Charakterystyka późnowestfalskiego środowiska międzynarodowego

Aby poprawnie skonstruować teorię odnoszącą się do siły, należy w pierwszym rzędzie spróbować dokonać identyfikacji podstawowych parametrów późnowestfalskiego środowiska międzynarodowego, w którym niniejsza definicja funkcjonuję, i które indukuje zakres podmiotowy, przedmiotowy oraz funkcjonowanie tej kategorii międzynarodowej. Nie należy zapominać o podstawowej trudności przy definiowaniu obecnego stanu środowiska międzynarodowego. Istnieje duża grupa naukowców oraz analityków, która kwestionuje sensowność wyróżniania tej fazy rozwojowej systemu globalnego, wskazując albo że rok 1989 nie zmienił niczego w założeniach konstrukcyjnych oraz praktyce Westfalii, gdzie prym wiodą zwolennicy klasycznych szkół stosunków międzynarodowych, takich jak neorealizm czy neoliberalizm⁵⁷⁷, albo że rok 1989 można uznać za początek jakościowo nowego środowiska międzynarodowego, które nie zostało jeszcze ani określone ani przeanalizowane, używający terminów środowisko powestfalskie czy też nowy ład świata (ang. New World

577J. Czaputowicz, Teorie (...), s. 175 – 252.

Order)⁵⁷⁸, zaliczani do szkół ponowoczesnych, obejmujących zwolenników teorii krytycznych oraz postmodernistycznych⁵⁷⁹.

Aby uporządkować dalsze rozważania, niniejszy podrozdział będzie podzielony na pięć części. Pierwsza poświęcona na rozważenie różnych interpretacji współczesnego porządku międzynarodowego, w kontekście porównania poszczególnych stanowisk naukowych. Druga część zostanie poświęcona genezie tej formy organizacji stosunków na skalę globalną. Trzecia część zostanie poświęcona skróconej prezentacji podmiotów funkcjonujących w ramach późnowestfalskiego środowiska międzynarodowego a także kształtujących kierunek jego dalszej działalności. W tym miejscu niniejszej rozprawy, temat zostanie zaprezentowany wybiórczo oraz skrótowo, aby zachować kryterium rozłączności treści z zawartością rozdziału czwartego. Czwarta część zostanie poświęcona zakresowi przedmiotowemu późnowestfalskiego środowiska międzynarodowego, a więc zakresowi zagadnień rozważanych na płaszczyźnie międzynarodowej. Poruszone w tym punkcie kwestie również zostaną potraktowane skrótowo, zważywszy na kryterium rozłączności treści z rozdziałem trzecim. Piąta część zostanie poświęcona mechanizmom zarządzania środowiskiem międzynarodowym, które stanowią o odrębnej jakości późnowestfalskiego środowiska międzynarodowego, jako autonomicznej kategorii naukowa.

Po pierwsze, odnosząc się do kwestii definicyjnych późnowestfalskiego środowiska międzynarodowego należy wspomnieć, że kwestia zaprezentowanego w niniejszej rozprawie podziale środowiska międzynarodowego pod kątem traktatów westfalskich nie jest ani jedyny ani powszechnie obowiązujący w nauce o stosunkach międzynarodowych, co zostało już wskazane we wcześniejszych częściach niniejszego rozdziału. Dla uproszczenia wskazać można na dwa, podstawowe stanowiska.

Pierwszym jest stanowisko neorealistyczne, które wskazuje na fakt nieobecności poważnej cezury uzasadniającej jakościową zmianę w środowisku międzynarodowym, wymagającą zastosowania nowych terminów oraz kategorii naukowych⁵⁸⁰. W tym kontekście wskazać można cztery czynniki jako decydujące o tożsamości współczesności z klasycznym kształtem westfalskiego środowiska międzynarodowego. Po pierwsze, jest utrzymanie dominacji państwa narodowego, jako podstawowego podmiotu międzynarodowego oraz

578Jest to pojęcie wielokrotnie przywoływane w historii świata, szczególnie w XX wieku, począwszy od prezydentury Woodrow Wilsona. Wyraża ono jednocześnie nadzieją na bardziej sprawiedliwe ukształtowanie rzeczywistości międzynarodowej, lecz jednocześnie strach przed zmianą, wiążącą się z koniecznością ponownego nauczenia się zasad oraz mechanizmów nowego systemu globalnego. Bardziej szczegółowa historia pojęcia: A.-M. Slaughter, A new world order, Princeton, Oxford 2004.

579J. Czaputowicz, Teorie (...), s. 291 – 326; 371 – 433.

580A. Gałganek, „Westfalia” (...), s. 42 – 44.

pierwotnego dysponenta siły. Co więcej, nawet naukowcy, których badania zlokalizować można w obrębie innych nurtów teoretycznych⁵⁸¹, podkreślają, że to właśnie możliwość kształtowania percepcji oraz procesu decyzyjnego czynników rządowych decyduje o ich sukcesie w środowisku międzynarodowym oraz wewnętrznym. Z tego też powodu wszystkie podmioty o charakterze niepaństwowym stają się zależne od funkcjonowania rządu narodowego. Po drugie, jest zachowanie znaczącej roli przestrzeni geopolitycznej, a w związku z tym przyznawania olbrzymiej roli terytorium w kształcie i zasad funkcjonowania obecnego środowiska międzynarodowego. Po trzecie jest utrzymanie struktur oraz organów międzynarodowych przeznaczonych do zarządzania kwestiami bezpieczeństwa w stosunkach międzynarodowych ze szczególnym uwzględnieniem instytucji zbiorowego bezpieczeństwa, takich jak Organizacja Narodów Zjednoczonych oraz Sojusz Północnoatlantycki⁵⁸². Większość zwolenników niniejszego stanowiska przychyla się do zdania, że ówczesne zmiany przerosły amplitudą oraz zakresem przedmiotowym te, z którymi mamy do czynienia współcześnie ustępując w obu wymiarach oryginalnej, XIX-wiecznej rewolucji przemysłowej⁵⁸³. Tym samym zmiany w środowisku międzynarodowym oraz wewnętrznym nie uzasadniają tworzenia nowej kategorii naukowej, służącej opisowi oraz analizie mechanizmów regulacji środowiska międzynarodowego. Po czwarte jest również zagadnienie transmisji oraz uznawania legitymacji zarówno w myśleniu wewnątrznarodowym oraz międzynarodowym. W tym kontekście należy podkreślić rolę mechanizmów demokratycznych w transmisji legitymacji, zarówno w kierunku rządu narodowego jak i w przeciwną stronę. Pomimo, że większość podmiotów obecnych w tamtym okresie z demokracją nie była kojarzona – dla przykładu przytłaczająca większość uczestników pierwszej wojny światowej była w swej istocie różnymi formami monarchii, jednakże zapoznając się z instytucjonalną oraz ideologiczną historią rozwoju Europy oraz świata⁵⁸⁴, można zaobserwować implementację poszczególnych elementów porządku demokratycznego, praktycznie w każdym podmiocie międzynarodowym: albo w pełnym zakresie, co miało

581B. Buzan, R. Little, One world or two? [w:] Y. H. Ferguson, R. W. Mansbach, R. A. Denemark, H. Spruyt, B.

Buzan, R. Little, J. G. Stein, M. Mann, What is polity? A roundtable, „International studies review”, 2000, nr 2(1), s. 17.

582Konieczność dokonania wyboru między pozimnowojenną inercją a zmianą stanowi oś sporów na łonie Sojuszu, oraz niemal nieustanną debatę nad koniecznością jego reformy. R. E. Rupp, NATO after 9/11. An alliance in continuing decline, Londyn, Nowy Jork 2006; NATO w pozimnowojennym środowisku (nie)bezpieczeństwa, red. J. Olchowski, M. Pietraś, Lublin 2011.

583Skrócona historia rewolucji przemysłowej: E. Griffin, Short History of the British Industrial Revolution, Londyn, Nowy Jork 2010.

584Więcej szczegółów na temat ewolucji ideologii na świecie: F. Fukuyama, Historia ładu politycznego. Od czasów przedludzkich do rewolucji francuskiej (tłum. N. Radomski), Poznań 2012; F. Fukuyama, Ład polityczny i polityczny regres. Od rewolucji przemysłowej do globalizacji demokracji (tłum. J. Pyka), Poznań 2015.

miejsce na przykład w Stanach Zjednoczonych, albo praktycznie w każdym zakresie poza oficjalną nomenklaturą państwową, co miało miejsce w przypadku Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii, albo w wymiarze implementacji pojedynczych instytucji demokratycznych, co miało miejsce w carskiej Rosji. Brak w tej kwestii jednolitego stanowiska akademickiego środowiska, jednakże pewnych wskazówek dostarcza wprowadzanie kolejnych instytucji demokratycznych w rezultacie poważnych społecznych niepokojów występujących w ramach poszczególnych podmiotów. Niektórzy filozofowie, na przykład Immanuel Kant⁵⁸⁵, posuwali się nawet stwierdzenia, że upowszechnienie się mechanizmów demokratycznych, w celu zarządzania nie tylko w ramach poszczególnych podmiotów, lecz również w celu zarządzania stosunkami międzynarodowymi, przyczyni się do pacyfikacji przestrzeni międzynarodowej oraz przyspieszenia ewolucji cywilizacji ludzkiego w kierunku osiągnięcia wyższego poziomu istnienia. Widać to również w działaniach rządu Stanów Zjednoczonych, dla którego od wielu lat szerzenie ideałów oraz wartości demokratycznych, stanowi od wielu lat przedmiot racji stanu różnych administracji:

począwszy od Woodrow Wilsona⁵⁸⁶, a skończywszy na George'u Walkerze Bushu juniorze⁵⁸⁷. Demokracja pozostaje również punktem odniesienia do oceny różnych instytucji międzynarodowych oraz transnarodowych, takich jak Unia Europejska⁵⁸⁸, w celu oszacowania ich efektywności oraz wartości. Reasumując, przedstawiciele środowiska neorealistycznego, wskazując na ciągłość parametrów współczesnego systemu międzynarodowego w wyżej wymienionych wymiarach – zakresu podmiotowego, przedmiotowego, przestrzennego oraz mechanizmów zarządzania – uzasadnia tezę o rzekomej jego niezmienności, a tym samym odrzucając jakiekolwiek nowe terminy oraz kategorie międzynarodowe.

Drugim stanowiskiem jest stanowisko postmodernistyczne, obejmujące tak zwane teorie postmodernistyczne oraz krytyczne funkcjonujące w ramach czwartej wielkiej debaty interparadygmatycznej w nauce o stosunkach międzynarodowych⁵⁸⁹. Teorie te charakteryzują się olbrzymim poziomem różnorodności, zarówno w wymiarze ontologicznym jak i metodologicznym, mają ze sobą jednak jedną cechę wspólną: stanowią rezultat próby

585Więcej szczegółów: I. Kant, Do wiecznego pokoju. Projekt filozoficzny (tłum. M. Żelazny), Toruń 1995.

586Reconsidering Woodrow Wilson: Progressivism, Internationalism, War, and Peace, red. J. M. Cooper, Baltimore 2008.

587T. H. Henriksen, Cycles in US Foreign Policy since the Cold War, Londyn, Nowy Jork 2017, s. 163 – 228.

588W kontekście znaczenia demokracji dla polityki Unii Europejskiej, należy podkreślić ambiwalentny stosunek do niej instytucji unijnych: z jednej strony bowiem stanowi ważny punkt odniesienia dla polityki zagranicznej, z drugiej, w polityce wewnętrznej traktowana jest z pewną obawą. K. Ławniczak, Między demokracją a efektywnością. Trzy spojrzenia na deficyt legitymizacji Unii Europejskiej, „e-Politikon”, 2012.

nr 3, s. 107 – 128.

589J. Czaputowicz, Teorie (...), s. 398 – 402. Należy poczynić jeszcze jedno zastrzeżenie. W cytowanym tekście autor określa tą debatę jako trzecią, jednakże w kontekście nomenklatury przywołanej przez autora niniejszej rozprawy, debacie pozytywizm – postpozytywizm, został przyporządkowany numer czwarty.

rekonstrukcji nowego porządku świata (ang. New World Order, NWO)⁵⁹⁰, często ocierając się o fantastykę naukową oraz publicystykę. Pierwszą różnicą jest pojawienie się transnarodowych podmiotów międzynarodowych o charakterze niepaństwowym. Zostało to zauważone również w stanowisku neorealistycznym, jednak w przypadku naukowcy oraz analitycy antywestfalscy wskazują, że w 1989 osiągnięty został punkt przełomu, za którym kategoria państwa narodowego została przeskoczona w kolektywnym wymiarze siły oddziaływania międzynarodowego w przez kategorią podmiotów transnarodowych.

Szczególnie widoczne staje się to w kwestii interakcji pomiędzy państwami, szczególnie mniejszymi a transnarodowymi korporacjami. W tym zakresie można zaobserwować, że coraz częściej zdarza się, że państwa zabiegają o współpracę z korporacjami, a nie na odwrót⁵⁹¹. Choć wydaje się, że nawet olbrzymie korporacje wciąż są podatne na oddziaływanie największych państw, co można zaobserwować w kontekście dyskusji pomiędzy nową administracją prezydenta Donalda Johna Trumpa a koncernem Lockheed Martin, w kontekście ograniczenia kosztów projektu konstrukcji oraz rozwoju projektu myśliwca wielozadaniowego piątej generacji, Lockheed Martin F-35 Lightning II w sprawie obniżenia kosztów produkcji niniejszego samolotu⁵⁹². Drugą jest wyłonienie się przestrzeni transnarodowej jako autonomicznej przestrzeni realizacji stosunków międzynarodowych oraz stopniową dominację tej przestrzeni nad klasyczną przestrzenią geopolityczną. W tym kontekście wskazywana jest gwałtownie rosnąca rola globalnej sieci przesyłania informacji, w ramach której prowadzone są coraz bardziej zdywersyfikowane działania, mające wpływ na kształt oraz zakres stosunków międzynarodowych, przejmując w coraz większym stopniu rolę przestrzeni geopolitycznej. Pojawienie się przestrzeni transnarodowej było możliwe dzięki rewolucji technologicznej przybliżonej w rozdziale drugim, głównie poprzez rozwój technologii telekomunikacyjnych oraz informatycznych a także rozbudowę sieci infrastruktury krytycznej, przez co możliwe stało się stworzenie alternatywnej przestrzeni aktywności społecznej, w której zlokalizowana jest coraz większa ilość procesów społecznych. Jako podstawowy przykład podawana jest rola oraz znaczenie międzynarodowych rynków finansowych, do których dostęp umożliwia wejście w posiadanie

590Poza przywołaną wcześniej, naukową definicją nowego porządku świata, istnieje również mniej oficjalna oraz bardziej fantastyczna warstwa odnosząca się to tak zwanych teorii spiskowych, których elementem wspólnym jest sztuczne konstruowanie związku pomiędzy obserwowalnymi empirycznie elementami rzeczywistości międzynarodowej oraz politycznej.

591Szczególnie w wymiarze rywalizacji o poważne inwestycje. Jaguar jednak na Słowacji, „Puls Biznesu”, 2015, 11 sierpnia, URL: https://www.pb.pl/jaguar-jednak-na-slowacji-802153, [dostęp: 3.03.2017].

592Donald Trump na Twitterze komentuję umowę na F-35. Firma traci ponad 3 miliardy dolarów, „Rp.pl”, 2016, 12 grudnia, URL: http://www.rp.pl/Polityka/161219779-Donald-Trump-na-Twitterze-komentuje-umowe-na-F-35-Firma-traci-ponad-3-miliardy-dolarow.html#ap-1, [dostęp: 3.03.2017].

dóbr oraz usług bez zdobycia politycznej kontroli nad terytorium wytworzenia⁵⁹³. W tym zakresie dominującą rolę odgrywa wciąż przestrzeń geopolityczna, choć nie jest wykluczone, że w niedalekiej przyszłości, punkt równowagi pomiędzy nimi zostanie przekroczony, jednakże na obecną chwilę relacje te kształtują się w równowadze: ilościowa dominacja przestrzeni transnarodowej, jako medium poddającego się łatwiejszej oraz mniej kosztownej aktywizacji oraz modulacji, przy jakościowej supremacji przestrzeni geopolitycznej, w której podejmowane działania mają większą doniosłość, jednak która staje się coraz mniej poręczna oraz bardziej kosztowna w modulacji. Trzecią cechą charakteryzującą stanowisko antywestfalskie jest przekonanie o pozbawieniu celowości istnienia klasycznych organizacji podmiotów oraz instytucji międzynarodowych, wyrażanych głównie przez intensyfikację działań adaptacyjnych oraz transformacyjnych. W tym zakresie na szczególną uwagę zasługuje postulat o osłabieniu, jeśli nie o ostatecznym złamaniu znaczenia systemu państwowocentrycznego, obejmującego nie tylko tą kategorię podmiotów międzynarodowych⁵⁹⁴, lecz także wszelkie instytucje i organizacje powoływane przez rządy narodowe, takie jak na przykład Organizacja Narodów Zjednoczonych, czy też Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego, wokół których coraz częściej toczy się dyskusja nie tylko o ich ewolucji, co samego sensu istnienia. Zagadnienie to staje się szczególnie widoczne w kontekście analizy empirycznej funkcjonowania Unii Europejskiej, w ramach której decyzje podejmuje się głównie poprzez rozciągnięte w czasie negocjacji polityczne oraz gdzie istnieje możliwość wyłączenia się poszczególnych państw członkowskich spod obowiązywania określonej decyzji politycznej⁵⁹⁵. Co więcej, działania mające na celu usprawnienie powyższych procedur również podlegają pod niniejsze mechanizmy, co dodatkowo utrudnia, jeśli nie uniemożliwia ich efektywne wykonanie, co można zaobserwować na przykładzie implementacji traktatu lizbońskiego z 2010 roku⁵⁹⁶. Czwartą cechą jest wzrastający kryzys legitymacji międzynarodowej oraz narodowej, związanej z kryzysem instytucji demokracji

593Oznacza to przeniesienie ciężaru transferów zasobów z dziedziny politycznej do dziedziny ekonomicznej.

Idealnym przykładem działań tego typu jest handel zaawansowanym technologicznie uzbrojeniem.

594W tym kontekście należy wskazać na zmianę relacji pomiędzy państwem a pozostałymi kategoriami podmiotów międzynarodowych. W kontekście westfalskiego środowiska międzynarodowego można wskazać na supremację państwa narodowego, które jest w stanie powołać do życia, podtrzymać, ale również zlikwidować podmioty należące do pozostałych kategorii – obrazuje to termin wtórna (także: ograniczona) podmiotowość międzynarodowa. W przypadku późnowestfalskiego środowiska międzynarodowego efektywność oraz okres trwania tych form międzynarodowych, oparty jest na większej liczbie zmiennych niezależnych od kontroli państw. Co oznacza pojawienie się oraz funkcjonowanie podmiotów przez te państwa niepożądanych, takich jak Daesh, a także zwiększoną autonomię pozostałych, takich jak korporacje transnarodowe.

595W kontekście Unii Europejskiej, szczególnego znaczenia nabiera również kwestia niedecyzji politycznych podejmowanych na szczeblu wspólnotowym: K. Bachmann, Kiedy związane ręce zapewniają przewagę. Siła przetargowa Unii Europejskiej w negocjacjach międzynarodowych, Warszawa 2013.

596J.-C. Piris, The Lisbon Treaty. A legal and political analysis, Cambridge 2010.

we współczesnym środowisku międzynarodowym. W tym kontekście należy wskazać na dwie osie sporu społecznego, którego rezultatem staje się poważne zaburzenie więzi pomiędzy obywatelem a reprezentującymi go instytucjami politycznymi. Po pierwsze, są to relacje wewnątrzspołeczne, których esencją jest tak zwane zawłaszczenie państwa⁵⁹⁷. Jest to proces przyjmujący różne formy, począwszy od niepokojów społecznych a skończywszy na polityce łupów (ang. spoils policy) oraz polityce śmiertelnej (ang. terminal policy), które mogą doprowadzić do chronicznej niewydolności instytucji państwowych oraz do upadku państwa⁵⁹⁸. Jest on elementem coraz bardziej powszechnego kryzysu tożsamości (ang. identity crisis), w ujęciu Samuela Huntingtona⁵⁹⁹. Po drugie, są to również kwestie wynikające z analizy efektywności mechanizmów demokratycznych, szczególnie w kontekście szybkości podejmowania decyzji oraz efektywności identyfikacji oraz wyrażania przekonań większej części społeczeństwa obywatelskiego. Najbardziej widocznym przejawem realizacji idei przywództwa może być przekazywanie władzy w Federacji Rosyjskiej, gdzie przy formalnym zachowaniu reguł walki demokratycznych, realne przekazanie władzy po 1991 roku odbyło się tylko raz: w 1999 roku, kiedy to realną władzą z rąk Borysa Jelcyna przejął Władimir Władimirowicz Putin⁶⁰⁰. Ten styl zarządzania zarówno przestrzenią narodową, międzynarodową jak i transnarodową zakłada konieczność posiadania pewnych cech osobowości, stanowiących ekwiwalent instytucjonalnie przekazywanej legitymacji politycznej. Pozwala to jednakże na znaczące zwiększenie skuteczności systemu podejmowania decyzji, która stanowi jakość pożądaną nie tylko na politycznym, ale również na społecznym poziomie.

W rezultacie kwestia przywództwa, będącego powestalską wersją systemu wodzowskiego, stanowi nie tylko przedmiot analizy naukowej⁶⁰¹, lecz również jeden z głównych kierunków ewolucji systemów politycznych⁶⁰². W przypadku drugiego, kluczowym elementem staje się ekstremalna implementacja zasady subsydiarności, przejawiająca się przekazywaniem kompetencji w kierunku coraz mniejszych grup społecznych, aż do

597Więcej o tym zjawisku, szczególnie nasilonym w ramach państw narodowych powstałych po 1945 roku, znaleźć można w monografii: K. J. Holsti, The state, war and the state of war, Cambridge 1996.

598Przykładem procesu upadku państwowości może być współczesna sytuacja w Jemenie: Asher Orkaby, The North Yemen civil war and the failure of the Federation of South Arabia, „Middle Eastern studies”, 2017, nr 53(1), s. 69 – 83.

599S. P. Huntington, Kim jesteśmy? Wyzwania dla amerykańskiej tożsamości narodowej (tłum. B. Pietrzyk), Kraków 2007.

600Rekonstrukcja Federacji Rosyjskiej od 1999 roku następowała zgodnie ze schematem: A. Arutunyan, The Putin Mystique: Inside Russia's Power Cult, Northampton 2015.

601J. S. Nye, Presidential Leadership and the Creation of the American Era, Princeton 2013.

602W tej sferze należy podkreślić wzrost roli ruchów o charakterze populistycznym, których najważniejszym elementem staje się osoba przywódcy, stając się istotnym elementem ich potencjałów. Dodatkowo, mechanizmy te promieniują również wzwyż hierarchii organizmów politycznych. Więcej o tych ruchach: M.

Marczewska-Rytko, Populizm – teoria i praktyka polityczna, Lublin 1995.

pojedynczego obywatela włącznie. Obie interpretacje współczesnego środowiska międzynarodowego, są wewnętrznie spójne, wzajemnie komplementarne oraz nieprzestające do rzeczywistości międzynarodowej. Co więcej, oba stanowiska są w znacznej mierze prawdziwe, co dodatkowo utrudnia przeprowadzenie efektywnej analizy środowiska międzynarodowego.

Po drugie, przechodząc do próby określenia genezy późnowestfalskiego środowiska międzynarodowego należy wskazać, że w odróżnieniu od pozostałych generacji stosunków międzynarodowych, późnowestfalskie środowisko międzynarodowe nie wyłoniło się w wyniku poważnego konfliktu międzynarodowego noszącego znamiona wojny hegemonicznej.

W swej istocie, co w największym stopniu podważa zasadność identyfikacji tej fazy, jako autonomicznej fazy rozwoju stosunków międzynarodowych, jest fakt, że nie nastąpiła zmiana hegemona, ani nawet próba dokonania tej zmiany⁶⁰³. Stany Zjednoczone, począwszy od 1945 roku są pierwszym oraz najpotężniejszym wśród państw narodowych, a po rozpłynięciu się bloku komunistycznego pomiędzy pierwszym a trzecim światem, wydaje się że ograniczenia dla ich potęgi są słabsze i mniej liczne niż kiedykolwiek⁶⁰⁴. Możliwe są dwie interpretacje niniejszej sytuacji. Pierwsza jest taka, że nieuprawnione jest wskazywanie na początek istnienia nowej generacji stosunków międzynarodowych. Druga interpretacja wskazuje na fakt, że nowa jakość genezy wynika i jednocześnie generuje jakościową zmianę stosunków międzynarodowych, nie tylko w wymiarze politycznym, lecz przede wszystkim w ujęciu historycznym oraz cywilizacyjnym. W tym kontekście jednakże należy wskazać, że środowisko późnowestfalskie nie stanowi samodzielnej fazy rozwoju stosunków międzynarodowych, lecz raczej etap przejściowy pomiędzy klasycznym środowiskiem westfalskim a środowiskiem następczym. W tym kontekście można wskazać na brak aż tak wyraźnie określonej cezury początkowej. Z powodu zwiększenia stopnia kompleksowości narzędzi naukowych, dostępnych na łonie nauki o stosunkach międzynarodowych, możliwe jest identyfikacja nie tylko pełnowymiarowej zmiany środowiska globalnego, lecz również fazy o zwiększonej dynamice, w czasie której dokona się takie wyraźne tąpnięcie oraz w konsekwencji, przesunięcie się punktu ciężkości w kierunku powestfalskiego ładu międzynarodowego. Za wyraźną cezurę przyjmuje się rok 1989, niekiedy rozciągając tą datę

603W tym kontekście można wskazać na utrzymanie po roku 1989 globalnej hegemonii Stanów Zjednoczonych, a także rozpłynięcie się jedynej zorganizowanej opcji identyfikującej się jako kontestującej pozycję oraz znaczenie Ameryki, wskazuje raczej na przewagę elementów kontynuacji niż zmiany w środowisku międzynarodowym. Jednakże, poza niewypełnieniem ilościowego kryterium cyklu hegemonicznego, w literaturze akademickiej pojawiło się zagadnienie jakościowej ewolucji systemu globalnego, szczególnie w ramach neoliberalnej szkoły stosunków międzynarodowych. J. Czaputowicz, Teorie (...), s. 213 – 252.

604Ch. Krauthammer, The Unipolar Moment, „Foreign Affairs”, 1990, nr 70(1), s. 23 – 33.