Wiza dla cudzoziemca związanego z obywatelem polskim lub z cudzoziemcem niebędącym obywatelem Unii Europejskiej

W ustawach stanowiących trzon polskiego prawa o cudzoziemcach nie przewidziano w zasadzie szczególnej regulacji w zakresie wydawania wiz dla cudzoziemców w powiązaniach rodzinnych z innym cudzoziemcem przebywającym w Polsce lub z obywatelem polskim.

Odniesienia do rodziny znajdują się w art. 60 uoc, w którym wymieniono 25 celów wydania wizy. Dla problematyki omawianej w niniejszym rozdziale znaczenie mają cele: 2 – odwiedziny u rodziny lub przyjaciół; 19a – przybycie na terytorium RP jako członek najbliższej rodziny osoby przebywającej na podstawie zezwolenia na pobyt stały udzielonego w związku z Kartą Polaka; 23 – przyjazd ze względów humanitarnych; 24 – realizacja zezwolenia na pobyt czasowy w celu łączenia rodzin. Zwraca uwagę fakt, że wśród licznych celów wydania wizy nie przewidziano większości celów związanych z przyjazdem do rodziny, który ma charakter inny niż „odwiedziny”. Na przykład cudzoziemski małżonek obywatela polskiego, który zamierza wjechać do Polski z zamiarem zamieszkania tu na stałe z małżonkiem musi skorzystać z wizy turystycznej lub w celu odwiedzin, względnie wskazać inny, w istocie poboczny cel (praca, studia) itp. Cel 24 nie odnosi się bowiem do rodzin obywatela polskiego. Tymczasem wskazanie i uzasadnienie celu pobytu jest koniecznym elementem procedury.

Dla sytuacji osoby pozostającej w powiązaniach z obywatelem polskim, znaczenie może mieć fakt, że w drodze ustawy Ustawy z dnia 25 czerwca 2015 r. Prawo konsularne³⁸⁸ przewidziano, iż nie pobiera się opłaty konsularnej za przyjęcie i rozpatrzenie wniosku o wydanie wizy oraz opłaty za ponowne rozpatrzenie wniosku o wydanie wizy złożonego przez określonych członków rodziny obywatela polskiego.

Chodzi o małżonka oraz małoletniego bezpośredniego zstępnego lub małoletniego bezpośredniego zstępnego małżonka, bezpośredniego wstępnego lub bezpośredniego wstępnego małżonka – jeżeli wstępny lub zstępny pozostaje na utrzymaniu obywatela polskiego lub jego małżonka³⁸⁹.

Należy również zwrócić uwagę na brak szczególnych regulacji dotyczących wydawania wiz cudzoziemcom korzystającym z prawa do połączenia z rodziną, chociaż zgodnie z art. 13 dyrektywy 2003/86 państwo członkowskie powinno udzielać tym osobom

„wszelkiej pomocy w uzyskaniu wymaganych wiz”. Dyrektywa nie określa na czym ma

388 Dz. U. 2015 poz. 1274 ze zm.

389 Art. 113 ust. 2 Prawa konsularnego.

polegać ta pomoc, wydaje się jednak, że nie można mówić o jej pełnej implementacji w obliczu braku rozwiązań prawnych w tym zakresie w ustawodawstwie krajowym. Wydaje się, że jeśli wiza służy realizacji zezwolenia na pobyt czasowy w celu połączenia z rodziną (cel wydania 24), to podstawową formą pomocy winno być całkowite zniesienie opłaty wizowej³⁹⁰. Cudzoziemiec wnosi opłatę skarbową za wydanie zezwolenia, a wiza w celu jego realizacji ma charakter instrumentalny, a zarazem konieczny dla skorzystania z wynikających zeń uprawnień. Formą pomocy mogłaby być uproszczona lub przyspieszona procedura, zwłaszcza, że okoliczności badane w postępowaniu wizowym są w znacznym zakresie także przedmiotem postępowania w sprawie udzielenia zezwolenia na pobyt czasowy.

Jeśli chodzi o cudzoziemców posiadających w Polsce rodzinę, którą chcą jedynie odwiedzać, pewne ułatwienia przewidziano w prawie unijnym. Chodzi o art. 24 ust. 2 WKW, dotyczący możliwości wydania wizy uprawniającej do wielokrotnego wjazdu z okresem ważności od 6 miesięcy do 5 lat w przypadku spełnienia określonych warunków.

Wymaga się po pierwsze, by osoba ubiegająca się o taką wizę dowiodła potrzeby lub uzasadniła zamiar częstego lub regularnego podróżowania ze względu na sytuację zawodową bądź rodzinną. Po drugie, cudzoziemiec musi wykazać, że jest osobą „uczciwą i wiarygodną”. Według WKW w szczególności, oznacza to wykazanie, iż cudzoziemiec prawidłowo korzystał z wcześniejszych wiz jednolitych lub wiz o ograniczonej ważności terytorialnej, wskazanie jaka jest jego sytuacja finansowa w państwie pochodzenia oraz czy rzeczywiście zamierza opuścić terytorium państwa członkowskiego, zanim wygaśnie ważność wizy, o którą się ubiega.

Poza ramami WKW i ustawodawstwa krajowego, szczególne rozwiązania dotyczące członków rodziny, mogą być zawarte w umowach międzynarodowych dotyczących ruchu osobowego, w szczególności zaś ułatwień wizowych. Typowe ułatwienia obejmują: wydawanie wiz uprawniających do wielokrotnego wjazdu, zmniejszenie wysokości opłaty za wydanie wizy lub całkowite zwolnienie z tej opłaty, skrócenie terminu rozpatrywania wniosku wizowego, uproszczenie procedur, ułatwienia dowodowe. Ułatwienia mogą dotyczyć wszystkich obywateli danego państwa lub też pewnych ich kategorii wyróżnionych ze względu na rozmaite kryteria, wśród których występuje także kryterium określonego rodzaju związków rodzinnych. Umowy dotyczące ułatwień wizowych zawierane są zarówno na poziomie unijnym (wspólnotowym), jak i na poziomie krajowym.

390 Zezwolenie wydawane na podstawie art. 159 ust. 1 uoc.

Jeśli chodzi o te pierwsze, wymienić można (zaznaczając, że nie jest to wyliczenie kompletne, które byłoby tu niecelowe): umowę między Wspólnotą Europejską a Federacją Rosyjską o ułatwieniach w wydawaniu wiz obywatelom Unii Europejskiej i Federacji Rosyjskiej³⁹¹; umowy o ułatwieniach w wydawaniu wiz między Wspólnotą Europejską a:

Ukrainą³⁹², Republiką Albanii³⁹³, Bośnią i Hercegowiną³⁹⁴, Republiką Czarnogóry³⁹⁵, Byłą Jugosłowiańską Republiką Macedonii³⁹⁶, Republiką Serbii³⁹⁷, Republiką Mołdowy³⁹⁸; umowę między Unią Europejską a Gruzją o ułatwieniach w wydawaniu wiz^399.. Trzeba zaznaczyć, że w omawianej dziedzinie zachodzą dość szybkie zmiany wynikające z realizacji celów politycznych, np. aktualnie obywatele niektórych z wymienionych państw mogą korzystać pod określonymi warunkami z uprawnienia do wjazdu w ruchu bezwizowym⁴⁰⁰. Zawierane są umowy z innymi państwami, kolejne są w trakcie negocjowania. Część państw, z którymi takie umowy były zawierane objęta została szerszym programem Partnerstwa Wschodniego⁴⁰¹. Jego elementem stały się także działania mające na celu stopniową liberalizację reżimu wizowego. Docelowo miałby zostać wprowadzony ruch bezwizowy. Umowy o ułatwieniach wizowych (a także o readmisji) stanowią pierwszy krok w tym kierunku⁴⁰². Podjęte zostały negocjacje odnośnie stosownej umowy z Białorusią403.

Umowy o ułatwieniach wizowych różnią się jedynie szczegółami; zasadniczo

400 Obywatele Albanii, Bośni i Hercegowiny, Czarnogóry, Gruzji, Macedonii, Mołdawii, Serbii mogą wjeżdżać w ruchu bezwizowym pod warunkiem, że posiadają paszport biometryczny;

http://msz.gov.pl/pl/informacje_konsularne/przyjazd_do_polski/lista_panstw/lista_panstw (dostęp z 25 IV 2017 r.).

401 Zob. więcej http://www.consilium.europa.eu/pl/policies/eastern-partnership/ (dostęp z 20 VI 2016 r.).

402 Zainteresowane państwa wdrażają dwuetapowy Plan Działania ws. Liberalizacji Wizowej, obejmujący szereg działań w dziedzinach: bezpieczeństwa dokumentów, zintegrowanego zarządzania granicami, migracją i kwestiami azylowymi, porządku publicznego i bezpieczeństwa, stosunków zewnętrznych i praw podstawowych. Najbardziej zaawansowana w tym procesie jest Mołdawia, której obywatele aktualnie mogą wjeżdżać do UE bez wiz (warunkiem jest posiadanie paszportu biometrycznego). W grudniu 2015 r. Komisja Europejska wydała pozytywne rekomendacje ws. wypełnienia drugiej fazy Planu przez Gruzję i Ukrainę. Jeśli chodzi o Ukrainę, w kwietniu 2017 r. Parlament Europejski poparł zniesienie wiz dla jej obywateli – w przypadku wjazdu na pobyt nieprzekraczający 90 dni w okresie 180-dniowym w celach turystycznych, biznesowych, także rodzinnych (Parlament poparł zniesienie wiz dla Ukraińców, Komunikat prasowy z 6 IV 2017, http://www.europarl.europa.eu/news/pl/news-room/20170329IPR69065/parlament-popar%C5%82-zniesienie-wiz-dla-ukrai%C5%84c%C3%B3w – dostęp z 1 V 2017 r.).

403 Na podstawie informacji

https://www.msz.gov.pl/pl/polityka_zagraniczna/partnerstwo_wschodnie/wymiar_dwustronny/?printMod e=true (dostęp z 20 VI 2016 r.).

skonstruowane są podobnie. Ułatwienia dotyczą wydawania wiz dla cudzoziemców planujących pobyt nieprzekraczający 90 dni w okresie 180-dniowym, a więc wiz Schengen. Ułatwienia przewidziane w wymienionych wyżej umowach dla osób powołujących się na powiązania rodzinne można podzielić na trzy rodzaje.

Pierwsze to ułatwienia dowodowe. W przypadku bliskich – współmałżonków, dzieci (w tym przysposobionych), rodziców (w tym opiekunów), dziadków i wnuków – odwiedzających obywateli państw-stron poszczególnych umów legalnie zamieszkujących na terytorium państw członkowskich, dokumentem wystarczającym dla potwierdzenia celu pobytu może być pisemny wniosek osoby przyjmującej. W przypadku osób pragnących wziąć udział w ceremonii pogrzebowej z reguły może to być oficjalny dokument potwierdzający fakt zgonu, jak również poświadczenie pokrewieństwa lub innego związku łączącego wnioskodawcę ze zmarłym; w przypadku osób pragnących odwiedzić cmentarz wojskowy lub cywilny – oficjalny dokument potwierdzający istnienie i fakt utrzymywania grobu, a także pokrewieństwo lub inny związek łączący wnioskodawcę z pochowanym.

Drugi rodzaj ułatwienia dotyczy wydawania wiz wielokrotnego wjazdu o okresie ważności do pięciu lat. Wizy takie wydawane są m. in. osobom bliskim, odwiedzającym obywateli danego państwa-strony zamieszkujących legalnie na terytorium państw członkowskich – na czas ograniczony okresem ważności ich zezwolenia na legalny pobyt.

Katalog tych osób różni się nieco w poszczególnych umowach. Zazwyczaj jest to współmałżonek i dzieci (także przysposobione) poniżej 21 roku życia lub pozostające na utrzymaniu rodziców; czasem także rodzice, a niekiedy również opiekunowie.

Trzeci rodzaj ułatwień, przy których stosowaniu mają znaczenie związki rodzinne to zwolnienia z opłaty za rozpatrzenie wniosku wizowego. Dotyczą one określonych członków rodziny i dzieci. Jeśli chodzi o dzieci, zwolnienia nie są uzależnione od tego, czy podróżują one z rodziną czy też pod opieką innych osób i czy ich pobyt wiąże się z utrzymywaniem jakichkolwiek relacji rodzinnych, jednak w praktyce zwolnienie to ma istotne znaczenie dla rodzin – zazwyczaj bowiem dzieci przemieszczają się do innego państwa pod opieką członków rodziny lub w związku z utrzymywaniem życia rodzinnego czy kontaktów rodzinnych. I tak, wśród osób zwolnionych z opłaty za rozpatrzenie wniosku wymienieni są z zasady współmałżonkowie, dzieci (w tym przysposobione), rodzice (w tym opiekunowie), dziadkowie i wnukowie – odwiedzający obywateli danego państwa-strony legalnie zamieszkujących na terytorium państw członkowskich; a także generalnie dzieci (granica wieku bywa różnie określana) oraz osoby, które przedstawiły dowody potwierdzające konieczność wjazdu z przyczyn humanitarnych, w tym w celu

podjęcia pilnego leczenia, oraz osoby im towarzyszące, lub w celu udziału w pogrzebie bliskiego krewnego albo odwiedzenia ciężko chorego bliskiego krewnego. W przypadku Rosji dzieci nie objęto zwolnieniem. W umowie z Ukrainą w miejscu terminu „bliski krewny” występuje termin „osoba bliska”, co – nawet przy zachowawczej interpretacji – oznacza przyjęcie znacznie szerszego kręgu osób, których ciężka choroba lub pogrzeb uzasadnia zwolnienie z opłat.

Do większości z omawianych umów dołączono deklaracje Wspólnoty Europejskiej w sprawie ułatwień dla członków rodziny. W deklaracjach tych Wspólnota Europejska, aby ułatwić przemieszczanie się szerszej kategorii krewnych (w szczególności siostrom, braciom i ich dzieciom) obywateli poszczególnych państw-stron legalnie zamieszkujących w państwach członkowskich, zwraca się do urzędów konsularnych państw członkowskich o pełne korzystanie z przewidzianych w dorobku wspólnotowym możliwości zapewnienia ułatwień w wydawaniu wiz tym osobom, w szczególności poprzez ograniczenie liczby dokumentów wymaganych od wnioskodawców, zwolnienie z opłat manipulacyjnych i w stosownych przypadkach wydawanie wiz wielokrotnego wjazdu. Deklaracji nie dołączono jednak do wszystkich umów, m. in. z Rosją.

Wszystkie wymienione umowy zawierają przepis, w myśl którego od momentu ich wejścia w życie mają one pierwszeństwo wobec postanowień umów lub ustaleń dwustronnych lub wielostronnych zawartych między poszczególnymi państwami członkowskimi a danym państwem-stroną w zakresie, w jakim postanowienia tych umów i ustaleń dotyczą zagadnień objętych omawianymi umowami. Mając na względzie to zastrzeżenie, można przejść do zaprezentowania umów dotyczących ruchu osobowego zawieranych na poziomie krajowym. Należy wśród nich wymienić: Umowę między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Federacji Rosyjskiej o warunkach podróży obywateli Rzeczypospolitej Polskiej i obywateli Federacji Rosyjskiej podpisaną w Warszawie dnia 18 września 2003 r.⁴⁰⁴; Umowę między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Białorusi o ruchu osobowym zawartą dnia 20 grudnia 2007 r.⁴⁰⁵; Umowę między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Gabinetem Ministrów Ukrainy o zasadach ruchu osobowego z dnia 30 lipca 2003 r.⁴⁰⁶ i zmieniający ją Protokół z 30 listopada 2007 r.⁴⁰⁷; Umowę między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Gabinetem Ministrów Ukrainy o zniesieniu opłat za wydawanie wiz krajowych podpisaną w

404 M. P. 2003 Nr 51, poz. 800.

405 M. P. 2008 Nr 83, poz. 733.

406 M. P. 2003 Nr 56, poz. 878.

407 M. P. 2009 Nr 37, poz. 571.

Przemyślu dnia 6 czerwca 2012 r.⁴⁰⁸.

I tak, w Umowie między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Federacji Rosyjskiej przewidziano skrócenie okresu rozpatrywania wniosku wizowego dla obywateli Federacji Rosyjskiej, którzy przedstawią dokumenty potwierdzające konieczność podróży w „pilnych celach prywatnych”, do których zalicza się m. in. podróże w celu odwiedzenia ciężko chorego lub nieuleczalnie chorego członka rodziny oraz podróże w celu wzięcia udziału w pogrzebie członka rodziny lub bliskiego krewnego. Innym ułatwieniem przewidzianym w tej umowie z uwagi na związki rodzinne jest zwolnienie z opłaty za wydanie wizy na okres do 10 dni dwukrotnie w ciągu roku dla obywateli Federacji Rosyjskiej odwiedzających groby bliskich krewnych i członków rodziny na terytorium Polski, a także za wydanie wizy obywatelom Federacji Rosyjskiej wjeżdżającym do Polski w związku z zawiadomieniem o ciężkiej chorobie bądź śmierci bliskiego krewnego lub członka rodziny. Warto tu zwrócić uwagę na rozróżnienie „członka rodziny” i „bliskiego krewnego”. O ile to drugie pojęcie jest po części łatwe do zdefiniowania na gruncie terminologii przyjętej w Kro (jedynym problemem będzie odpowiedź na pytanie jaki stopień pokrewieństwa jest bliski, jaki już daleki), o tyle rozumienie terminu „członek rodziny” może być rozmaicie interpretowane. Umowa nie zawiera żadnych definicji legalnych w tym zakresie. Oczywiście, część jej postanowień nie znajdzie zastosowania z uwagi na pierwszeństwo stosowania umowy zawartej między Wspólnotą Europejską a Rosją.

Podobna sytuacja dotyczy Umowy zawartej z Ukrainą w 2003 r., z tym, że ta ostatnia została zmieniona w 2007 r. w taki sposób, by jej postanowienia odpowiadały postanowieniom umowy między Wspólnotą Europejską a Ukrainą. Przewidziano w niej zatem identyczne rozwiązania dotyczące terminu rozpatrywania wniosku, wydawania wiz wielokrotnego wjazdu oraz zwolnienia z opłaty wizowej. Zgodnie z późniejszą umową między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Gabinetem Ministrów Ukrainy o zniesieniu opłat za wydawanie wiz krajowych, opłata wizowa dla obywateli Ukrainy za wydanie wizy krajowej została w ogóle zniesiona.

Inaczej natomiast kształtują się relacje z Białorusią w omawianym zakresie. Do tej pory nie zawarto bowiem umowy między Unią Europejską a Białorusią odnośnie ułatwień wizowych (choć trwają prace nad jej zawarciem). Obowiązuje zaś Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Białorusi o ruchu osobowym. Jeśli chodzi o ułatwienia wizowe dla osób powołujących się na związki rodzinne, przewidziano w niej

408 M. P. 2012 poz. 643.

obowiązek „niezwłocznego” wydania wizy obywatelowi Białorusi na podstawie zawiadomienia o ciężkiej chorobie lub śmierci członka rodziny lub bliskiego krewnego, w oparciu o dokumenty potwierdzające lub potwierdzenia napływające drogą dyplomatyczną. Przewidziano także obowiązek wydawania wiz uprawniających do wielokrotnych wjazdów z ważnością do jednego roku (z tym, że łączny czas pobytu nie może przekroczyć 90 dni w okresie 6 miesięcy) obywatelom podróżującym w celu utrzymywania kontaktów rodzinnych, a zwłaszcza w celu odwiedzenia najbliższych krewnych. W tym jednak wypadku konieczne będzie zastosowanie odpowiednich przepisów WKW. Opłata za wydanie wizy Schengen pobierana jest na zasadach ogólnych.

Opłata za wydanie wizy krajowej została zniesiona decyzją Ministra Spraw Zagranicznych z dniem 1 stycznia 2011 r. w polskich urzędach konsularnych na terenie tego państwa⁴⁰⁹.

Umowy o ułatwieniach wizowych dają kolejny asumpt do twierdzenia o istnieniu w polskim prawie o cudzoziemcach zjawiska odwrotnej dyskryminacji obywateli polskich – tym razem już nie względem obywateli innych państw członkowskich UE, lecz także względem cudzoziemców z państw trzecich. Omówione umowy dotyczą bowiem w znacznym stopniu ułatwień wizowych dla członków rodzin obywateli poszczególnych państw trzecich, stawiając ich w sytuacji ogólnie korzystniejszej od sytuacji członków rodziny obywateli polskich ubiegających się o wizę do Polski, dla których danego rodzaju ułatwienia nie przewidziano.