Charakterystyka ewidencji gruntów i budynków do 1970 r

W dekrecie z 1955 roku o ewidencji gruntów i budynków zostały zawarte nowe

założenia dla instytucji katastru gruntowego w Polsce. Zgodnie z tymi założeniami w miejsce katastru przyjęto nazwę ewidencja gruntów, która miała służyć do celów

planowania gospodarczego, wymiarów podatku, skupu i obowiązkowych dostaw, dokonywania wpisów w księgach wieczystych oraz zaspokajania potrzeb gospodarczych przez dostarczanie danych dla różnych instytucji życia społecznego i gospodarczego. W porównaniu do dekretu z 1947 roku, w dekrecie z 1955 roku jako najważniejszy wysuwa się cel planowania gospodarczego, przez co rozumiane było podniesienie rangi ewidencji gruntów w ogóle, a danych ewidencyjnych w szczególności. Cechami charakterystycznymi instytucji ewidencji gruntów były jednolitość i powszechność, wyłączność jako źródła danych o faktycznym i prawnym użytkowaniu ziemi, jawność operatu ewidencyjnego oraz prawdziwość danych ewidencyjnych.

Dekret przewidywał ukończenie całości prac nad założeniem ewidencji w 1958 roku. Jednakże nie można było doprowadzić tego do skutku, gdyż Polska oprócz dokumentacji byłych katastrów gruntowych nie posiadała dokładnych materiałów

kartograficznych oraz rejestrów gruntów dla obszarów województw centralnych i wschodnich (były zabór rosyjski). Dlatego też zdecydowano się przeprowadzić

założenie ewidencji gruntów w dwóch etapach. W pierwszym etapie w latach 1955 – 1956 przewidziano opracowanie rejestrów ewidencji gruntów, natomiast w latach 1957 – 1958 (drugi etap) – opracowanie jednolitej dokumentacji ewidencyjnej opartej na klasyfikacji gruntów i jednolitych mapach ewidencyjnych.

Pierwszy etap charakteryzował się naciskiem położonym na jak najszybsze

50 i obowiązujących dostaw, czyli wymianą nieaktualnej i niekompletnej dokumentacji ewidencji ankietowej. W tym przygotowawczym etapie dokonano inwentaryzacji i oceny istniejących materiałów kartograficznych, rejestrów gruntów i innych wykazów powierzchniowych oraz przeprowadzono aktualizację danych o gruntach i ich właścicielach poprzez pomiar uzupełniający i dochodzenia.

Podstawowym dokumentem był rejestr gruntów założony na podstawie map i rejestrów pomiarowo-klasyfikacyjnych sporządzonych w związku z przebudowa ustroju

rolnego, map i dokumentacji opisowej dotychczasowego katastru gruntowego, map scaleniowych, parcelacyjnych i ukazowych, map i dokumentacji geodezyjnej prac związanych z urządzeniem lasu. Dla gromad posiadających mapy i rejestry, rejestr gruntów zakładano po aktualizacji tych danych polegającej na ustaleniu prawnej lub

fizycznej osoby będącej właścicielem lub władającym gruntem, ustaleniu granic i powierzchni gruntów użytkowanych przez właściciela (użytkownika), ustaleniu sposobu

użytkowania gruntów, a także granic i powierzchni jednostki ewidencyjnej. Natomiast

rejestr gruntów dla gromad nie posiadających map zakładano w oparciu o ankiety w sprawie szacunkowej klasyfikacji gruntów, rejestry wymiaru podatku gruntowego,

wykazy gospodarstw rolnych dla skupu oraz dane statystyczne o powierzchni użytków rolnych i innych gruntów.

Oprócz rejestru gruntów, w skład operatu ewidencyjnego wchodziły [Fedorowski 1974]: mapy ewidencyjne, na których założono ewidencje gruntów, ankiety klasyfikacji szacunkowej oraz dokumenty uzasadniające wpisy do rejestrów w zakresie przedmiotu – operaty pomiarowe, a w zakresie podmiotu – orzeczenia sądowe, akta notarialne, urzędowe akta przekazania, akta nadania, decyzje właściwych władz.

Po wydaniu rozporządzenia w sprawie przeprowadzenia klasyfikacji gruntów w 1956 roku, tzn. po założeniu ewidencji gruntów I etapu przystąpiono do prac geodezyjnych związanych z założeniem właściwej ewidencji. W związku z tym zdecydowano, że tereny nie posiadające żadnych opracowań kartograficznych (centralne i wschodnie województwa) objęte zostaną pracami pomiarowymi, na podstawie których sporządzona zostanie podstawowa mapa ewidencyjna dla tych obszarów, natomiast dla terenów pokrytych mapami katastralnymi lub innymi mapami urządzeniowo-rolnymi sporządzone zostaną zastępcze mapy ewidencyjne, na podstawie zaktualizowanych dostępnych źródeł kartograficznych.

Nowe pomiary wykonywane były przez resortowe służby geodezyjne zgodnie z przepisami o pomiarach kraju. Opierane były na istniejącej osnowie podstawowej

i przeprowadzane zgodnie z obowiązującymi wówczas instrukcjami technicznymi. Nowe mapy ewidencyjne sporządzane były początkowo w układzie „1942” (do 1965 roku), a później w układzie „1965”.

Operat ewidencji gruntów składał się części kartograficznej i opisowo - tabelarycznej. Część kartograficzną stanowiły podstawowe mapy ewidencyjne wykonane w oparciu o nowe pomiary lub zastępcze mapy ewidencyjne, sporządzone na podstawie zaktualizowanych istniejących źródeł kartograficznych (mapy istniejące przed drugą wojną światową, sporządzone dla reformy rolnej, osadnictwa na ziemiach zachodnich, urządzeń rolnych). Nowe mapy ewidencyjne powstawały w skalach 1:1000, 1:2000, 1:5000.

Część opisowo – tabelaryczna składała się z dokumentów podstawowych jakimi były: rejestr gruntów, skorowidz działek, skorowidz lub kartoteka właścicieli lub osób władających gruntami, ponadto z dokumentów pomocniczych, do których należały: zestawienie gruntów, wykaz gruntów, zbiory dowodów wpływu do rejestrów, zbiory akt.

W jednolitej ewidencji gruntów dla danych dotyczących przedmiotu i podmiotu stosowanych w opisowej części operatu, wprowadzono następujące pojęcia:

• jednostki ewidencyjnej, obejmującej obszar gromady, osiedla lub miasta nie stanowiącego powiatu. Ewidencją gruntów objęto wszystkie grunty położone w danej jednostce ewidencyjnej. Dla każdej jednostki ewidencyjnej prowadzony był oddzielny operat ewidencji gruntów.

• obrębu, powstałego w wyniku podziału jednostki ewidencyjnej. W gromadzie obręb stanowił grunty zawarte w granicach wsi wraz z przynależnymi do niej miejscowościami. W mieście, dzielnicy lub osiedlu natomiast, obręb stanowił powierzchnię gruntów o obszarze około 100 ha, ograniczoną granicami naturalnymi (drogi, wody itp.).

• działki, powstałej w wyniku podziału obrębu. Działka jest podstawowym elementem powierzchniowym w ewidencji gruntów. Stanowi ciągły obszar gruntu, ograniczony gruntami stanowiącymi przedmiot odrębnego władania lub użytkowania. Dane ewidencyjne odnoszące się do działki to: rodzaj użytków i ich klasa oraz powierzchnia tych elementów.

Na terenie byłego zaboru austriackiego operaty ewidencyjne powstały z map oraz dokumentów opisowych byłego katastru austriackiego. Dokumentacja ta przed włączeniem jej do operatów ewidencyjnych została poddana ocenie technicznej, polegającej na określeniu przydatności technicznej materiałów do założenia ewidencji,

52

aktualizacji treści map zgodnie z sytuacją na gruncie, oraz uzgodnieniu stanu władania i obliczeniu lub zaktualizowaniu powierzchni parcel ustalonego stanu władania.

Część kartograficzna operatu ewidencji gruntów dla obszarów objętych byłym katastrem austriackim składała się z: map podstawowych w skali 1:2880, map zastępczych w skali 1:2880 oraz szkiców indykacyjnych w skali 1:2880 do wykonania prac polowych, związanych z powstałymi na gruncie zmianami.

Część opisowa składała się z dokumentów podstawowych i pomocniczych. Dokumentami podstawowymi były: rejestr gruntów powstały z arkuszy posiadłości gruntowej, skorowidz parcel, oraz skorowidz lub kartoteka właścicieli i władających. Do dokumentów pomocniczych należały zestawienia i wykazy gruntów, zbiory dowodów wpisu do rejestrów i zbiory akt.

Dekret o ewidencji gruntów i budynków z 1955 roku przewidywał obowiązywanie operatów z częścią kartograficzną, pochodzącą z byłych systemów katastralnych do czasu wykonania dla terenów objętych tą dokumentacją nowych pomiarów i sporządzenia nowych map ewidencyjnych według obowiązujących przepisów.

3.3. Technologie opracowania treści map ewidencyjnych w oparciu o kataster