Ùkrziżuj gò!
PÙRTK
Z czôrną taszą, pò Prôwcë Strażakù Ùkrziżuj gò!
Wëjimô z taszë rãcznik.
PRÔWCA STRAŻÔK Tej pòwié Piłat:
Wa jesta Farizeùsze, òd dzys nie znóm waji wiãcy.
Trąbka solo BÒŻÉ RENË
Wchôdô grëpa dzéwczãt, Knôp, Chłop, Gòspòdëni.
Jidzëmë, jidzëmë z rózgama…
Dëgùją jałówcã pòzebrónëch.
V.
Jak nasz Zbawicel z môrtwëch wstóny béł, ceszëłë sã wszëtczé ptôszãta, a pòzdrôwiałë ten czin wiesołim, głosnym spiéwã, bò w czasu cerpieniô a smiercë smùtno nad miarã milczałë.
Terô wòlałë wiedno przë nim òstac. Czedë Zmôrtwëchwstóny jima rzekł, że do nieba wrócy, chcałë òne z nim lecec.
Lecałë a lecałë, jaż na òstatkù znimògłë, bò Zbôwca pòdnôszôł sã w swòji glorëji corôz to wëżi pòd niebòsklep.
Jedno ptôszã pò drëdżim rënãło na zemiã, blós skòwrónk wëtrzimôł w nôwëższą cemnomòdrą dôlą, chòc òrzeł w lecenim zaniechôł, a do swégò gniôzda w tëch przitczich górach nazôd lecôł.
Żëło taczé gòrącé zamiłowanié do Zbawicela w piersë tegò drobnégò, skrómnégò ptôcha, że nad òkrëtnym òrzłã dobéł. Jak òn w chwôtnym ùtrëdzenim jaż do słuńca dolecôł, spôlëła ta ògromnô hëc jegò skrzidełka, że òn doch do zemie nazôd skrãcëc mùszôł. Òn spôdł na grób Pańsczi, skąd òn jesz dali swòje pienié pòd niebò sle, że jegò strzébrzny zwãk mòdré sklepienié niebiesczé przedërchô a przecynô.
Alojzy Budzisz, Miłosc skòwrónka do Zbawicela
VI.
Pierszé kwiatë w ògardze Mómë swiãta.
Są Jastrë,
W rãkach knôpów Wietewczi òd brzózczi To jastrowé są rózdżi Krzëczą dzéwczãta W jastrowé swiãta Bò te dëgùsë Łajają psë.
Jidą drëdzë
Je jich mni jak przódë Wëchòdzą z módë
Chòc të taczi zdrajca To ma doch sã wiéma Razã jesc bãdzema Wielkanocné jajca
Hieronim Derdowski, Baju-baju przë wielkanocnym jaju
Òbrôzk do wiérztë Baju-baju przë wielkanocnym jaju [w:] St.
Janke, Derdowski, Gdańsk 2002
Jô so rojił ò zrëchtowanim spektaklu synteticznégò, w chtërnym mùzyka, lëteratura, zdrzadniowô akcjô i malarsczi plan bë sã parłãczëłë, tak samò brzëmiałë, bëłë jednią. Pier-szim taczim dokazã, w chtërnym jô so zdzyrził sparłãczëc ne wszëtczé elementë, je Darżëca ùmëszleniô, Przedkòwò i Jastrë zôs dalszim cygã ny ùdbë.
(…)Jô jem czësto prosto jednym z nich [aktorów amatorów Jastrów], òni mie znają òd nômłodszich lat, a dzecë są òtrokama mòjich drëchów zabawów. Òni wiedzą, że twòrzã òd dłëgszégò czasu, tam- -sam ò mie czëtają, dzes czëją, jô mëszlã, że mie wierzą. Jô móm no teatralné doswiôdczenié i jô roz-miejã „zrëszëc” człowieka, bë zajistniôł òd nôlepszi stronë. Niglë naczinóm pisac dokôz z lëdzama, chtërny ni mają do czënieniô z artistną robòtą, przede wszëtczim wmikóm w jich psychòfizycznotã, pòznôwóm, jak sã wëpòwiôdają, czë rozmieją cos zaspiewac i w jaczi skalë, jaczi mają temperament.
To tikô tak samò dzecy, jakno i dozdrzeniałëch. Mój dokôz wpisywóm do jich nôtërny ekspresji. Do te je nót wiedno wiele miesąców przërëchtowaniów. Nad Jastrama jô sedzôł wnetka òsmë miesąców.
(…)To, co jô robiã, służi w kùńcu na jaczis ôrt całi gminie. Jô mëszlã, że mògã tak rzeknąc, że pòw-stôł tam pòspólny téater. Do karna wëkònôwców w Przedkòwie jô miôł rôczoné strażaków z Pòmie-czëna razã z szefã, mòjim drëchã z dzecnëch zabawów Frankã Baranowsczim. Òn to pò wësłëcha-nim Przedkòwa, miôł rzekłé, że dobrze bëłobë pòkazac cos w Pòmieczënie i pòdskôcył mie na taczi ôrt do napisaniégò dokazu Jastrë. Dzãka Frankòwi jô sã pierszi rôz „òderwôł” òd zemi, to mòże terô sã to dô zrobic razã z wszëtczima jegò mieszkańcama. Pòkôzk Jastrë zniécył w lëdzach tëli entuzja-zmù i wiarë w se, że pò prôwdze jesmë sã czëlë jakbë jesmë sã dwigelë w lëfce.
(…)Wszëtczé mòje robòtë pòmôgają mie òdkrëwac sebie. Jastrë mie to do czësta pòkôzałë, że wiôl-dżi swiat dzeje sã i téż w Przedkòwie, Pòmieczënie. Je tam wiôlwiôl-dżi swiat i téater, le nót je gò jakòs òbcąc, dodac kąsk mùzyczi, malarstwò, no i sprawic bë prawie ny lëdze, chtërny grają sebie, wlezlë w to. Tegò téatru sã nie dô pòkazac dze jindze. Tak tej jeżlë chto chce gò ùzdrzec, mùszi przëjachac do naju. Jô bë ni mógł negò teatru òstawic – pò prôwdze jô jem so ùdbôł napisac dlô niegò kaszëb-ską òperã. Ji pòkôzk mdze w Pòmieczënie. Na gwës mdą mielë w ni swój part mòji donëchczaso-wi wëkònôwcë, le pragnã téż rozszérzdonëchczaso-wic nen krąg ò profesjonalëstów. Tã òperã chcã pisac òb lato, w lëpińcu, zélnikù. I jak dobrze pùdze to mòże przed zëmą, mrozama, dô sã jã pòkôzac.
Oderwać się od ziemi. Skra Ormuzdowa. Z Jerzym Stachurskim, poetą i kompozytorem rozmawia red.
Stanisław Janke, Pomerania 6/1992 (tłum. W. Myszk)
IV.
W trzecy dzéń renëchno, nigle słuńce wëszło, Sta sã jasnosc i wej z nieba zeszło
Dwùch aniołów, bë òd grobù kam òdwalëc I niebiesczim spiéwã Pana Bòga chwalëc.
Tej zôs zadërżała zemia na Gòlgòce
I wstôł Jezës z môrtwëch, w swòji wstôł jistnoce.
Skarniô Jegò gòrała jak parmë słuńca,
Ruchna bielszé sniegù – chwała Mù bez kùńca.
Aleksander Labuda, Jezës zmôrtwëchwstałi
• Przeczëtôj z Bedekera kaszubskiego zéwiszcze Teatr kaszubski i òpòwiédz ò jegò histo-rii i rozwiju.
IV.
• Òpiszë pòeticczi òbrôzk Zmartwëchwstaniô Pańsczégò A. Labùdë.
V.
• Jak Kaszëbi wëwidniwelë so wëzdrzatk skòwrónka i jegò spiéw?
VI.
• Do jaczégò scwierdzeniô dochôdô pòeta w wiérzce Jastrë? Jaczi je na to twój pòz-drzatk?
VII.
• Wiérztkã Baju-Baju przë wielkanocnym jaju pòswiãcył H. Derdowsczi historikòwi i pùblicysce Michałowi Kruszce. Òsmiesził gò za òpùblikòwóny ò redaktorze winon-sczégò Wiarusa articzel w pismie Krytyka. Jak pòeta przezwôł swòjégò adwersarza?
• Na jaczi złoslëwi przëganie òsta òpiartô wiérztka?
• Spróbùj zredagòwac na nen ôrt satiriczną, szpôsowną wiérztkã ò dowòlny tematice.
Cwiczënczi:
I.
• Przedstawi òbrôzk i rolã rodë w cządze pòzymkù na spòdlim wiérztë Jastrzëbóg wëgó-niô zëmã.
• Wëpiszë czasniczi òddôwającé zachòwanié bòga Jastrë w ny wiérzce.
• Co wiész ò pòstacjach, chtërne skriwałë sã przed Jastrzëbògã?
• Jak roda òddôwô tczã Jastrowi?
• W jaczi rolë òstôł ùkôzóny bóg w wiérzce Jaster, jastarnicczi?
• Jak pòeta parłãczi terôczasnosc z prasłowiańsczima latama?
• Jaką rolã przëpisëje pòeta czasowi?
• Na spòdlim tekstu J. Sampa òpòwiédz, jak tradicjô przechòwa pamiãc ò bògù Jastrze?
• Wëpiszë z tekstów òkreslenia wskôzëjącé na czas i môl, z jaczima parłãczą Jastrzëbòga ùsôdzcë.
• Napiszë charakteristikã bòga Jastrë na spòdlim wiérztów J. Cenôwë i tekstu J. Sampa.
• Wëwidnij sparłãczenié pòzwów: Jaster, Jastarniô, Jastrë. Pòmòcą mòże cë bëc Język kaszubski. Poradnik encyklopedyczny pod red. J. Trédra.
II.
• Scharakterizuj Kùbã – bòhatera tekstu A. Pipczi.
• Na spòdlim kaszëbsczi lëteraturë pòdôj jesz jiné przëkładë żëcowi zaradnoscë dzecy.
Jaczé ùmiejãtnoscë i kùńszta są Cë blisczé, jaczé talentë pòsôdôsz?
III.
• Na spòdlim prologù Jastrów J. Stachùrsczégò wëwidnij czegò symbòlã je òdżin.
• Kòmù i dlôcze kôże sã przëzdrzec liricznô òsoba?
• Jak òstôł w prologù zòbrazowóny czas bënowëch rozwôżaniów liriczny òsobë? Wëpi-szë z tekstu zwrotë przënôleżné nemù czasowi.
• Do jaczégò zdrzódła pòeta zachãcywô, bë zazdrzëc i czemù to mô służëc? Co bédëje zrobic?
• Midzë jaczima sferama żëcô człowieka liricznô òsoba bùdëje mòst – na zgòdã?
• Na czim zasôdzô sã kòmpòzycjô binowégò pòematu J. Stachùrsczégò?
• Nalezë w rozmajitëch zdrzódłach wiadã ò Bòżich renach i òpòwiédz ò nich.
• Wëwidnij sparłãczenié zwëkù Bòżich renów ze zdarzenim òpisónym w Nowim Te-stamence.
• Na spòdlim pòdónégò wëjimkù òdpòwiédz, na czim zanôlégô synkretizm negò bi-nowégò pòematu.
• Òpòwiédz ò dzejaniach aùtora teatralnégò dokazu, cobë „zrëszëc” człowieka, bë za-jistniôł òd nôlepszi stronë.
• Ùdokaznij słowa aùtora, że pòwstôł tam pòspólny teater.
• Co pòmôgô aùtorowi òdkrëwac se?
• Co ùswiądniło aùtorowi napisanié Jastrów?
chwëcëc w grósc słomã i cygnąc jã do se krącącë wkół òsë, tak wëcygało sã dłudżi warkòcz. Mëma òkrącała gò spiralno w plaska-té kòło, przëtikającë knëpelkama i… bëła parôt słomiónka do bó-tów. (…)
Na wieczór më szlë (më dzecë) z wùjã Benkã do starkòwégò lasu pò brzózczi. Ùja wëcygnął czilelatné drzewa brzozë, chtërna òbrôsta ùbrzég i òbkrãżé jezora. Ne samò tu narosłé, a kòl dwùch métrów wësoczé, më halelë do dóm. Tam wùja przëbijôł pò dwie brzózczi do fùtrinów òd bùtnowëch dwiérzów. (…) Mëma za to ùtika gałązczi w jizbie za òbrazama, a całi pãk wstôwia we wazón.
Jizba naszła pëszną pôchą òd brzózkòwëch lëstów. (…)
Póczi co, to jem baro rôd, że do dzysô pamiãtóm nã pôchã Zelonëch Swiątków z daleczi przeszłoscë, że jô jem so ùwdarził zwëczi sparłãczoné z nym swiãtã i dzãka temù jô mógł na-pisac nen felietón.
Edmund Zieliński, Na ścieżkach wspomnień (tłum. W. Myszk)
Cwiczënczi:
I.
• Na spòdlim tekstu òpòwiédz ò swiątkòwëch cëdach w nôtërze. Jaczé je jich òdniese-nié do wseczëców człowieka?
• Wëpiszë zwrotë i wërażenia òddóné z pòmòcą zmësłu zdrokù, wãchù, dotëkù, słëchù II.
• Zazdrzë do zdrzódła ks. prof. J. Perszona Na Jastra (òdjimk na s. 242) i napiszë wëpòwiédz, w chtërny ùdokaznisz, że chrzescëjańsczé wôrtoscë i òbrzãdë parłãczëłë sã z lëdową kùlturą.
• Òbezdrzë graficzi Andrzeja Arendta w dokazu ks. prof. J. Perszona i òpiszë jednã z nich.
III.
• Jak wëzdrzało majenié wedle wspòminków E. Zelińsczégò?
• Wëkôżë, jaczé znaczenié miôł dlô aùtora jegò ùdzél w zwëkach przodków.
• W wspòminkòwëch dokazach E. Zelińsczégò nalézesz bòkadosc wiadë ò lëdowëch òbrzãdach, kùńsztach i jich ùsôdzcach. Wëbierzë so jaczis òbrząd abò ôrt lëdowégò kùńsztu i przedstawi gò pisemno.
• Spòrządzë mùltimedialną prezentacjã, w chtërny ùkôżesz sylwetkã wëbrónégò przez ce kaszëbsczégò lëdowégò artistë.
• Zredagùj żëczbë na Jastrë i przeslë je do swòjich krewnëch i drëchów.