Członkowie rodziny w ustawie o udzielaniu cudzoziemcom ochrony

W zakresie określenia kręgu rodziny w przepisach uouco dostrzec można dwa sposoby.

Pierwszy dotyczy określenia kręgu osób, które mogą być objęte jednym wnioskiem o udzielenie ochrony międzynarodowej. Kluczowy jest w tym względzie art. 25 ust. 1 uouco. Trzeba podkreślić, że jego brzmienie w znaczącym stopniu zmieniono w drodze nowelizacji z dnia 10 września 2015 r.¹⁷⁵. Przed nowelizacją ustawa stanowiła (w ówczesnych artykułach 24 i 25), że wnioskodawca składa wniosek o nadanie statusu

174 Ustawa z dnia 13 V 2016 r. o zmianie ustawy o Karcie Polaka oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2016 poz. 753).

175 Ustawa z dnia 10 IX 2015 r. o zmianie ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2015 poz. 1607).

uchodźcy w imieniu towarzyszących mu jego małoletnich dzieci, pod warunkiem że nie pozostają w związku małżeńskim i są na jego utrzymaniu; postępowanie w sprawie nadania statusu uchodźcy obejmuje także dziecko wnioskodawcy urodzone w okresie od wszczęcia postępowania aż do jego zakończenia decyzją ostateczną oraz że wnioskodawca może złożyć wniosek o nadanie statusu uchodźcy w imieniu towarzyszących mu małżonka pozostającego na jego utrzymaniu i małoletnich dzieci małżonka niepozostających w związku małżeńskim, za zgodą małżonka wyrażoną na piśmie. Obecnie art. 25 stanowi, że cudzoziemiec, który składa wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej, może złożyć ten wniosek także w imieniu wymienionych w ustawie osób towarzyszących mu i zależnych od niego ze względów ekonomicznych, zdrowotnych lub ze względu na wiek.

Do osób tych zaliczono: małżonka wnioskodawcy (warunkiem jest, by związek małżeński był uznawany przez prawo polskie); małoletnie dziecko wnioskodawcy i jego małżonka, w tym także dziecko przysposobione, niepozostające w związku małżeńskim; małoletnie dziecko wnioskodawcy, w tym także dziecko przysposobione, niepozostające w związku małżeńskim; małoletnie dziecko małżonka, w tym także dziecko przysposobione, niepozostające w związku małżeńskim. W ustępie 2. przewidziano stosowanie omawianych przepisów także do dziecka wnioskodawcy urodzonego w trakcie trwania postępowania w sprawie udzielenia ochrony międzynarodowej.

Trzeba zwrócić tu uwagę na odmienną niż we wcześniej omówionych przypadkach konstrukcję. Ustawa w ogóle nie używa zwrotu „rodzina” lub „członek rodziny”, a jedynie wymienia osoby związane z cudzoziemcem określonymi więzami. Ponadto, możliwość złożenia wniosku w ich imieniu powiązano z zależnością ekonomiczną, zdrowotną lub ze względu na wiek.

Zasada zależności w dziedzinie ochrony międzynarodowej uznawana jest przez wiele państw i praktykę Wysokiego Komisarza NZ do Spraw Uchodźców¹⁷⁶. Generalnie, zasada zależności służy jednak uelastycznieniu podejścia; ewentualnemu poszerzeniu kręgu potencjalnych beneficjentów ochrony międzynarodowej, nie zaś jego ograniczaniu.

Wyraźnie wskazuje na to praktyka Wysokiego Komisarza NZ do Spraw Uchodźców. Warto przytoczyć tu fragment jednego z dokumentów: „[...] ważne jest, by zasada zależności używana była jako czynnik włączający nie wykluczający. Jeśli pokrewieństwo w ramach rodziny nuklearnej zostało wykazane, byłoby niewłaściwe wymagać dalszych dowodów

176 Zob. M. Szuniewicz, Rodzinny wymiar uchodźctwa, „Kwartalnik Prawa Publicznego”, 2006, nr 4, s. 90-91; K. Jastram, K. Newland, Family unity and refugee protection, w: Refugee Protection in International Law. UNHCR's Global Consultations on International Protection, pod red. E. Feller, V. Türk, F.

Nicholson, Cambridge 2003, s. 585.

zależności między dzieckiem a jego rodzicem, między małżonkami lub w innych relacjach w rodzinie nuklearnej [...]¹⁷⁷.

Tymczasem, w przywołanej regulacji art. 25 uouco, zwracają uwagę dwie kwestie.

Po pierwsze, użycie spójnika „i” sprawia, że kryterium zależności służy nie poszerzeniu, ale zawężeniu kręgu osób, które mogą być objęte wnioskiem: oprócz określonego stosunku rodzinnoprawnego, wymagany jest stosunek zależności od wnioskodawcy. Sam natomiast fakt zależności nie łączący się z pozostawaniem w jednej z określonych w ustawie relacji z wnioskodawcą nie jest w świetle art. 25 podstawą do objęcia wnioskiem o udzielenie ochrony międzynarodowej. Po drugie, względy decydujące w myśl ustawy o istnieniu zależności, nie obejmują typowej w relacjach rodzinnych zależności emocjonalnej. Zatem – w hipotetycznej sytuacji – małżonek towarzyszący cudzoziemcowi uchodzącemu przed prześladowaniem, który jest niezależny ekonomicznie, cieszy się dobrym zdrowiem i niepodeszłym wiekiem, nie spełnia kryterium zależności koniecznego do złożenia w jego imieniu wniosku o udzielnie ochrony międzynarodowej. Z drugiej strony, podkreślenia wymaga brak ograniczenia czasowego w odniesieniu do momentu zawarcia małżeństwa.

Nie ma bowiem przeszkód, by wniosek obejmował małżonka wnioskodawcy w sytuacji, gdy małżeństwo zostało zawarte już po wjeździe na terytorium RP. Element ten jest wart wyeksponowania z uwagi na to, że w licznych ustawodawstwach wymaga się, by małżeństwo zostało zawarte przed wjazdem na terytorium danego państwa¹⁷⁸.

Inną technikę zastosowano w odniesieniu do ustalania państwa odpowiedzialnego za rozpatrzenie wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej. Podstawowe znaczenie w tym zakresie ma art. 26 ust. 5 uouco. W sprawie określenia, kogo uważa się za członka rodziny, odsyła on do art. 2 lit. g Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 604/2013/UE z dnia 26 czerwca 2013 r. w sprawie ustanowienia kryteriów i mechanizmów ustalania państwa członkowskiego odpowiedzialnego za rozpatrzenie wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej złożonego w jednym z państw członkowskich przez obywatela

177 Protecting the Family: Challenges..., punkt 16, (tłumaczenie własne). Całość w oryginale: „At the same time, it is important that the principle of dependency be used in an inclusive and not in an exclusive manner. Once blood lineage relations are proven for nuclear family members, it would be inappropriate to require further evidence of dependency between a child and his/her parent, or spouses or other nuclear family relations. Many refugees are separated from their children for many years, and have been forced to entrust their care to other adult relatives, either in the country of origin or the country of refuge. Once a refugee has reached safety and a more lasting solution, a reunification with the children and other nuclear family members should proceed without delay. The dependency principle is to be applied proactively for purposes of inclusion, and not retroactively for purposes of excluding nuclear family members based on the lack of financial or emotional ties”.

178 Zob. A. Niżyńska, Łączenie rodzin uchodźców – regulacje prawne i praktyka wybranych państw Unii Europejskiej, Badania Ekspertyzy Rekomendacje, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2015, http://www.isp.org.pl/uploads/filemanager/pdf/Laczenierodzinuchodzcow.pdf (dostęp z 14 IV 2016 r.).

państwa trzeciego lub bezpaństwowca¹⁷⁹. Ten zaś przewiduje, że termin „członek rodziny”

oznacza – o ile rodzina istniała już w kraju pochodzenia – następujących członków rodziny wnioskodawcy, którzy przebywają na terytorium państw członkowskich: małżonka wnioskodawcy lub jego partnera stanu wolnego, z którym pozostaje on w stałym związku, w przypadku gdy zgodnie z prawem lub praktyką zainteresowanego państwa członkowskiego związki niemałżeńskie traktowane są w sposób porównywalny z małżeństwami na mocy przepisów tego państwa odnoszących się do obywateli państw trzecich; małoletnie dzieci pochodzące ze związków, o których mowa wyżej, lub małoletnie dzieci wnioskodawcy, pod warunkiem że nie pozostają w związku małżeńskim, oraz bez względu na to, czy urodziły się one w związku małżeńskim, czy poza nim, lub czy zostały przysposobione zgodnie z przepisami prawa krajowego; jeżeli wnioskodawca jest małoletnim i nie pozostaje w związku małżeńskim – ojciec, matka lub inna dorosła osoba odpowiedzialna za wnioskodawcę z mocy prawa lub zgodnie z praktyką państwa członkowskiego, w którym ta dorosła osoba przebywa; jeżeli beneficjent ochrony międzynarodowej jest małoletnim i nie pozostaje w związku małżeńskim – ojciec, matka lub inna dorosła osoba odpowiedzialna za niego z mocy prawa lub zgodnie z praktyką krajową państwa członkowskiego, w którym przebywa beneficjent ochrony międzynarodowej. Warte podkreślenia jest pragmatyczne podejście, każące zaliczyć w poczet członków rodziny także osobę sprawującą opiekę nad małoletnim, niezależnie od istnienia stosunku rodzinnoprawnego. W kwestii zaliczenia do członków rodziny partnera w stałym związku, omawiana regulacja przypomina konstrukcję rodziny rozszerzonej, uzależniając zakres pojmowania rodziny od regulacji krajowej.

Omawiając kwestie terminologiczne na gruncie uouco, nie można pominąć ponadto art. 117 dotyczącego połączenia z rodziną cudzoziemca korzystającego z ochrony czasowej. W myśl tego przepisu, jeżeli małżonek lub małoletnie dziecko cudzoziemca korzystającego z ochrony czasowej przebywa poza terytorium RP, Szef Urzędu podejmuje działania mające na celu połączenie rodziny. Szef Urzędu może podjąć działania mające na celu połączenie cudzoziemca korzystającego z ochrony czasowej z innymi niż określeni w ust. 1 jego bliskimi krewnymi, którzy bezpośrednio przed przybyciem cudzoziemca na terytorium RP prowadzili z nim wspólne gospodarstwo domowe i pozostawali na jego całkowitym lub częściowym utrzymaniu. Pojawia się zatem pojęcie „bliskich krewnych”, które obejmuje krąg szerszy niż tylko małżonek i małoletnie dzieci. W tym przypadku, można mówić o zastosowaniu kryterium zależności ekonomicznej, w funkcji poszerzenia

179 Dz. Urz. UE L 180 z 29.6.2013, s. 31.

kręgu uprawnionych do połączenia z cudzoziemcem objętym w Polsce ochroną czasową.