Charakterystyka westfalskiego środowiska międzynarodowego

Westalskie środowisko międzynarodowe jest rzeczywistością, która była otoczeniem dla nowonarodzonej dyscypliny naukowej: nauce o stosunkach międzynarodowych, traktującej rzeczywistość westfalską jako punkt wyjścia oraz stan naturalny. W rezultacie dopiero w ostatnich latach zainteresowania badawcze rozszerzono również na inne okresy oraz regiony istniejące w stosunkach międzynarodowych. Przystępując do charakterystyki środowiska międzynarodowego należy rozpocząć od opisania jego genezy. W tym miejscu należy zaznaczyć, że Westfalia, niekiedy określana jako metafora genezy współczesnych stosunków międzynarodowych nie jest jako taka postrzegana przez wszystkie szkoły i teorie stosunków międzynarodowych. Niektóre umieszczają początek współczesności znacznie

436N. S. Levinson, Magellan and the First Voyage Around the World, Nowy Jork 2001, s. 37 – 39.

437L. Bergreen, Poza krawędź świata, Poznań 2005, s. 354.

438Tamże, s. 258.

439W ramach niniejszej pracy zastosowano chronologię akceptującej rolę układów westfalskich jako ważnej cezury czasowej oraz metafory genezy w stosunkach międzynarodowych oraz ważną metaforę genezy współczesnego środowiska międzynarodowego.

wcześniej⁴⁴⁰, inne znacznie później⁴⁴¹ a jeszcze inne w ogólne negują jej znaczenie dla systemu międzynarodowego⁴⁴². Na potrzeby niniejszej rozprawy, przyjęta zostanie optyka realistycznej szkoły stosunków międzynarodowych, w ramach której zakończenie wojny trzydziestoletniej jest an tyle istotnym wydarzeniem historycznym, niemożliwym do zignorowania nawet z perspektywy współczesności. W tym kontekście należy wspomnieć, że w przeciwieństwie do przedwestfalskiego środowiska międzynarodowego, środowisko westfalskie charakteryzowało się zdolnością do agresywnej reprodukcji własnych struktur, nieustannie rozprzestrzeniając się we wszystkich dostępnych przestrzeniach oraz regionach planety, gdzie zlokalizowane były ważniejsze populacje przedstawicieli homo sapiens sapiens. Dodatkowo, możliwość pojawienia się następnej generacji środowiska międzynarodowego zaistniała w Europie, jedynym regionie, w którym przedstfalskie środowisko międzynarodowe osiągnęło fazę postimperialną. W tym kontekście można zadać pytanie o specyfikę Europy jako podsystemu stosunków międzynarodowych. Odpowiedź na niniejsze pytanie będzie częściowo zawarta w niniejszym podrozdziale.

Przechodząc do pogłębionej analizy westfalskiego środowiska międzynarodowego należy wskazać jego genezę oraz fazy rozwojowe. Nawiązując do pierwszego pytania można wskazać na trzy podstawowe procesy, które doprowadziły do wykształcenia się instytucji charakterystycznych dla tej iteracji środowiska międzynarodowego. Westfalia była przygotowywana przez szereg procesów – zarówno cyklicznych jak i liniowych – oraz fenomenu katalizującego transformację: w tym kontekście była to wojna trzydziestoletnia, toczona na terenie Niemiec w latach 1618 – 1648. W pierwszym przypadku można wskazać na realizację klasycznego cyklu wzrostu oraz rozpraszania siły i potęgi w środowisku w trzech podstawowych wymiarach: legitymacji, potęgi militarnej oraz siły gospodarczej. W pierwszym wymiarze można wskazać na kontynuację transferu legitymacji do działań w środowisku międzynarodowym, jak i w wymiarze wewnętrznym, z centralnej instytucji zlokalizowanych na globalnym poziomie środowiska międzynarodowego, przede wszystkim

440W tym kontekście wskazać można na zwolenników szkoły realistycznej oraz neorealistycznej szkoły stosunków międzynarodowych, wskazujących na inne alternatywne wydarzenia, dość podobne do pokojów westfalkich, między innymi pokoju augsburskiego w 1555 roku. Choć są również inne, alternatywne ujęcia.

A. Gałganek, „Westfalia” jako metafora genezy w nauce o stosunkach międzynarodowych [w:]

Późnowestfalski ład międzynarodowy, red. M. Pietraś, K. Marzęda, Lublin 2008, s. 41 – 44.

441W tym kontekście wskazać można na zwolenników marksistowskiej oraz neomarksistowskiej szkoły stosunków międzynarodowych, koncentrujących uwagę na cezurach związanych z ewolucją stosunków własności. W tym ujęciu, najbliższa chronologicznie zmiana nastąpiła niemal dwa wieki po zawarciu traktatów westfalskich, i kojarzona jest z rewolucją przemysłową oraz Rewolucją Francuską. Tamże, s. 46 – 49.

442W tym kontekście wskazać można na zwolenników liberalnej oraz neoliberalnej szkoły stosunków międzynarodowych, wskazujących na element ciągłego rozwoju oraz ewolucji porządku międzynarodowego bez wyraźnych cezur czasowych w rodzaju pokoju westfalskiego. Tamże, s. 44 – 46.

w sferze transnarodowych stosunków społecznych na rzecz podmiotów zlokalizowanych na narodowym poziomie środowiska międzynarodowego.

Uwiąd cesarstwa i papiestwa rozpoczął się na kilka wieków przed rozpoczęciem wojny trzydziestoletniej. Istniało ku temu szereg przesłanek, z czego najważniejsze było rozprężenie wewnętrzne zarówno w wymiarze pragmatycznym, jak i normatywnym. Szereg cesarzy oraz papieży, którzy nie spełniali swych obowiązków zgodnie z ludowym mniemaniem na ich temat, jak na przykład rodzina Borgiów⁴⁴³. W rezultacie nastąpił proces atrofii legitymizacji zarówno Kościoła Rzymskokatolickiego jak i Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego. W tym kontekście wskazać można również na dezintegrację polityczną Cesarstwa w związku ze wzrostem znaczenie najpotężniejszych elektorów, a więc władców prowincji, w których kompetencjach leżał wybór cesarza⁴⁴⁴. Amplifikacją niniejszego procesu było pojawienie się alternatywy względem obu powyższych transnarodowych podmiotów. W przypadku Kościoła były to ruchy reformatorskie, obecne w jego ramach praktycznie od początku, jednakże przez pierwsze tysiąclecie ich istnienie było marginalizowane przy pomocy kombinacji dysput teologicznych, częściowej akceptacji dla postulowanych przez nie reform oraz stosowania przemocy fizycznej, przy ścisłej współpracy z władzą polityczną co było szczególnie widoczne w kontekście krucjat⁴⁴⁵.

Jednakże w XV wieku nastąpiło sprzężenie poważnego kryzysu autorytetu Kościoła wraz z nasileniem wewnętrznych ruchów reformistycznych, doprowadziło do narodzenia się zjawiska określanego jako wielka schizma zachodnia, w ramach którego wyodrębniły się początkowo trzy odrębne organizacje określane jako wyznanie kalwińskie⁴⁴⁶,

luterańsko-443G. J. Meyer, The Borgias. The hidden history, Nowy Jork 2014.

444W tym kontekście godność elektorską sprawowali władcy następujących prowincji. W 1257 roku ustalono, że w skład kolegium elektorskiego wejdą: arcybiskup Moguncji, arcybiskup Trewiru, arcybiskup Kolonii, król czeski, hrabia Palatynatu reńskiego, książę Saksonii oraz margrabia Brandenburgii. W 1777 roku, kuria została podzielona na część katolicką (arcybiskupi Moguncji, Trewiru oraz Kolonii; król czeski [Habsburg], elektor bawarski) oraz protestancką (elektor Saksonii, Brandenburgii [król Prus] oraz Hanoweru [król Brytanii]).

445M. G. Pegg, A Most Holy War: The Albigensian Crusade and the Battle fot Christendom, Oxford, Nowy Jork 2008.

446Kalwinizm: właściwie ewangelizm reformowany, doktryna teologiczna oraz konfesja religijna, której ostateczny kształt nadał szwajcarski kaznodzieja Jan Kalwin (żył i działał w latach 1509 – 1564).

Podstawowe prawdy wiary: predestynacja, czyli idea, że ostateczne przeznaczenie człowieka determinowane jest przed jego narodzinami i jako takie jest niezmienne; praktykują chrzest niemowląt oraz eucharystię (Wieczerzę Pańską), co więcej uznawana jest rzeczywista obecność Jezusa Chrystusa, zwolennicy pięciu punktów określających podstawy wiary (zasady TULIP: całkowita deprawacja, bezwarunkowe wybranie, ograniczone pojednanie, nieodparta łaska oraz wytrwanie świętych); daleko posunięty ikonoklazm, obejmujący również krucyfiksy. Doktryna ukształtowana w latach 1519 – 1531. Kalwinizm narodził się w Szwajcarii, skąd rozpowszechnił się na Rzeczypospolita Obojga Narodów (trzecia konfesja pod względem liczby wyznawców), Szkocję, Południową Afrykę, Niemcy, USA, Namibię oraz Holandię. Dał początek szeregu innych konfesji protestanckich: purytanów, hugenotów, anabaptystów oraz prezbiterian.

Współcześnie kościoły kalwińskie liczą pomiędzy pięćdziesiąt sześć a siedemdziesiąt pięć milionów wyznawców, w zależności klasyfikacji poszczególnych kościołów oraz sekt protestantów zreferowanych.

Więcej szczegółów: D. G. Hart, Calvinism: A History, New Haven 2013.

augsburskie⁴⁴⁷ oraz anglikańskie⁴⁴⁸. Obecnie, dzięki braku centralnej instytucji zarządzającej, a także dysponującej legitymacją do sankcjonowania zmian doktrynalnych oraz regulujących funkcjonowanie w wymiarze personalnym, wyznania te przypominają konglomerat sekt oraz denominacji. Jednakże ówcześnie stanowiły alternatywny schemat realizacji wzorców religijnych pozwalający na sprawne funkcjonowania społeczeństwa poza ramami Kościoła Rzymskokatolickiego. W przypadku Cesarstwa z kolei można wskazać na rozwój możliwości oraz autonomii państw narodowych, dotychczas nominalnie podporządkowanych cesarstwu.

W drugim wymiarze można wskazać na stopniową atrofię wymiaru soft i normative

447Luteranizm, właściwie ewangelizm augsburski, jest pierwszym, oryginalnym ruchem reformatorskim w chrześcijaństwie. Ojcem reformacji jest Marcin Luter, który w 1517 roku dokonał mitycznego przybicia pisma ze swymi dziewięćdziesięcioma pięcioma tezami do drzwi katedry w Wittenberdze. Rewolucja Lutra stanowiła odpowiedź na podstawowe wyzwania ówczesnego Kościoła przybierającego kształt zbiurokratyzowanej instytucji brodzącej w doczesności. W tym kontekście na szczególną uwagę zasługują cztery podstawowe zasady wiary: tylko Pismo, tylko Chrystus, tylko wiara oraz tylko łaska. Dodatkowo, ograniczono liczbę ksiąg biblijnych oraz dokonano szeregu poważnych zmian doktrynalnych, na przykład zniesiono celibat oraz prymat papieża. W tym kontekście luteranie odrzucają większość dogmatów oraz Tradycji ustalonej w czasie ewolucji doktryny chrześcijańskiej. Uznają dwa sakramenty: Chrzest i Eucharystię, choć wykorzystywana jest również sakrament spowiedzi - zarówno powszechnej jak i indywidualnej. Luteranizm stanowi przede wszystkim wyznanie niemieckie, choć rozprzestrzenił się również na inne państwa, ze szczególnym uwzględnieniem Skandynawii. Współcześnie kościoły oraz sekty denominacji ewangelicko-augsburskiej liczą nieco ponad siedemdziesiąt cztery miliony wyznawców.

Największe skupiska luteran to: Niemcy, Stany Zjednoczone, Szwecja, Etiopia, Tanzania, Indonezja, Dania, Finlandia, Norwegia i Madagaskar. J. Delumeau, Reformy chrześcijaństwa w XVI i XVII w. Tom 1: Narodziny i rozwój Reformy protestanckiej (tłum. J. M. Kłoczkowski), Warszawa 1986.

448Anglikanizm: jest to odmiana protestantyzmu, która w najmniejszym stopniu odbiega od dogmatów rzymsko-katolickich, przynajmniej do czasu reform doktrynalnych Elżbiety I (żyła w latach 1533 – 1603, panowała w latach 1558 – 1603). Akt supremacji nastąpił w 1534 roku i inspirowany był raczej względami politycznymi raczej niż konfesyjnymi. W rezultacie początkowo, poza zwierzchnictwem papieża, oba kościoły były względnie podobne. Dopiero w 1559 roku pojawiły się bardziej znaczące zmiany doktrynalne.

Podstawowym źródłem wiary jest Pismo, interpretowano w oparciu o Tradycję; podstawową przesłanką zbawienia jest wiara oraz wybór człowieka przez Boga, odrzucono zwierzchnictwo jurysdykcyjne papieża (choć od czasu decyzji Benedykta XIV się to powoli zmienia), zlikwidowano klasztory oraz celibat. Można zatem zauważyć, że anglikanizm stanowi drogę środka pomiędzy rzymskim katolicyzmem a bardziej radykalnymi nurtami protestantyzmu. Obecnie wspólnota anglikańska liczy osiemdziesiąt pięć milionów wyznawców, jednakże widoczne są coraz większe rozbieżności pomiędzy poszczególnymi kościołami oraz sektami, szczególnie w kontekście nurtów modernizacyjnych. Rozprzestrzenienie anglikanizmu po świecie pokrywa się z zasięgiem terytorialnym brytyjskiego imperium kolonialnego. Więcej szczegółów: T. J.

Zieliński, Państwowy Kościół Anglii. Studium prawa wyznaniowego, Warszawa 2016.

449W tym kontekście na szczególną uwagę zasługuje korona Zygmunta I Starego, zawierająca element dwóch, półokrągłych prętów zamykających całość. Był to symbol króla jako władcy stojącego na najwyższym poziomie hierarchii władców świeckich, czyli cesarza. Wykorzystanie tego elementu w insygnium koronacyjnym króla polskiego oraz wielkiego księcia litewskiego, stanowi rażące odstępstwo od zasad oraz deklaracje suwerennej niezależności od władzy cesarskiej.

Power na rzecz hard Power w wymiarze militarnym. Wynika to przede wszystkim z metodycznego przecinania transnarodowych powiązań przez system geopolitycznych granic państwowych. W tym kontekście można obserwować wzrost znaczenia wojska jako podstawowego nośnika siły w środowisku międzynarodowym. W ten sposób, struktura podmiotowa westfalskiego środowiska międzynarodowego uległa dość znacznemu spłaszczeniu. Szczególnie, że w fazie jego ekspansji podmioty zlokalizowane również w innych podsystemach naszej planety, albo upodabniając się do europejskiego wzorca państwa narodowego, albo będąc przez nie podporządkowanym w wymiarze politycznym, ekonomicznym oraz społecznym w procesie określanym jako kolonizacja. Sam proces wzrostu znaczenia siły militarnej paradoksalnie został wygenerowany przez immanentną cechę przedwestfalskiego środowiska międzynarodowego w fazie postimperialnej, czyli jego niestabilność. W tym kontekście należy doprecyzować, że niestabilność ta nie wynikała z fundamentalnych struktur środowiska międzynarodowego, lecz z charakteru relacji pomiędzy nimi, nacechowanymi dużym stopniem nieufności, dzięki której stosunki międzynarodowe w dużej mierze skomponowane były z trzech dylematów stworzonych na bazie teorii gier Johna Nasha: dylemat więźniów⁴⁵⁰, dylemat kurczaków⁴⁵¹ oraz polowanie na jelenia⁴⁵².

Co ważniejsze, dominującą zasadą funkcjonowania w systemie była zasada dylematu bezpieczeństwa, w ramach której, wszelkie działania podejmowane na rzecz poprawy własnej sytuacji, ze szczególnym uwzględnieniem generowania siły militarnej, prędzej przyczyni się do pogorszenia sytuacji działającego podmiotu. W rezultacie, w westfalskim środowisku międzynarodowym, „sytuacja międzynarodowa prędzej się komplikuje niż dojrzewa”, jak stwierdził Józef Kukułka. Oczywiście westfalskie środowisko międzynarodowe osiągało apogeum dopiero po upływie dwóch wieków. W rezultacie ukształtował się obecny system państw narodowych. Dodatkowo, mimikra państw narodowych, czyli upodobnianie się do siebie szczególnie do tych państw, które w danej dziedziny osiągnęły sukces lub znaczącą przewagę nad konkurentami, oznaczało zainicjowanie procesów kopiowania rozwiązań generujących rzeczoną przewagę, lub też podjęcie działań zmierzających do jej zniwelowania⁴⁵³.

Było to szczególnie widoczne na przykładzie wyścigu zbrojeń, podczas którego kopiowane najbardziej efektywne systemy broni oraz strategie militarne. Co ciekawe,

450Z. J. Pietraś, Decydowanie polityczne, Warszawa – Kraków 2000, s. 229 – 248.

451Tamże, s. 224 – 229.

452Tamże, s. 213 – 214.

453W tym kontekście należy wskazać, że szczególną biegłość w konstruowaniu oraz aplikacji środków mających na celu zniwelowania politycznej i militarnej przewagi państw narodowych oraz nieodpartej determinacji w jej stosowaniu ma Afganistan, który określany jest niekiedy jako cmentarzysko mocarstw.

niekiedy przewaga militarna jednego państwa w dość skomplikowanych przewodach strategicznych może doprowadzić do podkopania mocarstwa dysponującego daną przewagą.

Idealnym przykładem może być Wielka Brytania na początku XX wieku, kiedy to częściowa implementacja reform admirała Fletchera⁴⁵⁴ doprowadziła do przekreślenia wielowiekowej dominacji na morzach, i spowodowało restart wyścigu zbrojeń⁴⁵⁵ a w konsekwencji zniwelowanie pozycji Imperium. W trzecim wymiarze, będzie to przede wszystkim liniowy rozwój w dwóch dziedzinach. W pierwszej będzie to przejście od gospodarki towarowej do gospodarki pieniężnej, polegającej na wykształceniu specyficznych instytucji, funkcjonujących w oparciu o zaufaniu pomiędzy kontrahentami, nakierowanych na poszukiwaniu coraz doskonalszych instrumentów gwarantowaniu tego zaufania. W drugiej – wspomniane wcześniej zróżnicowanie terytorium w odniesieniu do możliwości jego eksploatacji, a w konsekwencji wzrost jego wartości.

W kontekście gospodarczego zaplecza dla systemu międzynarodowego, w westfalskiej fazie rozwoju można zaobserwować jakościowy oraz ilościowy wzrost systemu ekonomicznego wykształconego w Europie na cały glob. W większości przypadków dokonywało się to albo poprzez przeszczepienie znacznych segmentów populacji na obszary pozaeuropejskie, głównie do Ameryki oraz Australii, oraz przez polityczne, ekonomiczne oraz kulturalne podporządkowanie struktur władzy w innych regionach świata. W rezultacie proces rozpoczęty z chwilą wielkich odkryć kolonialnych, doprowadził do scalenia się wszystkich lokalnych i regionalnych podsystemów gospodarczych w jedną, zsynchronizowaną gospodarkę światową.

Natomiast jakościowy rozwój gospodarki światowej dokonywał się poprzez przyspieszenie powrotu do modelu gospodarki pieniężnej istniejącego w okresie rzymskim, a z czasem rozwinięciu go do wyższego poziomu zaufania wzajemnego. W przypadku zainicjowania westfalskiego środowiska międzynarodowego, proces rozwoju ekonomicznego europejskiego podsystemu międzynarodowego powoli przechodził od pieniądza opartego o pewne uznane za cenne zasoby naturalne, na przykład kruszce, w kierunku pieniądza fiducjarnego (ang. fiat money)⁴⁵⁶, którego wartość nie jest oparta o materiał z którego jest wykonany, lecz podlega modyfikacjom, nie tylko poprzez grę ekonomiczną polegającą na balansowaniu pomiędzy rynkowym popytem a podażą, lecz także poprzez biegłość instytucji

454M. C. Horowitz, The Diffusion (...), s. 134 – 165.

455D. Fromkin, Europe's Last Summer: Who Started the Great War in 1914?, Nowy Jork 2004, s. 67 – 112; H.

P. Willmott, World War I, Nowy Jork 2003, s. 21. Symbolem owego resetu było zwodowanie HMS Dreadnaught, B. C. Hacker, The Machines of War: Western Military Technology 1850–2000, „History and Technology”, 2005, nr 21(3), s. 256 – 257.

456R. T. Foster, Fiat Paper Money – The History and Evolution of Our Currency, Berkeley 2010.

przeznaczonych do zarządzaniem relacjami finansowymi, w których uczestniczą podmioty międzynarodowe. Paradoksalnie sam proces rozpoczął się w Chinach w XI wieku po Chrystusie⁴⁵⁷, jednak to Europa stanowiła matecznik rozwoju tej formy zarządzania finansami, a co za tym idzie współczesny system rynków finansowych, zarówno z jego niewątpliwymi zaletami, jak i chronicznymi tendencjami degeneracyjnymi, które w perspektywie czasu doprowadzą do jego uwiądu oraz transformacji w system nowej jakości⁴⁵⁸.

Dodatkowo, w miarę rozwoju, specjalizacji oraz do pewnego stopnia wirtualizacji obiegu, pojawiła się konieczność ukształtowania się trzech typów instytucji, funkcjonujących na zasadzie społecznego zaufania. Pierwszą kategorią były instytucje, zwykle bezpośrednio podlegające rządom państw narodowych, których pierwszoplanową funkcją jest emitowanie pierwszych linii pieniędzy fiducjarnych oraz zarządzanie parametrami emitowanej waluty.

Drugą kategorią są instytucje organizujące oraz pośredniczące w wymianie towarowej, w postacie giełdy i kompanii handlowych, z jednej strony zapewniające infrastrukturę do prowadzenia wymiany handlowej, na przykład wag do odmierzania towaru, a także systemu wiarygodnych instytucji do rozstrzygania sporów, które naturalną koleją rzeczy powstaną przy przeprowadzaniu skomplikowanych transakcji handlowych. Trzecią są instytucje bankowe, przyjmujące depozyty pieniężne oraz udzielające pożyczek wykorzystywanych do zwiększenia siły nabywczej podmiotów zaangażowanych w prowadzenie handlu. Cechą wspólną wszystkich powyższych instytucji finansowych, była nadrzędna potrzeba szeroko rozumianego zaufania społecznego, niezbędnego do ich prawidłowego funkcjonowania.

W tym kontekście niezbędne staje się istnienie instytucji, która użyczy im społecznej legitymacji, gwarantując zarówno bankom, bankom centralnym jak i innych instytucjom obsługującym wymianę towarowo-pieniężną. Westfalska faza środowiska międzynarodowego oznaczała zatem wpisanie się na stałe, jako istotnych oraz w miarę autonomicznych instytucji finansowych, takich jak banki centralne⁴⁵⁹, banki komercyjne⁴⁶⁰ oraz instytucja giełdy⁴⁶¹. Co

457G. Selgin, Adaptive Learning and the Transition to Fiat Money, „The Economic Journal”, 2003, nr 113(484), s. 147 – 165.

458P. M. Kennedy, Mocarstwa świata. Narodziny, rozkwit, upadek (tłum. M. Kluźniak), Warszawa 1995, s. 87 – 95.

459W tym kontekście bank centralny, lub bank narodowy, nie jest instytucją komercyjną, acz państwową, powołaną w celu sprawowania szeroko pojętej opieki nad parametrami waluty oraz szeroko pojętej gospodarki narodowej. N. Acocella, G. Di Bartolomeo, H. A. Hallett, Central banks and economic policy after the crisis: what have we learned? [w:] International Finance: A Survey, red. H. K. Baker, L. A. Riddick, Oxford 2012, s. 95 – 109.

460W tym kontekście jest to szereg instytucji posiadających osobowość prawną, której nadrzędnym celem aktywności jest przyjmowanie depozytów oraz udzielanie pożyczek. W większości przypadków funkcjonują na zasadach komercyjnych. W. Morawski, Zarys powszechnej historii pieniądza i bankowości, Warszawa 2002.

461W tym kontekście, giełda jest określonym miejscem spotkań maklerów, prowadzących ze sobą transakcje

więcej, w miarę rozwoju westfalskiego środowiska międzynarodowego zaobserwować można rozwój tych instytucji, które współcześnie zlewają się w jedną koherentną oraz autonomiczną od instytucji politycznych sieć określaną jako transnarodowe rynki finansowe. Reasumując, westfalskie środowisko międzynarodowe powstało dzięki niezwykle charakterystycznemu splotowi trzech czynników. Pierwszym był stopniowy wzrost państwa narodowego jako najbardziej efektywnego podmiotu pozwalającego na akumulację oraz projekcję siły w środowisku międzynarodowym. Po drugie był to kryzys transnarodowych podmiotów zarządzających podsystemem europejskim. Po trzecie wreszcie był to rozwój międzynarodowego handlu, wymagający stworzenie wiarygodnego systemu zarządzającego oraz wspomagającego.

Ostatecznym katalizatorem inicjującym powstanie niniejszego systemu, była wojna. W tym kontekście należy stwierdzić, że wojna, szczególnie o rozmiarach oraz intensywności wojny hegemonicznej – o której szerzej napisano w piątym rozdziale – stanowi swoisty eksperyment społeczny podejmowany w celu określenia, czy i jakie nowe rozwiązania okażą się na tyle efektywne aby stać się istotnym elementem nowej jakości systemu międzynarodowego. W przypadku powstania westfalskiego ładu międzynarodowego, wojną która przyspieszyła degenerację instytucji oraz mechanizmów postimperialnej fazy przedwestfalskiego środowiska międzynarodowego, była określana mianem wojny trzydziestoletniej. O samej wojnie z punktu widzenia historii pisano już wielokrotnie⁴⁶² zwracając uwagę zarówno na przebieg, uczestników, mechanizmy ją generujące, jak i mechanizmy przez nią generowane, a także ważniejsze bitwy oraz ich polityczne, militarne, ekonomiczne oraz kulturalne. W kontekście rozważań odnoszących się do kształtu oraz mechanizmów funkcjonowania westfalskiego środowiska międzynarodowego, niezbędne będzie podkreślenie trzech cech niniejszej wojny. Po pierwsze, będzie to długość jej trwania.

Po drugie, będzie to konieczność oszacowania strat zarówno w wymiarze demograficznym, jak i ekonomicznym oraz geopolitycznym. Po trzecie, najistotniejsze, będzie to również zmiana zasad oraz mechanizmów funkcjonowania środowiska międzynarodowego, całkowicie odwracających dotychczasowy sposób jego postrzegania.

Pierwszy wymiar wojny, to czas jej trwania. Cała wojna trzydziestoletnia stanowiła w swej istocie serię wojen, skoncentrowanych wprawdzie w Niemczech, ale powiązanych z

finansowe. M. Bączyk, M. H. Koziński, M. Michalski, W. Pyzioł, A. Szumiński, I. Weiss, Papiery

finansowe. M. Bączyk, M. H. Koziński, M. Michalski, W. Pyzioł, A. Szumiński, I. Weiss, Papiery