rozwiązaniem dla współczesnych gospodarek
3.3. Zrównoważony rozwój a społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstw
Zrównoważony rozwój nie jest jedyną koncepcją, próbującą łączyć zamierzenia biznesowe z wymiarem pozaekonomicznym. Społeczna odpowiedzialność przed-siębiorstw lub biznesu (Corporate Social Responsibility, CSR) jest odpowiedzią na oczekiwania społeczne, dotyczące określenia roli biznesu w społeczeństwie. Kon-cepcje ‒ obecnie stawiane blisko siebie, czasem utożsamiane ze sobą ‒ mają różne uwarunkowania historyczne. Zrównoważony rozwój, w swoim pierwotnym zało-żeniu, miał wytyczać kierunki oraz wspierać rządy w rozwiązywaniu problemów społecznych i środowiskowych. Był propozycją odnoszącą się do całości systemu polityczno-gospodarczego. Przeniesienie zadań wynikających z przyjęcia założeń koncepcji z poziomu administracji publicznej na poziom pozostałych sektorów spowodowało, że przedsiębiorstwa zaczęły adaptować ją do swoich strategii i po-lityk. Dało to początek nowym podejściom, takim jak wspomniane przedsiębior-stwo zrównoważone czy zrównoważony model biznesu.
Społeczna odpowiedzialność jako koncepcja kształtowała się, z jednej strony, pod wpływem ruchów społecznych, wyrażających niezadowolenie z nieodpo-wiedzialnych zachowań biznesu, który po rewolucji gospodarczej zaczął nagle powiększać swoje wpływy (nierzadko kosztem pracowników, ich zdrowia i bez-pieczeństwa), z drugiej zaś ‒ przez samych przedsiębiorców, którzy, pomnażając swoje bogactwo, decydowali się na dzielenie się nim ze społeczeństwem w postaci fundowania bibliotek, szpitali oraz innych miejsc użyteczności publicznej. Rozwój gospodarki, jej ekspansywny charakter spowodował, że ludzie zaczęli doświadczać
99
3.3. Zrównoważony rozwój a społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstw problemów związanych z zanieczyszczeniem środowiska oraz negatywnych skut-ków pracy w warunkach niebezpiecznych, bez respektowania możliwości fizycz-nych, co wywołało masowe protesty. Słynna nowojorska sala koncertowa, Carnegie Hall, została ufundowana przez Andrew Carnegie, który w 1889 roku napisał
Ewan-gelię bogactwa. Zwracał w niej uwagę na potrzebę rozważnego gospodarowania
bogactwem oraz przeznaczania jego części na cele społeczne i wspieranie „słab-szych” członków społeczności. Również w Polsce znana jest szeroka działalność filantropijna ówczesnych przedsiębiorców. Filantropia do dziś jest jednym z filarów społecznej odpowiedzialności, choć ograniczanie się wyłącznie do tej aktywno-ści zaburza rozumienie idei. Ciekawe ujęcie CSR i miejsce działań filantropijnych zaproponował A. B. Carroll. Aby mówić o społecznej odpowiedzialności, należy łącznie spełnić kilka warunków:
• być odpowiedzialnym w wymiarze ekonomicznym (społecznie wymagane); • być odpowiedzialnym w wymiarze prawnym (społecznie wymagane); • być odpowiedzialnym w wymiarze etycznym (społecznie oczekiwane); • być odpowiedzialnym w wymiarze filantropijnym (społecznie pożądane)34. Autor zaproponował układ piramidy, gdzie najważniejszym elementem jest odpo-wiedzialność ekonomiczna, a jej szczytem ‒ odpoodpo-wiedzialność filantropijna, która, choć społecznie pożądana, nie warunkuje odpowiedzialności społecznej. Podstawo-wym celem podmiotu biznesowego jest pomnażanie zysku, ale w przypadku spo-łecznej odpowiedzialności sposób jego osiągnięcia jest ważny i wymaga spojrzenia szerszego od perspektywy korzyści dla biznesu. Stąd coraz więcej organizacji de-cyduje się na podejmowanie trudnych społecznie tematów, takich jak: włączenie społeczne, problem migracji i adaptacji pracowników czy poruszany już wielokrotnie w niniejszej publikacji problem pracy dzieci i pracy przymusowej. Przedsiębiorstwa, które chcą być społecznie odpowiedzialne, zobowiązane są do przestrzegania umowy społecznej, w tym ‒ obowiązujących przepisów prawa. Społeczna odpowiedzialność kończy się w momencie złamania narzuconych przez system prawny norm, mimo świetnie prowadzonych programów zaangażowania społecznego. Przestrzeganie przepisów prawa to również mniejsze ryzyko ponoszenia kar oraz innych konse-kwencji, wynikających z naruszenia porządku prawnego. Etyka z kolei to obszar refleksji nad zachowaniem moralnie akceptowalnym, wykraczającym poza ramy prawne. W przedsiębiorstwach dochodzić może do sytuacji, kiedy normy etyczne nie są respektowane lub ich interpretacja nie jest właściwa, co umożliwia osiąganie zysków kosztem jakieś relacji czy krzywdy, wyrządzonej drugiej stronie. Dotyczy to w szczególności sytuacji, gdy normy prawne nie są łamane, ale na gruncie oce-ny moralnej daoce-ny czyn jest nieetyczoce-ny. Na filantropię czy zaangażowanie społeczne mogą pozwolić sobie te organizacje, które w świadomy sposób zarządzają pozosta-łymi trzema wymiarami.
34 A. B. Carroll, The pyramid of corporate social responsibility: Toward the moral management of organizational stakeholders, „Business Horizons” 1991, Vol. 34, No. 4, s. 42.
Mimo wielu późniejszych podejść do interpretacji tego, jak społeczna odpo-wiedzialność powinna być tłumaczona na język biznesu, zaproponowany model pokazuje istotę koncepcji i odrzuca argumenty, sprowadzające ją tylko do działań wizerunkowych, osiąganych poprzez aktywność charytatywną.
W literaturze pojęcie społecznej odpowiedzialności pojawiło się w 1953 roku dzięki pracy H. R. Bowena, który zdefiniował odpowiedzialność, jaką ponoszą przedsiębiorcy, realizując politykę i podejmując decyzje zbieżne z oczekiwaniami społecznymi35. Od tego czasu powstało kilkadziesiąt różnych definicji, zapropo-nowanych przez teoretyków reprezentujących różne dziedziny oraz praktyków realizujących to zagadnienie36.
Obecnie najbardziej powszechna jest definicja zaproponowana przez Między-narodową Organizację Standaryzacyjną (ISO) w wytycznych ISO 26000, w której społeczna odpowiedzialność to
[…] odpowiedzialność organizacji za wpływ podejmowanych decyzji i działań na społeczeń-stwo i środowisko, zapewniany przez przejrzyste i etyczne postępowanie, które przyczynia się do zrównoważonego rozwoju, w tym zdrowia i dobrobytu społeczeństwa, uwzględnia ocze-kiwania interesariuszy (osób lub grup, które są zainteresowane decyzjami lub działaniami organizacji), jest zgodne z obowiązującym prawem i spójne z międzynarodowymi normami postępowania, jest zintegrowane z działaniami organizacji i praktykowane w jej relacjach, które dotyczą działań organizacji podejmowanych w obrębie jej sfery oddziaływań37.
Według autorów tej definicji, społeczna odpowiedzialność jest jedną z możli-wości, przybliżających organizację do zrównoważonego rozwoju. Społeczna od-powiedzialność i zrównoważony rozwój odwołują się do takich samych obszarów: ekonomicznego, społecznego i środowiskowego. Ważnym elementem są również relacje z interesariuszami oraz efekt w postaci wpływu, jaki biznes wywiera na otoczenie zewnętrzne, w tym środowisko. Podobną interpretację pojęcia zapro-ponowano na poziomie europejskim, odnosząc społeczną odpowiedzialność do wpływu decyzji przedsiębiorstw na społeczeństwo38. Również instytucje międzyna-rodowe zgadzają się co do rozumienia sensu tego pojęcia. Społeczna odpowiedzial-ność, według OECD, jest rozumiana jako odpowiedzialne prowadzenie biznesu (responsible business conduct), czyli „zachowanie zgodne z obowiązującym prawem 35 H. R. Bowen, Social responsibilities of the businessman, University of Iowa Press, Iowa 2013.
Pierwsze wydanie ukazało się w 1953 roku.
36 A. Dahlsrud, How corporate social responsibility is defined: an analysis of 37 definitions, „Cor-porate Social Responsibility and Environmental Management” 2008, Vol. 15, No. 1, s. 1–13; R. Shafiqur, Evaluation of definitions: ten dimensions of corporate social responsibility, „World Review of Business Research” 2011, Vol. 1, No. 1, s. 166–176.
37 ISO 26000: 2010, Guidance on social responsibility.
38 A Renewed EU Strategy 2011–2014 for Corporate Social Responsibility, Communication from the Commission to the European Parliament, the European Council, the Council, the European Economic and Social Committee, the Committee of the Regions, European Commission 2011, COM (2011) 681 final.
101
3.3. Zrównoważony rozwój a społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstw i międzynarodowymi, uznanymi standardami”. Z założenia: „Możesz działać do-brze, nie robiąc krzywdy” wynika, że jest to szeroka koncepcja, która koncentruje się na dwóch aspektach relacji biznes-społeczeństwo: pozytywnym wkładzie, jaki przedsiębiorstwa mogą wnieść w zrównoważony rozwój i wzrost oraz unikaniu negatywnych wpływów i zajmowaniu się nimi, gdy się pojawią. Kluczowe dla odpo-wiedzialnego zachowania biznesu są: „podejście oparte na zarządzaniu ryzykiem, należytej staranności oraz tworzenie wartości”39.
Przedsiębiorstwa same decydują, czy i w jakim stopniu włączą się w budowa-nie pozytywnego wpływu. Jest to nadal dobrowolna decyzja, jednak obserwując rynek można zauważyć, że dla biznesu społeczna odpowiedzialność przestaje być dodatkiem wizerunkowym, a staje się częścią budowania przewagi konkurencyj-nej. Nie oznacza to, że w najbliższym czasie wszystkie przedsiębiorstwa odzieżowe staną się społecznie odpowiedzialne, ale na rynku widać pewne tendencje. Proces zmian został zainicjowany i te podmioty, które już teraz komunikują o podjętych zobowiązaniach oraz je realizują będą lepiej przygotowane na nowe przepisy czy oczekiwania konsumentów (np. odnoszące się do bawełny organicznej). Nie bez powodu największe korporacje odzieżowe publikują swoje raporty społeczne po-kazując, w jakim miejscu są i jak zamierzają partycypować w celach zrównowa-żonego rozwoju. Funkcjonując w ramach „szybkiej mody”, mają one świadomość rosnącej presji prawno-społecznej, narzucającej konieczność podjęcia konkretnych środków minimalizujących negatywne efekty własnej działalności. Upublicznienie danych daje możliwość szybkiego zweryfikowania prawdziwości i rzetelności pre-zentowanych danych i może być rodzajem zachęty do wyznaczenia konkretnych celów, spójnych z bieżącymi wyzwaniami, takimi jak np. zmiany klimatu40.
Wyłania się z tego obraz CSR jako koncepcji strategicznej, która nakłada na typowe działania biznesowe wymiar społeczny i środowiskowy. Jest traktowana jako sposób zarządzania ryzykiem, także wizerunkowym, ułatwia zrozumienie otoczenia zewnętrznego i wewnętrznego. Pozwala budować przewagę konkuren-cyjną oraz napędza innowacje, również w przemyśle odzieżowym41. Obecnie obie propozycje funkcjonują równolegle i są ze sobą utożsamiane, zwłaszcza przez śro-dowisko biznesowe, dla którego kluczowe są wyniki, a nie optyka przyjęta w celu ich osiągnięcia.
39 https://www.oecd.org/daf/inv/mne/2014-Myanmar-Responsible-Investment-Conference-Back-ground-Note.pdf (dostęp: 3.06.2019).
40 Obszar raportowania pozafinansowego w kontekście zmian klimatycznych czy praw człowieka wymaga nadal głębszej analizy na poziomie pojedynczych organizacji, co pokazują wyniki glo-balnego badania KPMG, The road ahead, The KPMG Survey of Corporate, Responsibility
Repor-ting 2017, https://assets.kpmg/content/dam/kpmg/xx/pdf/2017/10/kpmg-survey-of-corporate-responsibility-reporting-2017.pdf (dostęp: 3.06.2019).
41 M. Battaglia et al., Corporate social responsibility and competitiveness within SMEs of the fashion industry: Evidence from Italy and France, „Sustainability” 2014, Vol. 6, No. 2, s. 872–893.