I.
Żebë rozgrzôc żëcô dzénk Z ùtesknienim zdrzisz w pòrénk Żdającë ju nocë kùńca,
Wprzic sã wespół w szczescé słuńca.
Òno lubno zdrzi na ce, Chùchã swòjim ce rozgrzéwô.
Twòja skarniô w lubnoce, Do nie szczescym sã ùsmiéwô.
Mie, mój kwiôtkù, nie je cëdno, Teskniącë za szczescym wiedno, Bò jô òstôł dëcht le sóm…
Grãdé bòlenié w se móm…
Kwiôtk, do jaczégò jô lnął, Z jinym szczescym kawel spiął…
Jan Rompski, Kwiôtk
II.
Biôli kwiôtk sã rozesmiôl glosno W lese dãbòwim dalek, dalek, Òd nas
Më przëszlë ce ùrwac Biôli, biôli kwiôtkù malinczi nie smiej sã z nas
Kwiôtk so zarëczôl glosno I rzekl
Biôjtaże do dóm
Jô móm tu wieczór z dôką różewą I jezoro na miã zdrzi żëczlëwie Czasã sã przëzdrzã na biôlą drogã I tak sã ceszã, że nicht nią nie jidze Czemù wa mie chceta ùrwac?
Zrobil jô wama co?
Widzysz kwiôtkù – rzeklë lëdze
niech słëchô czë to czësti ton
i przińdze dzéń jak wszëtczé malinczé zwònuszczi swiata zagrają i te zabëté i te òdecknioné i te żëwé
i mdze mùzyka swiata swiatów.
Krystyna Muza, Kaszëba, Nié ‒ Kaszëba
VII.
- Nie wiész czasã ò zatacony szkòle, do jaczi ni mùszi chòdzëc?
- Dze nie je nót sã ùczëc?
- W jaczi ùczniowie dôwają òcenë?
- Szkólnym?
- Nié, sobie.
Jan Piepka, Rozmowy z Cieszkiem. Cieszek ‒ Pomorski mały książę (tłum. W. Myszk)
VIII.
Na òstatkù jednak nalôzł chtos kòl Czôrnégò Rowù ten znak. Béł to biôłi jak sniég kam, a lëdze gôdelë, że to je spadłô gwiôzda. A nalôzł gò knôp czësto cëzy, jaczis wãdrowczik. Ten tam spôł. A jak sã reno zjawił na Pùstkach, a trzimôł to w rãce, tej wszëtcë widzelë, że to je znak z Czôrnégò Rowù. Nicht nie wiedzôł, skądkaż òn béł abò jak sã zwôł. Òni gò òtrzimelë òb noc, a tej chcelë, żebë òstawił ten znak na Pùstkach. Ale òn gôdôł, że nigdze nie mieszkô, a chce żebë wszëtcë lëdze to mielë, nié blós na Pùstkach. A tej téż òn, wãdrowczik, nôleżi do tegò swiata, a że tu prawie nalôzł ten znak krótkò Pùstk, tej to mdze pamiãtóné. Òn mdze chòdzył pò swie-ce a głosył lëdzóm Dobrą Nowinã, a to, co miôł w gróscë, to mdze jima pòkazowôł.
Në, cëż ti lëdze mielë gadac, tak mùszało bëc. Mdze dobrze, że mdą wiedzelë, że ten znak sã nalôzł krótkò nich, mòże temù, że òni òd wieków sã ùmôgalë z tim swòjim Smãtkã. Chto wié, chto to mógł bëc ten wãdrowczik? Miôł taczé dobré òczë jak Agnes. Mòże sztamòwôł òd nich? Tëli lëdzy stąd je wëcygnioné. Czemù prawie szedł przez Pùstczi? Tëli je dróg na swiece.
Në a tej, za jaczis czas sã da czëc, że ten jistny knôp – wãdrowczik wpùscył znak do swiãti wòdë, i wëszłë z ni dwa wiôldżé dëchë, chtërne chcałë gò ùtopic w ti wòdze. Tej Móni-ka wzã w swòje rãce dwa dëchë, a zaprowadzëła na Biélawã, a tam òne zdżinãłë w Ògniszczu.
Jo, Ògniszcze mùszi pòdskacac czë òb zëmã, czë òb lato, ni mòże dopùscëc, żebë wëgasło.
Jakbë to sã sta, tej Smãtk dobãdze.
I tej knôp wãdrowczik – wëniósł znak z ny wòdë, dze gò wrzucył, a so sôdł kòl Biélawë, a slôdë wszëtcë lëdze. Midzë nimi bëlë Jasz z Móniką, i Gùst z Agnesą, i Jãdris, Téfil, starô Białczënô, Ruta z Rucëną, Gafkòwi, Białkòwi, a tej cëzy zewsząd ze swiata, a zaczãlë spiewac.
Biélawa sã robiła czerwionô a złotô, a zelonô. To bëła piesniô na witrzniã. A téż sã słu-nuszkò wëkùlnã. Pò prôwdze, jak ti lëdze wierzëlë w tã swòjã piesniã, jak głosno spiéwalë, a knôp – wãdrowczik rôz béł sztëk na Biélawie, a tej zôs sedzôł razã z nimi.
Mùszôł òd nich sztamòwac. Ale téż miôł niebò w òczach, dëcht jak Agnes, a tej rzucył nen biôłi jak sniég kam w Ògniszcze. I stôł sã cud – zdżinã z lëdzy całô szarosc, a jich piesniô òbeszła calëchny swiat wkół.
Jan Drzeżdżon, Twarz Smętka
Knôpik ùsłëchôł, Dobré serce miôł.
Długò na nien zdrzi I sã ceszi mù.
Jidze tej welech dali spiéwającë W ùsmiónym słunuszkù.
A wej kwiôtk nasz na òddzãkòwanié Swą główką cziwnął mù.
Jan Trepczyk, Kwiôtk i knôpik
V.
- Jesmë zôs sami, Ceszkù – jô jem rzekł skòrno le jesmë zaszlë za chòjinkã – Terô mòżesz gadac.
Ùdżibnął sã, pòdniósł z ùdeptóny zemi skrôwk chłądu i wiszący na ni òstatk kwiata.
- Wiedno westrzód lëdzy sã taczi nalézë, co òdbiérô mie wszëtkò – rzekł pòmalë jakbë sã namëslôł nad kòżdim słowã.
- Kwiatóm przënôlégô takô redota, Ceszkù...
- Jô wiém, le kòżdi sztërk mùszi bëc tegò wôrt – cygnął w nym samim zamëslenim.
- Në le! Nie sygłobë kwiatów!
Dlôte, że nick nie gôdôł, jô jem zapitôł:
- Dlôcze jes mie nie chcôł wiãcy gadac? Westrzód lëdzy depczącëch tam i nazôd?
Wezdrzôł na mie, pòtemù na żałosno wezdrzący òstatk kwiata i rzekł:
- Jô béł ti dbë, że jô zdążã – ùrwôł na gwës nie kùńczącë całi mëslë, bò rozłożił rãce, jak-bë przeprôszôł.
Në jo. Nie zdążił. A jô z nim. Bò skądk jô mógł wiedzec, że na stegnie za chòjinką, chtër-na pòdchôda do samégò miasta, jakô noga nie pòtrãpie chłądu z kwiatã.
Czej jesmë so sedlë na grzãpie Ceszk naczął gôdkã:
- Nie zdôwô sã tobie, że za czãsto przëchôdóm?
- Kò i tak jesmë nie zdążëlë.
- Prôwda – pòcwierdzył – le mòże të chcôłbë bëc czasã sóm na swiece?
- Ceszkù! - jô zawòłôł, bò ùczuł jem sã tak, jakbëm pò prôwdze béł leno sóm na swiece.
Jan Piepka Rozmowy z Cieszkiem. Cieszek ‒ Pomorski mały książę (tłum. W. Myszk)
VI.
Dilan Thomas béł Walijczikã
co nie stało na procëm abë òstôł pòetą anielsczim pòd lëpą sedzôł Kòchónowsczi
môłô zemia téż mô serce
co bije ni téj-séj jak prôwdzëwi zwón nie jidze ò wiôlgòsc le ò mòc ùderzeniô
bò môłi zwònuszk mòże rozkòlibac wiôldżé zwònë niech nicht nie zatikô ùszu jak ùczëje pòmiónk
VI.
• Pòdzelë sã wiadą ò pòstacjach przëwòłónëch w wiérzce.
• Wëwidnij metafòrã môłô zemia téż mô serce.
• Jaczé znaczenié mô w wiérzce jistnik zwón ùżëti w rozmajitëch fòrmach?
• W jaczi sprawie zajimô głos aùtorka? Do przëjãcô jaczich pòstawów zachãcywô?
• Na spòdlim rozmajitëch zdrzódłów zbierzë wiadã ò zagrożonëch jãzëkach. Napiszë ò tim articzel.
• Wëpiszë z wiérztë zdrobnienia. Ùtwòrzë òd nëch jistników rodzënã wërazów.
VII.
• Ùłożë pòdobné dialodżi tëczącé sã: drëszbë, miłotë, ùdbów, żëcégò, dobrocë...
• Napiszë òpòwiôdanié ò szkòle twòjich rojitwów.
VIII.
• Czegò jes sã dowiedzôł ò mieszkańcach Pùstków? Na spòdlim zdrzódła Język kaszub-ski. Poradnik encyklopedyczny pòd red. Jerzégò Trédrawëwidnij słowò Pùstczi.
• Scharakterizuj knôpa, co nalôzł kam.
• Òpiszë znak nalazłi bez knôpa? Ùdokaznij na spòdlim tekstu, że je òn znanką mòcë.
• Jakô sëła zła òstała dzãka niemù dobëtô i w jaczi spòsób to sã dokònało?
• Czegò symbòlã je Ògniszcze?
• Jak sã mô do Pùstków słowò swiat w widze całoscë tekstu?
• Jakô mòc nalôżô sã w etnicznoscë?
• Wëòbrazë sobie, że sedzysz téż kòl tegò ògniszcza i cobë je pòdskacëc, szmërgôsz w nie kôrtkã za kôrtką, na chtërnëch wëpisóné są twòje dzejania dlô kaszëbiznë. Co na nich napiszesz? Przesledzë swòjã drogã kaszëbską i zredagùj kôrtczi. Czile jich je?
Wëstawi sobie za nie stãpiéń.
A pò drëdżé, jaczé tak pò prôwdze mòce sedzą w etnicznoscë. Z mòji ksążczi wëchôdô, że Smãtk je w pierszi rédze grozny òd westrzódka, tak tej je bënë nëch lëdzy. Dotądka bëło gôdóné, że Smãtk je kòmùdnym dëchã Kaszëb, jakno zagrôżbą z bùtna. Jaczé tej mòcë sedzą w etnicznoscë. Mùszi dac bôczenié, że w ny sami ksążce je pësznô pòstacjô knôpa, chtëren razã ze Stolemã biôtkùje ze Smãtkã i na kùńcu szmërgô w Ògniszcze biôłi kam, zdrzódło mòcë. Stądka wëchôdałobë taczé pòmëszlenié, że ta nôstraszniészô mòc, chtërną je Smãtk òstôwô w taczi spòsób ùsydlonô, dlôte w pòstãpnym rozwiju Kaszëbi są zarãczëną bezpiekù òd złégò.
Jan Drzeżdżon, O etniczności [w:] Twarze Drzeżdżona, red. R. Mistarz (tłum. W. Myszk)
Cwiczënczi:
I.
• Przedstawi liriczną sytuacjã w wiérzce.
• Analizującë bùdowã wiérztë, òkreslë ji ôrt.
II.
• Jak òstôł ùkôzóny kwiôtk?
• Òkreslë liriczny pòdmiot w wiérzce.
• Przedstawi sytuacjã, jakô rozegra sã midzë bòhaterã a liricznym pòdmiotã.
• Jaką fùnkcjã pełnią dialodżi?
• Òpòwiédz, na czim zanôlégô pòetickô wrażlëwòta w wiérzce.
III.
• Òpòwiédz, co przëtrafiło sã liricznémù bòhaterowi w wiérzce ks. L. Heyczi.
• Òkreslë fùnkcjã liriczny òsobë w wiérzce.
IV.
• Òpiszë ùkôzóny w wiérzce malënk bùdzącégò sã zymkù.
• Napiszë czile zdaniów ò kwiôtkù – liricznym bòhaterze wiérztë.
V.
• Pò co spòtkelë sã bòhaterowie?
• Dlôcze Ceszk sã zamëslił i zamôłczôł?
• Jak parłãczą sã kwiatë z wseczëcym redoscë?
• Òdniesë sã do słów Ceszka ò chwilë redoscë.
• Jakô sytuacja wëwòłała ù bòhaterów chãc bëcô samémù na swiece?