Charakterystyka etapów procesu zarządzania kryzysowego

Rozważając zakres możliwych zaradczych przedsięwzięć, w odniesie-niu do przedstawionych wyżej: 1) cyklu życia kryzysu, oraz 2) cyklu za-rządzania kryzysowego, wskazać możemy na dwa zasadnicze okresy, w których realizowane muszą być określonego typu działania. Wiązać je możemy z dwoma wyróżnionymi okresami/stanami cyklu życia kryzysu: 1) stabilizacji – to okres przed wystąpieniem zagrażającego zdarzenia

i po jego przezwyciężeniu, a przed kolejnym kryzysowym zagrożeniem, 2) reagowania w sytuacji kryzysowej – okres eskalacji, przesilenia i

de-eskalacji zagrożenia kryzysowego.

Okres stabilizacji to czas działań zapobiegawczych oraz prac organi-zacyjno-planistycznych, w których chodzi o skuteczne przygotowanie spo-łeczeństwa do sprostania wyzwaniom sytuacji trudnych oraz przygoto-wania systemu reagoprzygoto-wania kryzysowego do działań zapobiegawczych, minimalizujących różnego rodzaju kryzysowe zagrożenia dla życia, mie-nia lub środowiska, a w przypadku ich wystąpiemie-nia do efektywnego i ra-cjonalnego prowadzenia działań ratowniczych. Podczas okresu stabiliza-cji następuje długofalowa, pełna i profesjonalna odbudowa i/lub budowa nowej bezpieczniejszej rzeczywistości (zob. rysunek 19).

Zapobieganie – podstawowym celem jest niedopuszczenie do

wystą-pienia sytuacji kryzysowych, a jeżeli jest to trudne – podejmowanie dzia-łań ograniczających prawdopodobieństwo wystąpienia takich sytuacji i działania mające na celu zminimalizowanie potencjalnych skutków kry-zysowych sytuacji, a w szczególności:

• systematyczna identyfikacja i inwentaryzacja zagrożeń oraz określa-nie ich źródeł,

• określanie priorytetów działania dla fazy zapobiegania,

• analiza ryzyka zagrożeń w zmieniających się sytuacjach oraz progno-za ich potencjalnych skutków,

• ocena wrażliwości społeczeństwa na zagrożenia i jego przygotowania do działania antykryzysowego,

• stałe monitorowanie zjawisk mogących stanowić źródło zagrożeń, • określenie zasad i sposobów kontroli i nadzoru sytuacji mogących

prze-kształcać się w kryzysowe,

• bilansowanie dostępnych zasobów,

• planowanie i opracowywanie scenariuszy działań zapobiegawczych. Rysunek 19. Faza zarządzania kryzysowego – zapobieganie

Okres stabilizacji: prace organizacyjno-planistyczne Odbudowana i rozwój systemu reagowania kryzysowego

Gotowość

DOŚWIADCZENIA I WNIOSKI Z KRYZYSÓW

KONCEPCJA ODBUDOWY I PRZYGOTOWAŃ

Zapobieganie zagrożeniom kryzysowym Przygotowanie do reagowania kryzysowego

Źródło: opracowanie własne na podstawie: (J. Gołębiewski, Zarządzanie kryzyso-we metodą rozwiązywania problemów bezpieczeństwa, [w:] Zarządzanie kry-zysowe w transporcie lądowym na Pomorzu, op. cit., s. 10–29).

Przygotowanie do reagowania kryzysowego – to poznawanie

poten-cjalnych zagrożeń, analiza ich charakteru, określanie prawdopodobień-stwa wystąpienia. Polega na planowaniu działań, przygotowaniu szcze-gółowych scenariuszy i procedur działania w sytuacjach niebezpiecznych. Prowadzenie wszelakich form szkolenia służb oraz ludności, Przygotowa-nie i testowaPrzygotowa-nie systemów łączności, ostrzegania i alarmowania, testowa-nie współpracy i współdziałania z organizacjami pozarządowymi. To tak-że całe spektrum działań mających na celu powiększenie zasobów, niezbędnych w reagowaniu, a głównie:

• opracowanie planów ochrony cywilnej,

• tworzenie warunków organizacyjnych, technicznych i finansowych sprawnego zarządzania kryzysowego,

• opracowanie zasad stosowania przymusu prawnego w stosunku do lud-ności, organizacji pozarządowych i sektora prywatnego,

• organizacja systemów łączności i monitorowania,

• organizacja i utrzymaniu systemów ostrzegania i alarmowania, • określenie procedur zwracania się o pomoc i jej udzielania,

• stworzenie i utrzymywanie baz magazynowych materiałowych oraz bazy danych o możliwościach pozyskiwania środków i materiałów, • stworzenie i utrzymanie warunków przetrwania ludności w sytuacjach

kryzysowych, w zakresie dostaw wody, energii, wyżywienia, odzieży, lekarstw, środków czystości i tymczasowych miejsc zakwaterowania dla osób ewakuowanych,

• stworzeniu warunków, zapewniających ciągłość funkcjonowania admi-nistracji publicznej i infrastruktury,

• szkolenie i doskonalenie służb ratowniczych i innych organizacji biorą-cych udział w działaniach kryzysowych oraz osób funkcjonująbiorą-cych Ze-społu Reagowania Kryzysowego.

Okres reagowania – to czas, w którym należy, adekwatnie do wyzwań,

podejmować zaplanowane i skoordynowane działania polegające na za-hamowaniu rozwoju występujących zagrożeń oraz ograniczeniu strat i zniszczeń, a także, w ramach odbudowy doraźnej, dostarczanie pomocy poszkodowanej ludności, aby zapewnić jej minimalny standard życia w tym trudnym dla niej okresie.

Reagowanie – obejmuje działania ratownicze, bezpośrednio związane

z likwidacją lub opanowaniem zaistniałej sytuacji kryzysowej, mające na celu pomoc poszkodowanym, np. prowadzenie ewakuacji, zapewnienie zastępczych miejsc zakwaterowania dla poszkodowanych oraz ogranicze-nie wtórnych strat i zniszczeń, a w szczególności (zob. rysunek 20):

• wszczęcie odpowiednich procedur, przystosowanych do występujące-go zagrożenia, w tym skierowanie odpowiednich sił i środków do dzia-łań ratowniczych, neutralizowanie ognisk zagrożeń, uruchomianie pro-cesu ewakuacji, kierowanie likwidacją skutków,

• doraźne stworzenie warunków do przetrwania osób ewakuowanych i poszkodowanych,

• koordynacja i kierowanie działaniami prowadzonymi w związku z sy-tuacją kryzysową, aż do ustania przyczyn, które spowodowały powsta-nie zagrożenia,

• organizowanie samopomocy społecznej,

• angażowanie organizacji społecznych i humanitarnych do akcji ratow-niczych,

• uruchomienie przedsięwzięć związanych z ochroną psychologiczną, • uruchomienie procesu ciągłej informacji,

• budowa zaufania i akceptacji społecznej dla działań administracji sa-morządowej i rządowej.

Rysunek 20. Faza zarządzania kryzysowego – realizacja

Okres reagowania kryzysowego

Analiza doświadczeń i wnioski dla długofalowej odbudowy i budowy bezpiecznej rzeczywistości

GOTOWOŚĆ

Działania

antykryzysowe odbudowa^Doraźna

Źródło: opracowanie własne na podstawie: (J. Gołębiewski, Zarządzanie kryzyso-we metodą rozwiązywania problemów bezpieczeństwa, [w:] Zarządzanie kry-zysowe w transporcie lądowym na Pomorzu, op. cit., s. 10–29).

Odbudowa – obejmuje działania zmierzające do przywrócenia w

moż-liwie krótkim czasie stanu sprzed sytuacji kryzysowej lub jego polepsze-nia z uwzględnieniem doświadczeń uzyskanych w fazie zapobiegapolepsze-nia i przy-gotowania w celu niedopuszczenia do ponownego wystąpienia kryzysu, a w szczególności:

• szacowanie szkód i strat powstałych w wyniku katastrof i sytuacji kry-zysowych,

• uruchomienie programów pomocy indywidualnej i zbiorowej dla poszko-dowanej ludności, w tym organizowanie punktów doradztwa prawnego i pomocy psychologicznej,

• doraźne zapewnienie funkcjonowania urządzeń i obiektów użyteczno-ści publicznej i infrastruktury komunalnej, odtwarzanie infrastruktury, • uruchomienie programu pomocy finansowej dla poszkodowanych, • odtworzenie i uzupełnienie zasobów oraz przywrócenie gotowości

pod-miotów i służb ratowniczych,

• odbudowa i przywrócenie sprawności i infrastruktury (obiekty i urzą-dzenia),

• przywrócenie warunków życia na poziomie gwarantującym wyższe bezpieczeństwo społeczeństwa,

• realizacja zobowiązań, rozliczenie kosztów reagowania, • zapewnienie pomocy społecznej,

• informowanie o prawach i obowiązkach,

• przywrócenie równowagi i bezpieczeństwa ekologicznego (środowisko naturalne),

• podsumowanie i wyciągnięcie wniosków – modyfikacji planów ochro-ny cywilnej, programów i procedur reagowania, inicjatywy legislacyj-ne.

Granice pomiędzy poszczególnymi fazami zarządzania kryzysowego nie są sztywne, są elastyczne i trudne do określenia, co powoduje, że prze-nikają się one nawzajem, a proces zarządzania kryzysowego jest proce-sem ciągłym.

2.1.5. Pytania i polecenia

1. Dlaczego uważa się, że zarządzanie kryzysowe powinno zapewnić kon-trolę nad niebezpiecznymi dla społeczeństwa zagrożeniami?

2. Jakie są podstawowe rodzaje czynników istotnych dla sprawności za-rządzania, które wynikają z przytoczonych w tekście definicji?

3. Według jakich kryteriów można klasyfikować różne typy definicji za-rządzania kryzysowego?

4. Biorąc pod uwagę wymienione w tekście szerokie ujęcia definicji zarzą-dzania kryzysowego, przedstaw pojęciowy schemat zarzązarzą-dzania kry-zysowego.

5. Czym jest zarządzanie kryzysowe przedstawiane w wąskich definicyj-nych ujęciach?

6. Na czym polega różnica pomiędzy szerokim i wąskim ujęciem definicji zarządzania kryzysowego?

7. Przedstaw kilka sposobów rozumienia pojęcia „zarządzanie kryzyso-we”.

8. Wskaż i omów czynniki wpływające na proces zarządzania kryzyso-wego.

9. Dlaczego ważne jest wielowymiarowe rozpatrywanie rzeczy, zjawisk, procesów objętych zarządzaniem kryzysowym?

10. Jakie wyróżniamy poziomy i warstwy analizy systemu zarządzania kryzysowego?

11. Omów fazę przygotowania w procesie zarządzania kryzysowego. 12. Scharakteryzuj fazę zapobiegania w procesie zarządzania

kryzyso-wego.

13. Na czym polega faza reagowania w procesie zarządzania kryzyso-wego?