Pobyt bezterminowy

Podstawowym sposobem uzyskania prawa pobytu bezterminowego przez członka rodziny obywatela polskiego jest zezwolenie na pobyt stały. Jeśli chodzi o podstawy udzielenia zezwolenia na pobyt stały bezpośrednio związane z pozostawaniem w stosunkach rodzinnoprawnych określonego rodzaju, trzeba od razu zauważyć, że ograniczone są do tradycyjnej małej rodziny opartej na małżeństwie. Zezwolenie to może uzyskać małżonek lub małoletnie dziecko obywatela polskiego.

Zezwolenie na pobyt stały dla dziecka obywatela polskiego przewidziano jako rozwiązanie, które znajdzie zastosowanie w stosunkowo rzadkich przypadkach, gdy nie dochodzi do nabycia obywatelstwa polskiego przez dziecko. Dziecko obywatela polskiego z reguły nabywa obywatelstwo polskie przez urodzenie. Aby tak się stało wystarczy bowiem, by choćby jedno z rodziców miało w chwili urodzenia dziecka obywatelstwo polskie (art. 14 pkt 1 uoobp). Nie jest to jednak jedyny schemat. Wystarczy wskazać przypadek, nie hipotetyczny, lecz zaczerpnięty z orzecznictwa NSA, w którym dziecko urodziła obywatelka Ukrainy, zaś ojciec – który w momencie urodzenia dziecka pozostawał nieznany – był obywatelem polskim. Po siedmiu latach od urodzenia dziecka

491 Art. 87 ust. 2 pkt 1 uopziirp.

492 A contrario z art. 13 uosdg.

zostało ono uznane przez ojca, jednak nie nabyło obywatelstwa polskiego⁴⁹³. Orzeczenie zostało wydane w czasie, gdy obowiązywała uchylona już ustawa o obywatelstwie polskim⁴⁹⁴, jednak w aktualnie obowiązującej ustawie rozwiązanie przywołanego problemu pozostało niezmienione. Art. 6 ust. 1 uoobp stanowi, że zmiany w ustaleniu osoby lub obywatelstwa jednego lub obojga rodziców podlegają uwzględnieniu przy określeniu obywatelstwa małoletniego, jeżeli nastąpiły przed upływem roku od urodzenia się małoletniego. Jak stwierdził NSA w przywołanym orzeczeniu, wprowadzenie terminów, z zachowaniem których zmiana w określeniu obywatelstwa dziecka może zostać uwzględniona, wynika z potrzeby stabilizacji obywatelstwa dziecka, które nie może być podważane w jakimkolwiek czasie. Stan, w którym dziecko obywatela polskiego będzie cudzoziemcem może powstać też w innych sytuacjach (np. inne niż pełne przysposobienie cudzoziemskiego dziecka przez obywatela polskiego – a contrario z art. 16 uoobp; uznanie cudzoziemca za obywatela polskiego lub nadanie takiemu cudzoziemcowi obywatelstwa polskiego w sytuacji, gdy drugi rodzic nie wyraził zgody na nabycie obywatelstwa polskiego przez ich wspólne dziecko – a contario z art. 7 ust. 2 uoobp).

Instytucja zezwolenia na pobyt stały dla małżonka obywatela polskiego opiera się na założeniu, że jedną z cech małżeństwa jest jego trwałość. Zaufanie ustawodawcy do trwałości związku jest jednak ograniczone, bowiem określa on wymóg pozostawania w nim przez pewien czas. Wymóg ten łączy się z wymogiem odnoszącym się do istnienia pewnej więzi z Polską, choć brany jest pod uwagę tylko jej formalny wymiar dotyczący czasu pobytu. Omawianego zezwolenia udziela się bowiem cudzoziemcowi pozostającemu w uznawanym przez prawo polskie związku małżeńskim z obywatelem polskim przez co najmniej 3 lata przed dniem, w którym złożył wniosek o udzielenie mu zezwolenia na pobyt stały oraz, wymagane jest, by cudzoziemiec ten, bezpośrednio przed złożeniem wniosku, przebywał nieprzerwanie na terytorium RP przez okres nie krótszy niż 2 lata na podstawie zezwolenia na pobyt czasowy udzielonego w związku z pozostawaniem w związku małżeńskim z obywatelem polskim lub w związku z uzyskaniem statusu uchodźcy, ochrony uzupełniającej lub zgody na pobyt ze względów humanitarnych.

Przedmiotem kontrowersji za rządów uoc z 2003 roku było, czy spełnienie wymogu pozostawania przez 3 lata w związku małżeńskim z obywatelem polskim oznacza, że w chwili jego zawarcia małżonek posiadać musiał obywatelstwo polskie, czy też wystarczy, że obywatelem polskim jest w chwili składania wniosku (o ile jego małżeństwo z

493 Wyrok NSA z 28 X 2010 r., sygn. II OSK 850/09.

494 Ustawa z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (Dz. U. 2000 Nr 28, poz. 353 ze zm.).

wnioskodawcą trwa 3 lata)⁴⁹⁵. Problem ten w pewnym zakresie pozostaje aktualny na gruncie uoc z 2013 r. Ograniczony jest tylko do sytuacji, gdy w momencie zawarcia małżeństwa oboje współmałżonkowie byli cudzoziemcami, następnie małżonek wnioskodawcy uzyskał obywatelstwo polskie, a bezpośrednio potem wnioskodawca ubiegał się skutecznie o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy dla członka rodziny obywatela polskiego. Przychylić należy się do poglądu, zgodnie z którym wystarczy, by małżonek cudzoziemca posiadał obywatelstwo polskie w chwili składania przezeń wniosku o zezwolenie na pobyt stały. Na poparcie można przytoczyć argument z orzecznictwa, iż „ciężar wymagań prawnych [...] powinien spoczywać przede wszystkim na wykazaniu trwałości rodziny” oraz że „[d]ostatecznym [...] dowodem więzi tej rodziny z Polską jest co najmniej dwuletni nieprzerwany pobyt cudzoziemca – wnioskodawcy w Polsce i obywatelstwo polskie drugiego współmałżonka, niezależnie od tego, jak długo posiada on ten status”⁴⁹⁶. Ustawa wymaga, by pobyt był „nieprzerwany”. Definicja legalna odbiega od literalnego rozumienia, tak, by umożliwić cudzoziemcowi krótkotrwałe wyjazdy z Polski zarówno w celach zawodowych, osobistych, jak i turystycznych⁴⁹⁷.

W procedurze związanej z udzielaniem zezwolenia na pobyt stały sytuacja małżonka obywatela polskiego nie nosi znamion uprzywilejowania w porównaniu z sytuacją innych osób ubiegających się o takie zezwolenie. Można powiedzieć, że jest ona nawet trudniejsza. Do przesłanek obligujących organ do odmowy zezwolenia na pobyt stały zalicza się bowiem w tym przypadku dodatkowo zawarcie małżeństwa w celu obejścia przepisów ustawy, co oznacza konieczność przeprowadzenia uciążliwego nieraz postępowania dowodowego. Ponadto, w przypadku małżonka ustawodawca wprowadził specjalną przesłankę cofnięcia zezwolenia na pobyt stały (wprawdzie nie obligatoryjnie), jaką jest rozwód cudzoziemca w ciągu 2 lat od udzielenia tego zezwolenia (art. 199 ust. 3 uoc). Rozwiązanie to wprowadzono w uoc z 2013 r. jako istotne novum, pomimo kontrowersji go dotyczących⁴⁹⁸. Z jednej strony zrozumiałe jest dążenie do ustanowienia rozwiązań prawnych zapobiegających sytuacjom, w których cudzoziemiec wykorzystuje instytucję małżeństwa dla uzyskania stałego pobytu, a następnie doprowadza do rozwodu (przy czym małżeństwo nie ma cech małżeństwa dla pozoru, co uniemożliwia odmowę

495 Por. Wyrok WSA w Warszawie z 24 IX 2009 r., sygn. V SA/Wa 625/09; Wyrok NSA z 2 VII 2013 r., sygn. II OSK 575/12. Odpowiedni przepis (art. 64 ust. 1 pkt 2 uoc z 2003 r. w ostatniej obowiązującej wersji) brzmiał: „zezwolenia na osiedlenie się udziela się cudzoziemcowi, który pozostaje w związku małżeńskim, zawartym z obywatelem polskim co najmniej 3 lata przed złożeniem wniosku i bezpośrednio przed złożeniem wniosku przebywał nieprzerwanie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej co najmniej przez 2 lata na podstawie zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony”.

496 Wyrok WSA w Warszawie z 16 I 2014 r., sygn. IV SA/Wa 2401/13.

497 Art. 195 ust.4 uoc, art. 212 ust. 3 uoc.

498 A. Narożniak, W kwestii poszanowania..., s. 116-117.

zezwolenia na tej postawie). Z drugiej strony, trzeba wyrazić obawę, czy takie rozwiązanie nie będzie skutkować np. unikaniem rozwodu, pomimo patologicznych zjawisk w rodzinie (np. przemoc) wyłącznie z obawy przed utratą korzystnego statusu⁴⁹⁹. W toku prac nad ustawą projektodawca zwracał uwagę, że przepis nie obliguje do cofnięcia zezwolenia, a jedynie wprowadza taką możliwość, zaś rolą organu jest rozważenie wszystkich aspektów sytuacji cudzoziemca.

Cudzoziemiec przebywający w Polsce na podstawie zezwolenia na pobyt stały udzielonego mu jako członkowi rodziny obywatela polskiego może korzystać z wymienionych wcześniej uprawnień związanych z posiadaniem zezwolenia bezterminowego. Poza tym przewidziano preferencyjne traktowanie w zakresie uznawania za obywatela polskiego⁵⁰⁰.

Zezwolenia na pobyt stały udziela się także cudzoziemcom w specyficzny sposób związanym z obywatelami polskimi (lub osobami narodowości polskiej, które tego obywatelstwa nie posiadały) – mianowicie posiadaczom Karty Polaka i osobom deklarującym zamiar osiedlenia się ze względu na polskie pochodzenie. O tych przypadkach można obrazowo powiedzieć, że „rodzinę mają w tle”, bowiem chodzi tutaj nie tyle o aktualne powiązania, ale o powiązania zakorzenione w przeszłości, z osobami z reguły już nieżyjącymi (dziadkowie, pradziadkowie). Podstawą udzielenia zezwolenia na pobyt stały w tych przypadkach nie jest fakt pozostawania w określonych powiązaniach rodzinnych, ale fakt posiadania dokumentu jakim jest Karta Polaka lub stwierdzenie polskiego pochodzenia osoby, połączonego z zamiarem osiedlenia się na stałe.

Rozważając sytuację członka rodziny obywatela polskiego, można oczywiście zadać pytanie, czy może on skorzystać z instytucji zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego UE. Odpowiedź brzmi: tak. Trzeba jednak od razu zaznaczyć, że członek rodziny obywatela polskiego ubiegający się o takie zezwolenie nie jest w żadnej mierze uprzywilejowany w stosunku do innych wnioskodawców i musi spełnić wszystkie przewidziane w ustawie wymogi. W pewnych sytuacjach osoba taka może jednak dążyć do uzyskania zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego UE, np. planując wyjazd do

499 O znaczeniu statusu pobytowego w kontekście ochrony kobiet przed przemocą, zob. W. Klaus, Ochrona i wsparcie dla migrantek doświadczających przemocy ze strony osób bliskich w Polsce, w: Bezpieczny dom? Przemoc fizyczna i symboliczna wobec uchodźczyń i uchodźców pod red. W. Klausa, Warszawa 2014, s. 317-320.

500 Zgodnie z art. 30 ust. 1 uoobp za obywatela polskiego uznaje się m. in. cudzoziemca przebywającego nieprzerwanie na terytorium RP co najmniej od 3 lat na podstawie zezwolenia na pobyt stały, który posiada tutaj stabilne i regularne źródło dochodu oraz tytuł prawny do zajmowania lokalu mieszkalnego (pkt 1). Jeśli jednak pozostaje on od co najmniej 3 lat w związku małżeńskim zawartym z obywatelem polskim, to wystarczy dwuletni nieprzerwany pobyt, bez wymogów dotyczących warunków materialnych (pkt 2 lit. a). W obu przypadkach wymagana jest jednak znajomość języka polskiego (ust. 2).

innego państwa członkowskiego, w którym taki tytuł pobytowy stawia cudzoziemca w korzystnej sytuacji.