Due dilligence i zarządzanie ryzykiem

Branża odzieżowa jest jedną z najbardziej zanieczyszczających środowisko. Do-datkowo skala problemów społecznych, w tym związanych z nieprzestrzeganiem praw człowieka, powoduje potrzebę wdrożenia mechanizmów, które umożliwią przedsiębiorcom (a w szczególności korporacjom międzynarodowym oraz pod-miotom posiadającym globalną sieć relacji) monitorowanie tych aspektów, które są szczególnie problemowe. Jednym z takich rozwiązań jest należyta staranność (due dilligence). Jest to proces, który „umożliwia przedsiębiorstwom identyfikację, zapobieganie, minimalizowanie i określenie sposobu reagowania na rzeczywiste i potencjalne negatywne skutki swojej działalności. Proces należytej staranności może być częścią szerszych systemów zarządzenia ryzykiem w przedsiębiorstwach, o ile wykracza poza proste rozpoznawanie i zarządzanie istotnym ryzykiem zagra-żającym samemu przedsiębiorstwu”54. Sposób przeprowadzenia oceny należytej staranności został opisany w  Wytycznych OECD dotyczących należytej

staran-ności w zakresie odpowiedzialnych łańcuchów dostaw w sektorze tekstylno-odzie-żowym i  obuwniczym, będących kompleksowym opracowaniem zawierającym

zestaw wytycznych, którymi przedsiębiorstwa powinny się kierować, porządku-jąc kwestie zarządzania ryzykiem. Jest ono tutaj rozumiane jako „ryzyko szkód 53 The State of Fashion 2019, A year of awakening, https://www.mckinsey.com/~/media/McKinsey/ Industries/Retail/Our%20Insights/The%20State%20of%20Fashion%202019%20A% 20year%20of%20awakening/The-State-of-Fashion-2019-vF.ashx (dostęp: 23.09.2018).

54 Wytyczne OECD dotyczące należytej staranności w  zakresie odpowiedzialnych łańcuchów dostaw w sektorze tekstylno-odzieżowym i obuwniczym, OECD, 2017, https://www.oecd-ilibra-ry.org/docserver/9789264308121-pl.pdf?expires=1575649071&id=id&accname=guest&checks um=7434EB71948C89FE898B72AE4575A3F4 (dostęp: 20.03.2019).

147

4.4. Wybrane narzędzia wspierające zarządzanie… doznawanych w wyniku działalności przedsiębiorstwa przez indywidualne osoby, inne organizacje lub społeczności, dotyczących praw człowieka, praw pracowni-czych i środowiska”55. Wytyczne nie zastępują przepisów prawa i nie są obowiąz-kowe do stosowania, jednak ‒ ze względu na zakres podejmowanych zagadnień ‒ są narzędziem przydatnym do monitorowania i zarządzania obszarem społecz-nym i prawami człowieka, które nadal są dużym wyzwaniem dla biznesu. Dane z badania porównawczego, obejmującego proces należytej staranności w obsza-rze praw człowieka pokazują, że dla biznesu te wskaźniki nadal są problemem. 40% badanych organizacji nie otrzymało ani jednego punktu w wyniku oceny przestrzegania praw człowieka w procedurze due dilligence56. Jest to niepokoją-cy sygnał potwierdzająniepokoją-cy, że biznes nie radzi sobie ze skutecznym zarządzaniem tym obszarem. Dodatkowo zaniedbywanie praw człowieka, zarówno w kontekście posiadanej wiedzy o problemie, jak i narzędzi do zarządzania może skutkować wysokim ryzykiem, czyli prawdopodobieństwem sytuacji niepożądanych oraz ich negatywnym oddziaływaniem na organizację i  różne grupy interesariuszy. Zarządzanie ryzykiem wiąże się z należytą starannością, jest elementem procedury i może być rozumiane jako „proaktywne podejście do identyfikowania, analizo-wania i zarządzania wszystkimi rodzajami potencjalnego ryzyka organizacji”57. W przypadku omawianej branży ryzykiem o szczególnym znaczeniu obarczone są m.in.:

• praca dzieci; • praca przymusowa; • dyskryminacja; • niskie standardy BHP;

• zanieczyszczenie wody, gleby i powietrza; • niebezpieczne chemikalia;

• przekupstwo, korupcja i inne58.

Dokonując analizy due dilligence, warto mieć na uwadze, że pojawiające się ry-zyko może być różne, w zależności od:

• rodzaju produkowanych wyrobów i użytych materiałów; • miejsca produkcji;

• modelu biznesowego (fast fashion, zróżnicowanie linii produktów itp.);

• modelu zaopatrzenia (bezpośrednio/pośrednio, wielu dostawców/mała licz-ba dostawców, dostawcy lokalni/dostawcy glolicz-balni itp.)59.

55 Tamże, s. 16.

56 Key Findings Apparel, Agricultural Products and Extractives Companies, Corporate Human Rights Benchmark, 2018, https://www.corporatebenchmark.org/sites/default/files/docu-ments/CHRBKeyFindings2018.pdf (dostęp: 10.12.2018).

57 I. K. W. Lai, H. C. W. Lau, A hybrid risk management model: a case study of the textile industry, „Journal of Manufacturing Technology Management” 2012, Vol. 23, Issue 5, s. 665–680. 58 Wytyczne OECD dotyczące należytej staranności…,s. 36.

Na rysunku 39. przedstawiono główne etapy, które należy uwzględnić w procesie należytej staranności.

Przedsiębiorstwo, które zdecyduje się na procedurę należytej staranności, po-winno w pierwszej kolejności założyć cel, dla jakiego jest ona wykonywana. Biorąc pod uwagę procesy, produkty oraz łańcuch dostaw należy zidentyfikować nega-tywne wpływy, jakie wywiera dana działalność na środowisko oraz społeczeń-stwo (w tym przede wszystkim pracowników) oraz zakres ryzyka, wynikający z potencjalnych i rzeczywistych szkód. Analiza ryzyka powinna dotyczyć w spo-sób szczególny dostawców. Samoocena bieżącej sytuacji oraz określenie stopnia, w jakim organizacja może odpowiadać na wpływy pozwala na usystematyzowa-nie działań. W sytuacji, gdy wpływ jest bezpośredni, a związane z nim ryzyko wystąpienia negatywnych skutków wysokie, przedsiębiorstwo powinno podjąć skuteczne działania związane z zaprzestaniem, zapobieganiem lub minimalizo-waniem tych szkód. Istotne są tu zwłaszcza działania zapobiegawcze oraz mini-malizowanie szkód, do których może dojść w łańcuchu dostaw. Proces należytej staranności należy na bieżąco monitorować, biorąc pod uwagę cele, zakres oraz uzyskiwane rezultaty, zarówno w organizacji, jak i jej łańcuchu dostaw. Informa-cja o prowadzonym działaniu powinna być zakomunikowana wszystkim grupom interesariuszy za pośrednictwem istniejącego systemu komunikacji z tymi, którzy bezpośrednio doświadczyli negatywnych skutków działalności biznesowej. Orga-nizacja powinna również wypracować mechanizm składania i rozpatrywania skarg. Proces należytej staranności dotyczy każdego przedsiębiorstwa, bez względu na wielkość, jednak wydaje się, że dla dużych organizacji jest on szczególnie istotny ze względu na różnorodność wpływów i złożoność relacji. Ponadto firma, która ma dużą siłę nabywczą, poprzez proces oraz podejmowanie działań naprawczych

33

Na rysunku 39. przedstawiono główne etapy, które należy uwzględnić w procesie należytej staranności.

Rysunek 39. Etapy procesu należytej staranności w kontekście odpowiedzialności społecznej

Źródło: opracowanie własne na podstawie OECD Due Diligence Guidance for Responsible Business Conduct,

OECD 2018, s. 21.

Przedsiębiorstwo, które zdecyduje się na procedurę należytej staranności, powinno w pierwszej kolejności założyć cel, dla jakiego jest ona wykonywana. Biorąc pod uwagę procesy, produkty oraz łańcuch dostaw należy zidentyfikować negatywne wpływy, jakie wywiera dana działalność na środowisko oraz społeczeństwo (w tym przede wszystkim pracowników) oraz zakres ryzyka, wynikający z potencjalnych i rzeczywistych szkód. Analiza ryzyka powinna dotyczyć w sposób szczególny dostawców. Samoocena bieżącej sytuacji oraz określenie stopnia, w jakim organizacja może odpowiadać na wpływy pozwala na usystematyzowanie działań. W sytuacji, gdy wpływ jest bezpośredni, a związane z nim ryzyko wystąpienia negatywnych skutków wysokie, przedsiębiorstwo powinno podjąć skuteczne działania związane z zaprzestaniem, zapobieganiem lub minimalizowaniem tych szkód. Istotne są tu zwłaszcza działania zapobiegawcze oraz minimalizowanie szkód, do których może dojść w łańcuchu dostaw. Proces należytej staranności należy na bieżąco monitorować, biorąc pod

59 Tamże.

Rysunek 39. Etapy procesu należytej staranności w kontekście odpowiedzialności społecznej Źródło: opracowanie własne na podstawie OECD Due Diligence Guidance

149

4.4. Wybrane narzędzia wspierające zarządzanie… i zapobiegawczych może realnie wpłynąć na poprawę warunków funkcjonowa-nia całego łańcucha dostaw. W przypadku mniejszych organizacji zakres zaanga-żowania może być mniej rozwinięty ze względu na ograniczone zasoby czy rolę pełnioną w łańcuchu dostaw. Ważne są tutaj działania podejmowane na początku współpracy i  staranny dobór dostawców na podstawie wstępnej kwalifikacji. Określenie kryteriów społecznych i środowiskowych w ocenie wstępnej jest ważnym elementem ograniczania ryzyka w relacjach z dostawcami. Dla dostawców jest okazją do przedstawienia stopnia spełnienia oczekiwań odbiorcy, a dla przedsiębiorstwa poszukującego partnera do współpracy ‒ wybrania najlepszego podmiotu. Podobne zadanie ma ocena okresowa, dająca możliwość weryfikacji tego, w jakim stopniu kryteria kluczowe z punktu widzenia odbiorcy są spełniane przez dostawcę w czasie trwania współpracy.

Ocena należytej staranności i zarządzanie ryzykiem w branży odzieżowej mogą przyspieszyć zmiany postrzegania wartości pracy osób zatrudnionych oraz spo-wodować bardziej zdecydowane działania w obszarze ochrony środowiska. Z per-spektywy operacyjnej są to ważne narzędzia do oceny i zarządzania wymiarem pozaekonomicznym.