, ale i relacji z nimi, co znacznie rozszerza kontekst analizy, a także wiedzę o otoczeniu, w jakim organizacja funkcjonuje.

Drugim aspektem jest definiowanie granic danego produktu w rozumieniu cy-klu życia, od pozyskania surowców, aż po zarządzanie odpadami. Rozszerzenie po-winności organizacji, dotyczących analizy wszystkich etapów cyklu życia produktu powoduje, że mają one lepszą wiedzę o procesach, dostawach i surowcach. W re-zultacie firmy zyskują zrozumienie dla tego, co dzieje się w ich łańcuchach dostaw, są bardziej świadome możliwych problemów. Wzmacnia to dodatkowo podejście oparte na ryzyku. Chcąc oferować produkty wysokiej jakości, akceptowane przez odbiorców, należy ocenić, co może wywołać określone ryzyko rozumiane szeroko jako wynik niepewności. Jeśli tym wynikiem może być pogorszenie wizerunku, jak ma to często miejsce w przypadku pojawienia się zdarzeń nieetycznych, to już w czasie identyfikacji potencjalnych zagrożeń przedsiębiorstwo może odkryć sytu-acje, na które należy zwrócić szczególną uwagę. Zastosowanie podejścia prewen-cyjnego nie tylko minimalizuje ryzyko po stronie przedsiębiorstwa, lecz także prze-kłada się na zwrócenie większej uwagi na źródło ryzyka. Przykładem spoza branży jest olej palmowy. Jego pozyskanie wiąże się z dużym obciążeniem dla środowiska,

155

4.4. Wybrane narzędzia wspierające zarządzanie… a ze względu na miejsce pozyskania również z zagrożeniem dla bioróżnorodności. Firma, która nie zadba o to, aby pozyskać surowiec ze sprawdzonych źródeł, naraża się na ryzyko utraty klientów, dla których kwestie ochrony środowiska są ważne. Podobne przykłady dotyczą branży odzieżowej. Jeśli konsumenci dowiadują się, że ich ulubiona marka zachowała się w sposób, który nie jest dla nich akceptowalny, tracą do niej zaufanie.

Odrębnymi wytycznymi są ISO  26000, służące uporządkowaniu kwestii związanych ze społeczną odpowiedzialnością, które pomagają organizacjom przejść przez proces definiowania społecznej odpowiedzialności oraz interpreto-wania jej zasad na potrzeby konkretnego podmiotu. Wytyczne te nie są normą, z której można uzyskać certyfikat, a jedynie zestawem wskazówek dla zarządzają-cych organizacją. Certyfikowanym standardem jest SA 8000, odwołujący się głów-nie do zagadgłów-nień społecznych. Przedsiębiorstwo decydujące się na wdrożegłów-nie sys-temu zarządzania, zobowiązuje się do zarządzania takimi aspektami, jak warunki zatrudnienia, prawa człowieka, BHP itp.

Przykładem narzędzia, które odnosi się do wytycznych ISO 26000 oraz innych dostępnych systemów certyfikacji jest Responsible Supply Chain, dedykowane m.in. branży odzieżowej. Umożliwia ono ocenę ryzyka CSR w takich obszarach, jak prawa człowieka, uczciwe praktyki operacyjne, kwestie konsumenckie i inne. Proces składa się z trzech etapów: oceny ryzyka, analizy wyników oraz ogranicza-nia ryzyka. Rezultatem prac jest raport zawierający profil ryzyka CSR dostawców danej firmy, a także zestaw rekomendacji, dotyczących możliwych działań napraw-czych. Został opracowany zgodnie z uznanymi standardami zarządzania ryzykiem (ISO 31000) i uwzględnia specyfikę sektora69.

W ostatnich latach na rynku pojawiają się liczne inicjatywy, które umożliwia-ją dokonanie ewaluacji działań w obszarze środowiska i aspektów społecznych. Część z nich na stałe wpisała się w kanon możliwych rozwiązań, służących ocenie i weryfikacji, inne są pomysłami, które dopiero się rozwijają. Większość podejść do oceny i ewaluacji działań przedsiębiorstw funkcjonuje w oparciu o kodeks postępo-wania, audyt oraz system certyfikacji.

Przykładem takiej certyfikacji jest Worldwide Responsible Accredited Produc-tion (WRAP), wspierany przez InternaProduc-tional Apparel FederaProduc-tion (Międzynaro-dowa Federacja Odzieżowa). W ramach procesu przedsiębiorstwa dokonują sa-moewaluacji pod kątem spełniania 12 zasad, np. zgodności z przepisami prawa i prawa pracy, zakazu pracy przymusowej, zakazu pracy dzieci itp. oraz są oceniani przez audytorów. Certyfikacja przyznawana jest na czas określony ‒ w zależności od poziomu ‒ i trwa do dwóch lat. W ramach WRAP funkcjonuje zasada zero to-lerancji, oznaczająca natychmiastową utratę certyfikatu w chwili zidentyfikowania zdarzenia, sprzecznego z przyjętymi zasadami70.

69 http://responsiblesupplychain.eu/textile (dostęp: 6.03.2019).

70 Worldwide Responsible Accredited Production, http://www.wrapcompliance.org/ (dostęp: 6.03.2019).

Fair Labour Association to kolejna inicjatywa oceniająca warunki pracy i dbają-ca o systemowe rozwiązania sprzyjające wysokim standardom. Jest jednym z roz-wiązań dla branży odzieżowej71, podobnie jak Fair Wear Foundation, której ideą jest zwrócenie uwagi na jakość pracy. Swoje działania realizuje poprzez coroczną ocenę zrzeszonych w ramach partnerstwa przedsiębiorstw, prowadzoną z użyciem narzędzia Brand Performance Check (Ocena Wyników Marek). Jest to przegląd działań przedsiębiorstw pod kątem stopnia ich zaangażowania w ocenę, identyfi-kacji i rozwiązywania problemów z dostawcami. Pomaga to organizacjom określić, które z działań się sprawdzają oraz wskazać obszary, gdzie można wprowadzić usprawnienia.

Opracowany przez Koalicję Zrównoważonej Odzieży Indeks Higg to zestaw narzędzi umożliwiający zarówno markom, jak i sprzedawcom detalicznym pomiar i ocenę firmy lub produktu pod katem zrównoważonego rozwoju. Pozwala na kom-pleksową ocenę oraz mapuje miejsca, gdzie istotna jest interwencja i wprowadzenie działań doskonalących72.

Textile Exchange to kolejna pozarządowa inicjatywa, która wspiera transfor-mację branży odzieżowej, propagując zrównoważone praktyki w ramach łańcucha dostaw. Organizacja kładzie nacisk na dobre praktyki, związane z rolnictwem, ma-teriałami, przetwarzaniem i monitorowaniem poszczególnych etapów produkcji czy wycofywaniem z eksploatacji w celu zmniejszenia negatywnego wpływu prze-mysłu na zasoby wodne, glebę i powietrze, a także na ludzi73.

Better Cotton Initative (BCI) adresuje swoje działania do producentów ba-wełny, a jej celem jest wdrażanie pozytywnych zmian, służących pracownikom plantacji oraz sprzyjających zrównoważonej produkcji. U  jej podstaw leżą trzy wymiary zrównoważonego rozwoju: społeczny, środowiskowy i  ekono-miczny. Jest to rozwiązanie kompleksowe, mające na celu wypracowanie me-chanizmów współpracy na rzecz zrównoważonej bawełny jako dominującego sposobu produkcji. BCI zakłada spełnienie siedmiu zasad zgodnie, z którymi rolnicy BCI:

• minimalizują szkodliwy wpływ praktyk ochrony upraw; • promują zarządzanie zasobami wodnymi;

• dbają o zdrowie gleby;

• zwiększają bioróżnorodność i odpowiedzialnie korzystają z ziemi; • dbają o jakość włókien i ich zachowanie;

• promują godną pracę;

• prowadzą skuteczny system zarządzania74.

Zrównoważona produkcja bawełny jest także domeną inicjatywy Organic Cotton – systemu certyfikacji potwierdzającego, że dana farma spełnia kryteria 71 Fair Labour Association, http://www.fairlabor.org/ (dostęp: 6.03.2019).

72 https://apparelcoalition.org/the-higg-index/ (dostęp: 6.03.2019). 73 Textile Exchange, https://textileexchange.org/ (dostęp: 6.03.2019). 74 Fair Wear Foundation, https://www.fairwear.org/ (dostęp: 6.03.2019).

157

4.4. Wybrane narzędzia wspierające zarządzanie… organicznej uprawy, dany podmiot zakwalifikowany został do uprawy organicznej, a także sprawdzającego transakcje dotyczące bawełny organicznej75.

Zakres tematyczny prezentowanych rozwiązań, w tym w szczególności tych adresowanych bezpośrednio do branży odzieżowej, jest bardzo zbliżony. Podkre-śla się w nich kluczową wartość środowiska oraz rolę pracowników, którzy decydują o tym, jak dalece dany łańcuch dostaw spełnia kryteria zrównoważonego rozwoju. Wskazane inicjatywy stanowią jeden z elementów pomocnych w projektowaniu produktów i procesów dla firm w fazie transformacji oraz nowych podmiotów, któ-re osadzają swoje modele biznesowe na fundamencie zrównoważonego rozwoju. Informacją powtarzającą się w poszczególnych systemach jest konieczność zarzą-dzania łańcuchem dostaw, w tym początkowymi ogniwami (farmerzy, plantatorzy), a nie tylko dostawcami, z którymi wchodzimy w bezpośrednie relacje.

Decyzja o wyborze określonej drogi postępowania powinna być uzależniona nie tylko od potrzeb, lecz także stopnia znajomości procesów. Przedstawione inicjaty-wy mają znaczenie zwłaszcza dla procesu zarządzania. Standardy systemowe po-zwalają wypracować zestaw procedur i polityki, które organizacje zobowiązują się realizować. Inicjatywy branżowe dają możliwość oceny stopnia adaptacji koncepcji zrównoważonego rozwoju oraz odkrywają obszary, gdzie zakres podejmowanych działań jest niewystarczający. Znajomość takich inicjatyw ułatwia również podjęcie decyzji o wyborze dostawców i partnerów biznesowych.

Certyfikacja jest również rodzajem komunikacji rynkowej. Uzyskawszy okre-ślony certyfikat, przedsiębiorstwo powinno zadbać o to, aby odbiorcy produk-tów dowiedzieli się o jego posiadaniu oraz o jego wartości dla samego odbiorcy. W przypadku certyfikatów produktowych wymiar komunikacyjny ma priorytet. Konsument, stykając się z danym oznaczeniem, powinien mieć wiedzę o tym, co kryje się za danym logotypem i jakie kryteria zostały spełnione. Do najbardziej roz-poznawalnych oznaczeń produktowych należą: Fair Trade, GOTS (Global Organic

Textile Standard) oraz Oeko-Tex. W przypadku certyfikatów produktowych równie

ważna jak sam symbol jest edukacja o tym, do jakiego etapu produkcji czy całego łańcucha dostaw się odnosi. „Możliwa jest bowiem sytuacja, w której surowiec pochodzący z upraw ekologicznych na dalszych etapach przetwarzany jest w spo-sób zagrażający środowisku, a nawet bezpieczeństwu użytkowników końcowych”76. W tabeli 29. przedstawiono charakterystykę najbardziej rozpoznawanych certyfi-katów produktowych.

75 Organic Cotton, http://aboutorganiccotton.org/ (dostęp: 6.03.2019).

76 A. Rudnicka, Innowacyjna i  odpowiedzialna branża odzieżowa, „Logistyka Odzysku” 2016, nr 4, s. 21–26.

Źródło: opracowanie własne m.in. na podstawie M. Koszewska, Social and eco-labelling of textile and clothing goods as means of communication and product differentiation, „Fibres and Textiles in Eastern Europe” 2011, Vol. 19, s. 20–26; www.altmoda.pl; https://www.global-stan-dard.org (dostęp: 16.07.2019).

Świadomość konsumentów na temat negatywnego oddziaływania na środowisko branży odzieżowej jest coraz większa za sprawą m.in. mediów oraz mediów społecznościowych, które pokazują warunki, w jakich powstają nasze ubrania. Dużą aktywność w tym obszarze wykazują organizacje pozarządowe, które monitorują procesy i dzielą się ze społeczeństwem zdobytymi informacjami. Tabela 29. Przykłady certyfikatów produktowych w branży odzieżowej

Nazwa

certyfikatu ^Znaczenie

GOTS Kompleksowe podejście do sposobu produkcji ubrań. Firma decydująca się na uzyskanie certyfikatu musi zagwarantować spełnienie określonych warun-ków nie tylko w fazie przetwarzania surowca, lecz także w miejscu powstawa-nia produktu i w szwalni.

GOTS GOTS określa minimalny procentowy udział surowców pochodzenia organicz-nego. Uprawy ekologiczne dotyczą miejsc wolnych od nawozów sztucznych oraz nasion GMO. Wymagania obejmują również fabryki i szwalnie. Podobnie jak w in-nych systemach zwraca się tu uwagę na spełnianie kryteriów społeczw in-nych. Posługiwanie się oznaczeniem GOTS jest możliwe tylko w chwili spełnienia wszystkich określonych przez inicjatywę wymagań.

W Polsce 15 organizacji znajduje się na liście GOTS jako firmy spełniające kryte-ria certyfikacji (stan na marzec 2019).

Fair Trade Standard obejmujący zarówno kryteria społeczne, jak i środowiskowe (w cen-trum zainteresowania ‒ poszanowanie praw człowieka). Rolnicy, którzy pracu-ją w miejscach objętych certyfikacpracu-ją, otrzymupracu-ją cenę minimalną za uprawiany surowiec (forma zabezpieczenia przed wahaniami cen na rynku) oraz premię społeczną na inwestycje w rozwój lokalnej społeczności. Certyfikacja odnosi się do pierwszej fazy produkcji bawełny, co powoduje, że dalszy cykl produkcji nie musi gwarantować wysokich standardów społecznych czy środowiskowych. Ecolabel Środowiskowy certyfikat unijny, obejmujący również certyfikację włókien

sztucznych. Oznaczenie informuje klienta, że minimum 50% włókien wykorzystanych do produkcji ma cechy ekologicznych. Standard uwzględnia ocenę środowiskową.

Oeko-Tex

Standard 100 ^{Certyfikat przyznawany materiałom, które nie zawierają substancji szkodli-}wych i metali ciężkich. Jest potwierdzeniem spełnienia określonych wymagań w kontekście zawartości szkodliwych barwników czy ołowiu (np. w przypad-ku ubranek dla dzieci). Materiał zgłaszany do certyfikacji przechodzi szereg te-stów laboratoryjnych, sprawdzających różne parametry techniczne, w tym: za-pach, PH, odporność itp.

Oeko-Tex

159

4.4. Wybrane narzędzia wspierające zarządzanie… Sam biznes zaczyna dostrzegać wartość starań na rzecz zrównoważonego rozwoju. W rezultacie przedsiębiorstwa mają do dyspozycji coraz więcej narzędzi weryfika-cji swojego modelu biznesowego. Potwierdzenie poziomu, na jakim znajduje się dana firma poprzez uzyskanie niezależnego certyfikatu czy akredytacji wzmacnia jej pozycję, ale i ułatwia nawiązanie nowych kontaktów biznesowych oraz buduje zaufanie klientów.

Decydując się na określony system certyfikacji, warto uwzględnić nie tylko fak-tyczne potrzeby, ale i cel, dla którego podejmuje się wysiłek ‒ usystematyzowanie procesów, poprawa warunków w łańcuchu dostaw, rozwój potencjału biznesowego, komunikacja z klientem czy chęć porównania się z innymi. Nie bez znaczenia są także kwestie finansowe, zarówno w momencie starania się o dany certyfikat, jak i w chwili, gdy istnieje potrzeba przejścia kolejnej certyfikacji i ponownej oceny.

Rozdział 5