Definiowanie zarządzania kryzysowego

Analizę zarządzania kryzysowego rozpocznę od przedstawienia niektó-rych metodologicznych zagadnień związanych z definiowaniem tego poję-cia. Zakładam tutaj, że sprawność zarządzania kryzysowego wymaga orientacji w tym, co wchodzi w skład i tworzy sens przedmiotowego ob-szaru zarządzania kryzysowego. Definicja zarządzania kryzysowego, peł-niąc funkcję delimitacyjną, określać ma istotne, konstytuujące go elemen-ty, które determinują sprawność zarządzania. Stąd definicje zarządzania kryzysowego winny spełniać postulat empiryczności pojęć obowiązujący w naukach praktycznych. Wówczas to sformułowana definicja nadaje ter-minowi „zarządzanie kryzysowe” takie znaczenie, że można rozstrzygać o przedmiocie danym w doświadczeniu (rzecz, zjawisko, proces ze sfery zarządzania), czy podpada pod ten termin, czy też nie, a więc czy stanowi

7 Ibidem, s. 147–148.

element bądź czynnik zarządzania kryzysowego, czy też nim nie jest9. Już z pobieżnego przeglądu dostępnych w literaturze przedmiotu definicji za-rządzania kryzysowego wynika, że pojęcie to jest trudne do trafnego okre-ślenia jedną definicją. Autorzy usiłujący oddać istotę zarządzania kryzy-sowego zderzają się z przedsięwzięciem niezwykle trudnym. Ich wysiłki koncentrują się przede wszystkim na formułowaniu tak ujętych definicji, które rozjaśniałyby sens zarządzania kryzysowego, określały jego istotę i znaczenie, wyostrzały granice aspektów.

Zauważa się, że autorzy terminu zarządzanie kryzysowe, formułując go, wykorzystują przede wszystkim realny typ definicji. K. Ajdukiewicz pisze, że „definicja realna jakiegoś przedmiotu – to tyle, co jednoznaczna tego przedmiotu charakterystyka, czyli tyle, co wypowiedź dotycząca tego przedmiotu, która o nim wypowiada coś, co o jednym tylko przedmiocie zgodnie z prawdą można wypowiedzieć”10. Stanowi najczęściej odpowiedź na pytanie „co to jest A?” i przyjmuje postać zdania „A, jest to to, a to”11. Zarządzanie kryzysowe jako zbiór pewnych gatunków przedmiotów, jest: „[...] jednoznacznie wyznaczony przez przedmioty, które do niego należą, czyli przez swoje elementy”12.

Dla jasnego definicyjnego scharakteryzowania zarządzania kryzyso-wego, czyli przedstawienia pojęciowo-teoretycznego schematu terminu „zarządzanie kryzysowe”, wystarczy wymienić warunek i wskazać wszyst-kie i tylko te przedmioty, który pod ten warunek podpadają, jest to waru-nek, którego spełnienie jest niezbędne i wystarczające na to, aby jakiś przedmiot był elementem zarządzania kryzysowego13.

Budując definicję zarządzania kryzysowego, autorzy przedstawiają je w dwóch podstawowych postaciach: szerokiej i wąskiej. Szeroka forma definicji pozwala objąć wiele różnych stron zarządzania kryzysowego, lecz definicje te są z reguły ogólne i nieprecyzyjne. Szerokie sformułowanie definicyjne, zaproponowane przez R. Wróblewskiego, określa, że zarzą-dzanie kryzysowe jest:

procesem kierowania w państwie mającym na celu zapobieganie sytuacjom kry-zysowym, a w wypadku jej zaistnienia – zwrócenie kierunku rozwoju nagłych

9 M. Przełęcki, Operacjonalizm, [w:] Logiczna teoria nauki. Wybór artykułów, War-szawa 1966, s. 99–121.

1 0 K. Ajdukiewicz, Język i poznanie, t. 2: Wybór pism z lat 1945–1963, Warszawa 1985, s. 227.

1 1 Ibidem, s. 231.

1 2 Ibidem, s. 228.

1 4 R. Wróblewski, Zarys teorii kryzysu, zagadnienia prewencji i zarządzania kryzy-sami, Warszawa 1996, s. 39.

1 5 J. Konieczny, Zarządzanie w sytuacjach kryzysowych, wypadkach i katastrofach, Poznań – Warszawa 2001, s. 116.

1 6 J. Gołębiewski, Zarządzanie kryzysowe, „Wiedza Obronna” 2001, nr 1, s. 76–97.

1 7 Definicje zarządzania kryzysowego opracowane przez Wydział Zarządzania Kryzyso-wego Wielkopolskiego Urzędu Wojewódzkiego w Poznaniu, http://wzk.poznan.uw.gov.pl/ 433-43784e0dbb19d.htm (dn. 10.02.2009 r.).

1 8 P. Sienkiewicz, P. Górny, Analiza systemowa sytuacji kryzysowych, Warszawa 2001, s. 28 i 32.

i niebezpiecznych wydarzeń, zagrażających żywotnym interesom społeczeństwa, [...] powinno być ono integralną częścią kierowania obronnością państwa14,

czy też interpretowane jest, w ujęciu J. Koniecznego, jako:

systematyczne i metodyczne przedsięwzięcia zmierzające do zapobieżenia lub zredukowania wpływu kryzysu na zasoby i wartości społeczne za pomocą środ-ków kierowania i kontroli oraz koordynacji15.

Natomiast J. Gołębiowski przedstawia zarządzanie kryzysowe jako:

całokształt rozwiązań systemowych w zakresie ochrony ludności, realizowanych przez władze publiczne wszystkich szczebli, we współdziałaniu z wyspecjalizowa-nymi organizacjami i instytucjami, celem zapobiegania sytuacjom trudnym, nie-bezpiecznym, stwarzającym zagrożenie dla życia, zdrowia, mienia, środowiska i infrastruktury, przygotowania systemu reagowania, a w razie wystąpienia grożeń kształtowanie i kontrolowanie ich przebiegu (reagowanie) w sposób za-pewniający minimalizowanie strat i akceptowany poziom bezpieczeństwa oraz odbudowy struktur społecznych po katastrofie16.

Wydział Zarządzania Kryzysowego Wielkopolskiego Urzędu Wojewódz-kiego w Poznaniu definiuje je jako:

działalność realizowana przez organy władzy każdego szczebla, która polega na zapobieganiu sytuacjom kryzysowym lub przejmowaniu nad nimi kontroli i kształtowaniu ich przebiegu w drodze zaplanowanych działań oraz odtworze-niu zasobów lub przywróceodtworze-niu im ich pierwotnego charakteru17.

P. Sienkiewicz i P. Górny zarządzanie kryzysowe traktują jako:

specyficzny zasób środków podejmowanych przez kierownictwo w celu opanowa-nia kryzysu [...] sposób zarządzaopanowa-nia specyficznymi zasobami systemu zapewopanowa-niają- zapewniają-cy powrót do stanu normalnego ze stanu kryzysu lub utrzymania tego stanu mim o występowania symptomów sytuacji kryzysowej”18.

W myśl tych sformułowań pojęciowy schemat zarządzania kryzysowe-go obejmuje proces kierowania, czy sposób zarządzania w państwie, re-alizowany przez organy władzy publicznej wszystkich szczebli, pod presją, w stanie ryzyka, angażujący do współpracy i współdziałania wyspecjali-zowane organizacje i instytucje, wykorzystujący specyficzne zasoby sys-temu – środki kierowania, kontroli, koordynacji, po to aby:

• zapobiegać sytuacjom kryzysowym ich eskalacji, redukować wpływ kryzysu na zasoby i wartości społeczne,

• przejmować nad nimi kontrolę i kształtować ich przebieg, minimalizu-jąc straty i zapewniaminimalizu-jąc powrót do stanu normalnego,

• odtwarzać zasoby i odbudowywać struktury społeczne po kryzysie. Ten brak precyzji w definiowaniu zarządzania kryzysowego wiązany jest z faktem jego złożoności, jego wieloaspektowym, zróżnicowanym struk-turalnie i funkcjonalnie charakterem, co potęguje trudności ujęcia go w zwartą definicyjną formułę. W tych ogólnych przedstawieniach ich au-torzy koncentrują się nie tyle na rzeczowej treści zarządzania kryzysowe-go, ile raczej na określeniu jego roli w zapewnieniu społecznego bezpie-czeństwa.

Wąskie ujęcia zarządzania kryzysowego to dążenie do określenia pod-stawowej jego cechy lub do zaakcentowania jednego z jego głównych aspek-tów i treściowego ich przedstawienia. Ujęcia eksponujące jedną cechę czy jeden aspekt nie są wobec siebie konkurencyjne. Traktować je należy jako komplementarne. Zarządzanie kryzysowe w wąskim ujęciu traktowane może być na przykład w kategoriach etapów zarządzania, ujętych w okre-ślonych kontekstach społeczno-kulturowych. Takie ujęcie zarządzania kryzysowego eksponuje znaczenie z reguły jednej jego cechy, takiej jak na przykład etapowość zarządzania. Wówczas za Słownikiem terminów

z zakresu bezpieczeństwa narodowego powiemy, że jest to:

reagowanie na nadciągający lub trwający kryzys i usuwanie jego skutków w cyklu zdarzeń i czynności, od przewidywania i planowania antykryzysowego wraz z reagowaniem na codzienne zdarzenia, aż po zakończenie odbudowy ze zniszczeń19.

J. Kunikowski, eksponując aspekt procesu zarządzania, ujmuje go jako:

szczególne przedsięwzięcia organizacyjne obejmujące: kierowanie, administro-wanie i sprawoadministro-wanie zarządu społeczeństwem lub jego częścią w sytuacji kryzy-sowej. Występuje podczas klęsk żywiołowych, katastrof przemysłowych i tech-nicznych20.

1 9 Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, Warszawa 2002, s. 161.

W definicji zarządzania kryzysowego Małopolskiego Urzędu Wojewódz-kiego w Krakowie uwypuklono jeden zasadniczy cel i stwierdzono, że są to: „działania analityczne, planistyczne i realizacyjne planów i programów, mające na celu minimalizację strat ludzkich i materialnych”21.

W wąskim definicyjnym ujęciu zarządzanie kryzysowe to działania: • minimalizujące prawdopodobieństwo pojawienia się kryzysu –

działa-nia prewencyjno-zapobiegawcze,

• pozwalające na uzyskanie kontroli nad kryzysem – działania przygo-towawcze, działania ułatwiające podjęcie czynności sterujących prze-biegiem kryzysu w stronę rozwiązań możliwych do przyjęcia – opraco-wanie scenariuszy możliwego rozwoju i przebiegu kryzysu,

• umożliwiające ludziom przetrwać dany kryzys z możliwie minimalnymi stratami,

• likwidujące skutki kryzysu i tworzące nową infrastrukturę mniej po-datną na różnego rodzaju kryzysy.