Europejski i polski kontekst problemów

funkcjonowania łańcucha dostaw w branży odzieżowej. Praca dzieci obecna jest zarówno w dużych fabrykach, jak i w niewielkich manufakturach, w tym u podwykonawców oraz w prywatnych domach51. Z danych zawartych w ra-porcie SOMO52 wynika, że dzieci są chętnie wykorzystywane do różnorodnych prac, takich jak: barwienie, przyszywanie guzików, przycinanie, składanie, przenoszenie i pakowanie odzieży. Pracują także przy skomplikowanych czyn-nościach wymagających precyzji (haftowanie, cekinowanie, tworzenie plis). Kilka krajów uznaje się za szczególnie niebezpieczne dla dzieci. Są to m.in. Indie, Uzbekistan, Chiny, Bangladesz, Egipt, Tajlandia i Pakistan. Co więcej, w azjatyckim przemyśle zdarzają się sytuacje pracy dzieci, które są ofiarami handlu żywym towarem. Podobnie jest w Indiach, gdzie dochodzi do zatrud-niania dzieci przemycanych z Nepalu. Handel dziećmi istnieje również na te-renie Indii (głównie z części północnej do południowej).

Praca dzieci to wynik trudnych warunków, w jakich znaleźli się mieszkańcy krajów rozwijających się po ekspansji dużych korporacji, które oferowały pracę dla niskowykwalifikowanych pracowników. Przedsiębiorstwa masowo przenosiły swoją produkcję do krajów z jak najniższymi kosztami wytworzenia. Spowodowało to presję ze strony właścicieli fabryk do cięcia kosztów, a te najłatwiej ograniczyć, zmniejszając ludziom wynagrodzenie ‒ jest to tym łatwiejsze, im gorsza jakość re-gulacji krajowych w tym obszarze. Praktyka ta doprowadziła do sytuacji, w której wypłacane wynagrodzenie nie pozwala zaspokoić podstawowych potrzeb (w tym pokrycia kosztów edukacji). Dzieci nie chodzą do szkoły, tylko pomagają rodzicom zapracować na własne utrzymanie. Są one tanią siłą roboczą. Istnieje wyraźny zwią-zek między pracą dzieci a niskimi płacami dla dorosłych. W ten sposób utrwala się błędne koło ubóstwa53.

2.5. Europejski i polski kontekst problemów

Mimo że prezentowane problemy mają wymiar globalny, nie należy zapominać, że również europejski oraz polski przemysł odzieżowy mierzą się z różnymi wy-zwaniami społecznymi. Jeden z raportów Clean Clothes Cmpaign ujawnia niepo-kojące dane, które wskazują na funkcjonowanie sweatshopów również w krajach 51 Child labour in the textile and garment industry. Focus on the role of buying companies, SOMO,

2014.

52 SOMO (The Centre for Research on Multinational Corporations) to niezależna organizacja po-zarządowa założona w 1973 roku, badająca korporacje multinarodowe oraz wpływ ich dzia-łalności na ludzi i środowisko.

europejskich. Oznacza to, że informacja na metce „wyprodukowane w Europie” (dla niektórych konsumentów jest bardzo ważna bo wybierają daną rzecz właśnie ze względu na przekonanie, że oznacza to godne warunki pracy) w niektórych przypadkach może nie mieć żadnego znaczenia54.

Nawet w krajach należących do Unii Europejskiej obserwujemy głodowe płace i bardzo złe warunki życia mężczyzn i kobiet szyjących ubrania, które kupujemy w sklepach i galeriach handlowych. [...] Pracownicy sektora odzieżowego żyją pod ogromną presją, by nie stracić pracy. Często zależy od niej cała rodzina, bo jest to jedyny regularny dochód w gospodarstwie domowym. Bez względu na to, jak zła jest sytuacja, pracownicy muszą realizować wyśrubowa-ne normy i robić wszystko, co w ich mocy, żeby utrzymać się w pracy. Często […] dokonują wyboru między minimalnym dochodem a swoim zdrowiem. Kierownictwo wykorzystuje ich zależność i oddanie pracy55.

Warunki pracy w branży odzieżowej w Polsce są nadal mało znane. Zarówno przedstawiciele firm, jak i pracownicy niechętnie wypowiadają się na ten temat. Utrudnia to przeprowadzenie kompleksowych badań, które pokazałyby faktyczny obraz polskiego przemysłu odzieżowego. Jednak dane z raportu Clean Clothes z 2015 roku nie napawają optymizmem. Pracownikami na rynku odzieżowym są głównie słabo wynagradzane kobiety. W Polsce, podobnie jak w całej branży, nierozwiąza-ną kwestią pozostają wolność zrzeszania się oraz niskie standardy bezpieczeństwa i higieny pracy. Praca w szwalni (zwłaszcza w systemie zmianowym, w pomiesz-czeniach bez okien) i konieczność wykonywania drobnych, ale precyzyjnych prac naraża narząd wzroku. Wykonuje się ją na stojąco co powoduje problemy z kończy-nami i kręgosłupem. Do tego dochodzi system pracy na akord, wysoce stresogenny. W połączeniu ze złym traktowaniem przez personel zarządzający i pracowników administracyjnych może powodować realne pogorszenie jakości życia. Do zidenty-fikowanych problemów należało też dysponowanie przez pracodawcę urlopem za-trudnionych czy przymusowy urlop bezpłatny56. Trudno oszacować, w jakim stop-niu zebrane na potrzeby opracowania cytowanego raportu dane dotyczą większości zakładów, w jakim zaś są jednostkowymi, niechlubnymi przykładami, jak bardzo

fast fashion wpływa na funkcjonowanie osób zaangażowanych w produkcję odzieży.

Na pewno, mając na uwadze, że takie nadużycia mogą wystąpić, należy dokonać stosownej analizy ryzyka w tym obszarze.

54 Europe’s Sweatshops, The Results of CCC‘s Most Recent Researches in Central, East and South East Europe, November 2017, https://cleanclothes.org/livingwage/europe/europes-sweat-shops (dostęp: 17.08.2018), s. 3.

55 Uszyte w Europie. Głodowe płace pracowników przemysłu odzieżowego w Europie Wschodniej i Tur-cji. Raport z badań 2014, Clean Clothes, Polska, http://www.cleanclothes.pl/materialy/publ_23_ uszyte_w_europie_raport_pl.pdf (dostęp: 25.06.2017), s. 4–5.

79

2.5. Europejski i polski kontekst problemów Parlament Europejski, identyfikując podobne problemy społeczne z przedsta-wianymi w relacjach gospodarczych z partnerami z krajów, będących głównymi dostawcami odzieży na rynek europejski, wydał rezolucję w sprawie inicjatywy przewodniej UE dotyczącej przemysłu konfekcyjnego. W  dokumencie zwró-cił uwagę na konieczność poprawy warunków pracy przez systemową zmianę, kompleksowe rozwiązania (w tym na poziomie sprawozdawczości) oraz „za-pewnienie większego dostępu do informacji o zachowaniu przedsiębiorstw, co ma zasadnicze znaczenie. PE uważa, że sprawą fundamentalną jest wprowadze-nie skutecznego i obowiązkowego systemu sprawozdawczości i zasad należytej staranności57 dla produktów odzieżowych, wchodzących na rynek UE; uważa, że należy rozszerzyć odpowiedzialność na wszystkie podmioty w całym łańcu-chu dostaw, w tym na podwykonawców w zarówno formalnej, jak i nieformal-nej gospodarce (w tym w strefach przetwórstwa wywozowego)”58.Dodatkowo „wzywa Komisję, by przy negocjowaniu umów międzynarodowych i dwustronnych zaangażowała się w prawa człowieka, w tym prawa dzieci, oraz promowanie dobrych rządów i wiążących klauzul praw człowieka oraz klauzul społecznych i środowisko-wych; ubolewa, że obecne klauzule praw człowieka w umowach o wolnym handlu i innych umowach o partnerstwie gospodarczym nie są zawsze w pełni przestrze-gane przez państwa strony umów; podkreśla w związku z tym konieczność wzmoc-nienia wszystkich instrumentów w celu zagwarantowania pewności prawnej”59. Wyzwania społeczne to obszar, gdzie potrzebna jest współpraca wszystkich in-teresariuszy, związanych z funkcjonowaniem łańcucha wartości. Z jednej strony, jest to potrzeba posiadania wiedzy o miejscach, ludziach i procesach realizowa-nych na każdym etapie powstawania odzieży, a z drugiej ‒ konieczność wdrożenia strategicznych rozwiązań, pozwalających zarządzać tym aspektem funkcjonowa- nia pojedynczej organizacji i całego łańcucha dostaw.

57 Problematyka należytej staranności omówiona zostanie w  dalszej części publikacji. 58 Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 27 kwietnia 2017 r. w sprawie inicjatywy przewod-niej UE dotyczącej przemysłu konfekcyjnego, Parlament Europejski 2016/2140(INI), s.  13. To nie jedyny dokument, odnoszący się bezpośrednio do wyzwań w branży odzieżowej. Istnieje również Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 14 czerwca 2017 r. w sprawie stanu wdro-żenia porozumienia na rzecz zrównoważoności w  Bangladeszu, https://sip.lex.pl/akty-praw- ne/dzienniki-UE/rezolucja-parlamentu-europejskiego-z-dnia-14-czerwca-2017-r-w-sprawie-stanu-69087263 (dostęp: 7.07.2019).

CZĘŚĆ II

KONCEPCJA ZRÓWNOWAŻONEGO