Czynniki budujące kluczowe i wyróżniające atuty konkurencyjności gospodarek

Budowanie konkurencyjności współczesnych gospodarek poprzez poszuki-wanie nisz rynkowych oraz rozwijanie potencjału produkcyjnego bez pogarsza-nia warunków życia mieszkańców danego kraju powinno odbywać się w zgo-dzie z zasadą zrównoważonego rozwoju (Kowalak 2006), przyjętą na forum Narodów Zjednoczonych (1992 i 2002). Ta koncepcja rozwojowa łączy w sobie trzy podejścia: ekonomiczne, społeczne i ekologiczne. W dążeniu do rozwoju gos-podarczego poprzez wzrost efektywności gospodarki i materialnych standardów życia ludności należy zachować wysoką jakość środowiska przyrodniczego. Zrów-noważony rozwój powinien być realizowany poprzez: wymianę najlepszych prak-tyk; współpracę pomiędzy przedsiębiorstwami i instytucjami naukowo-badaw-czymi; promowanie czystszej produkcji; transfer proekologicznych technologii;

rozwój alternatywnych źródeł energii, które mają na celu zwiększenie efektyw-ności i konkurencyjefektyw-ności przemysłu, jego produktywefektyw-ności i jakości; nie zarzą-dzania gospodarką, zgodnego z potrzebami środowiska.

Zgodnie z ideą zrównoważonego rozwoju, propagowaną przez Komisję Eu-ropejską, Ministerstwo Gospodarki w 2000 r. interpretowało międzynarodową konkurencyjność polskiej gospodarki jako długookresową zdolność przedsię-biorstw, przemysłów, regionów i społeczeństwa do konkurowania, o czym de-cyduje pakiet czynników, takich jak (Kowalak 2006): inwestowanie w kapitał ludzki; zdolność i aktywność do generowania innowacji; zdolność do mobiliza-cji kapitału; wyposażenie w nowoczesne i efektywne technologie; sprzyjająca rozwojowi infrastruktura ekonomiczna; zdolność do efektywnej alokacji zaso-bów; zdolność i aktywność dostosowywania się do zmian na rynkach krajowych i zagranicznych oraz do oddziaływania na nie; racjonalne korzystanie z czynni-ków naturalnych; respektowanie zasad trwałego rozwoju (ekorozwój).

Wskazywane wyżej czynniki konkurencyjności gospodarki mają zróżnico-wany charakter. Ich identyfikacja może być prowadzona według kryteriów ma-terialności, stopnia ustrukturyzowania bądź też stopnia sformalizowania. Część tych czynników może być zaobserwowana na podstawie oceny zachowań uczest-ników gospodarowania w dłuższym okresie. W pakiecie omawianych czynni-ków dominują jednak aktywa ludzkie, które mają charakter intelektualny i są wynikiem pracy umysłowej bezpośrednich uczestników procesu gospodarowa-nia oraz jego organizatorów i audytorów. Na ten aspekt konkurencyjności gos-podarki zwracają uwagę: po pierwsze, opracowana przez S.D. Hunta (Skoli-mowska-Formowicz 2002) teoria konkurencji w oparciu o przewagę zasobową (resourse-advantage competition theory, R-A theory); po drugie, modele aku-mulacji kapitału szeroko rozumianego.

Konkurencyjność gospodarki, według S.D. Hunta, jest uzależniona od endo-genicznych czynników tkwiących w przedsiębiorstwach oraz determinantów istnie-jących w ich otoczeniu, do których zalicza (Skolimowska-Formowicz 2002):

Marian Mroziewski 106

 zasoby społeczne przedsiębiorstw,

 instytucje społeczne, dające podstawy strukturalne dla działalności gos-podarczej,

 zachowania konkurentów, dostawców i klientów,

 polityka władz publicznych.

W tej teorii za ważną cechę konkurencji uznawane są innowacje, które nada-ją całemu procesowi aspekt rozwojowy i decydunada-ją o jego dynamice.

Modele akumulacji kapitału, poza kapitałem rzeczowym, ujmują w swoich założeniach także kapitał ludzki, utożsamiany z zasobami wiedzy, umiejętności, zdrowia i sił witalnych zawartych w społeczeństwie, związanych z człowie-kiem, który jest ich ucieleśnieniem. Autorzy tych modeli dowodzą, że PKB per capita jest uzależniony głównie od początkowego zasobu kapitału ludzkiego, który pośrednio poprzez wpływ na stopę inwestycji określa przyszłą ścieżkę i stopę wzrostu dochodu. Kapitał ludzki jest czynnikiem sprawczym postępu technicznego, ucieleśnionego w nowych technikach. Najważniejszym wnio-skiem płynącym z tych modeli jest teza (Zajączkowska-Jakimiak 2006), że sto-pa zwrotu z inwestycji w kapitał ludzki nie ssto-pada monotonicznie wraz ze wzro-stem zasobu kapitału ludzkiego. Zwrot jest niski, gdy zasób kapitału ludzkiego jest skromny, a rośnie wraz ze wzrostem zasobów tego czynnika produkcji.

Nowe umiejętności bazują na stale zwiększających się zasobach wiedzy, które wyzwalają kreatywność i sprzyjają innowacyjności. Wyniki badań wska-zują (Liu i in. 2004), że im przedsiębiorstwo posiada więcej wiedzy tym bar-dziej jest innowacyjne, a największy wpływ na poziom jego konkurencyjności mają cztery zakresy zarządzania wiedzą: jej pozyskiwanie, wzbogacanie, prze-chowywanie i dzielenie.

Państwa wysoko rozwinięte dostrzegając decydujący wpływ aktywów inte-lektualnych na konkurencyjność przedsiębiorstw i gospodarek, od 1990 r. w ra-mach OECD, z różnym stopniem nasilenia, propagują tworzenie bogactwa naro-dowego głównie poprzez wykorzystywanie wartości intelektualnych. W 1997 r., na konferencji w Helsinkach (Johanson i in. 2006), szczególną rolę w rozwoju gospodarczym przyznano własności intelektualnej. W nurcie prac związanych z tworzeniem przewodnika dotyczącego oceny wartości intelektualnych w przed-siębiorstwach, na szczególną uwagę zasługuje dokument opracowany w 2002 r.

przez Ministerstwo Gospodarki Japonii pt. Zarys polityki własności intelektual-nej (Intellectual Property Policy Outline). Ta inicjatywa skierowana do przed-siębiorstw, instytucji publicznych i indywidualnych osób, zakłada (Johanson i in. 2006):

 wdrażanie i ochronę oryginalnych rozwiązań innowacyjnych, w celu zwiększenia kreatywności uczestników gospodarowania⁵,

5 W ocenie H. Furchtgott-Rotha (Keating 2006), przedsiębiorstwa z krajów np. USA i Japonii, które zapewniły wysoki poziom ochrony własności intelektualnej, posiadają podstawowy udział w światowych innowacjach.

Struktura infrastruktury gospodarczej… 107

 uwzględnianie w strategiach przedsiębiorstw zasad tworzenia własności intelektualnej,

 szkolenie i doskonalenie zatrudnionych,

 rozwój infrastruktury w zakresie przepływu informacji i wprowadzenie nowych rozwiązań w sprawach podatków.

Podobne inicjatywy podejmowane są np. w Holandii (Van Baalen i in. 2005) w postaci portali wiedzy. Są to wirtualne systemy wymiany informacji na przy-kład w takich zakresach jak: przedsiębiorczość, rozwiązania legislacyjne, insty-tucjonalna wiedza z różnych poziomów gospodarowania.

Konkurencyjność polskiej gospodarki zamierza się podnosić poprzez wiedzę (Program... 2006), której potencjał powinien być zwiększony dzięki badaniom naukowym. Wiedzę ma rozpowszechniać system kształcenia umożliwiający wprowadzanie jej do gospodarki poprzez innowacje. Przyjęty „trójkąt wiedzy”

składający się z badań, kształcenia i innowacji, będzie również podstawą strate-gii rozwoju nauki, by mogła stać się ona siłą napędową rozwoju gospodarczego kraju. „Trójkąt wiedzy”, wraz z nowym podejściem do innowacji, zakłada sze-roką kooperację naukowców z przedsiębiorcami, a przez to wzmocnienie roli nauki w gospodarce. Z tego też względu za H. Furchtgott-Rothem (Keating 2006) uznać można twórczość intelektualną za najwyższą formę aktywności ekonomicznej⁶.

W ocenie R. Camerona, badacza historii gospodarczej, dochód narodowy jest funkcją liczby ludności, zasobów, techniki i instytucji społecznych; instytu-cje warunkują zależność między pozostałymi czynnikami wzrostu gospodarcze-go. Do instytucji tych R. Cameron zalicza: obowiązujące postawy, wartości, formy działalności gospodarczej, struktury społeczne, charakter państwa, inno-wacje instytucjonalne. Decydującą rolę czynnikom niematerialnym w kształto-waniu perspektywicznej konkurencyjności dla krajów bogatych wskazuje także D. Landes (2000). Zauważa on, konkurencyjność krajów bogatych będzie w du-żym stopniu uzależniona od ich ducha przedsiębiorczości, poczucia tożsamości, zaangażowania na rzecz wspólnego dobra, samooceny, umiejętności przekaza-nia tych atutów następnym pokoleniom.

Powyższe stwierdzenia dotyczące czynników konkurencyjności potwierdziły badania D. C. Northa, który na podstawie sukcesów gospodarczych krajów Europy Zachodniej i USA uznał, że tzw. efektywność adaptacyjna (Godłów-Legiędź 2005) jest warunkiem trwałego wzrostu gospodarczego. Znajduje ona swój wyraz w: elastyczności struktur instytucjonalnych; zdolności do tworzenia form współpracy i postaw kreatywności sprzyjających wzrostowi dobrobytu;

gotowości społeczeństwa do zdobywania użytecznej wiedzy i uczenia się⁷;

6 Szerzej o udziale czynników intelektualnych w rozwoju gospodarczym w: Mroziewski 2007.

7 W statystykach najszybciej rozwijających się państw brylują te, które rozwijają matematyczne umiejętności ludzi. Liderami są ,,tygrysy azjatyckie” – chiński Szanghaj, Singapur, Hongkong, Korea Południowa i Tajwan. Pięćdziesiąt lat temu PKB Korei Południowej przypadający na jednego mieszkańca porównywalny był z poziomem biedniejszych krajów Afryki. Teraz ten kraj

Marian Mroziewski 108

zdolności społeczeństwa do pobudzania innowacji, podejmowania ryzyka i twór-czej działalności wszelkiego rodzaju; zdolności społeczeństwa do rozwiązywa-nia problemów i usuwarozwiązywa-nia zatorów, które napotykają w toku swojego rozwoju.

W ocenie D. C. Northa (Godłów-Legiędź 2005), rozwój jako ewolucyjny proces jest warunkowany kulturą, zdolnościami do kooperacji oraz konkurencją, przy czym kooperacja odgrywa decydującą rolę. Zdolności podmiotów do uczenia się i adaptacji, H. Johson (Edvinsson, Malone 2001), zalicza do kapitału intelek-tualnego. Jego rozwój zależy głównie od systemu kształcenia i wychowania.

Zatem składniki aktywności adaptacyjnej w kształtowaniu polityk wzmacniania atutów konkurencyjności powinny spełniać nie tylko funkcję celów, ale także kryteriów wartościowania podejmowanych zamiarów.

Analiza kluczowych czynników konkurencyjności gospodarek narodowych ukazuje, że uzależniona jest ona głównie od grup determinantów zawierających się w takich komponentach jak: kooperacja i konkurencja; ,,trójkąt wiedzy”

(badania, kształcenie, innowacje); wysoka jakość życia; infrastruktura i instytu-cje (rys. 2).

Rys. 2. Podstawowe wyznaczniki konkurencyjności gospodarki narodowej

kooperacja i konkurencja

,,trójkąt wiedzy”:

badania, instytucje wysoka jakość życia

kształcenie, innowacje;

infrastruktura

Źródło: Opracowanie własne.

Wskazany ,,diament” konkurencyjności nowoczesnej gospodarki i mniej-szych podmiotów jest uwarunkowany ładem instytucjonalnym, który wpływa na jakość: ,,trójkąta wiedzy”, kooperacji i konkurencji, rozwiązań infrastruktu-ralnych i życia uczestników gospodarowania. Wysoka jakość życia ludzi jest nie tylko celem gospodarowania, ale także wynagrodzeniem za wniesione do zajmuje 25. miejsce ma świecie z blisko 30 tys. dol. rocznego dochodu na mieszkańca. Przezna-cza on też największe nakłady na edukację i naukę na świecie; na podstawie: Grabek 2011.

Struktura infrastruktury gospodarczej… 109 gospodarowania wartości materialne i niematerialne. Pobudza ona także wie-dzochłonną produkcję, co wyzwala kreatywność i innowacyjność. Ład instytu-cjonalny jest wyrazem koncepcyjnych zdolności społeczeństwa, natomiast real-nymi jego artefaktami, oprócz majątku produkcyjnego i technologii, są elemen-ty infrastruktury gospodarczej i społecznej oraz jakość ich zorganizowania i funkcjonowania. Z powyższego względu infrastrukturę społeczną i gospodar-czą uznano za ważny czynnik konkurencyjności gospodarek, przedsiębiorstw, regionów i miast. Kształtuje ona jakość czynników produkcji oraz stwarza wa-runki do wymiany towarów, usług, wiedzy i informacji. Funkcje te leżą u pod-staw danego systemu.

Zakończenie części 1.

Kluczowe czynniki konkurencyjności gospodarek narodowych oraz udział aktywów ludzkich w ich budowaniu ukazuje, że jest ona synergicznym efektem wzajemnego oddziaływania dwóch sfer: gospodarczej i społecznej. Uwzględ-niając wyniki badań D.C. Northa należy przyjąć, że płaszczyzną rozwoju kon-kurencyjności jest kultura danego społeczeństwa i jego ład instytucjonalny.

Kształtuje on z jednej strony filary potencjału gospodarczego, a z drugiej strony stanowi on swoisty kręgosłup całego systemu społeczno-gospodarczego, który umożliwia łączenie czynników konkurencyjności oraz wyznacza strategię ich rozwoju. Zatem kształtowanie konkurencyjności gospodarki wymaga od rządów danego kraju koordynacji w zakresie rozwoju składników infrastruktury gospo-darczej i społecznej, która zostanie opisana w drugiej części artykułu.

Literatura:

1. Adamkiewicz-Drwiłło H.G., Uwarunkowania konkurencyjności przed-siębiorstwa, PWN, Warszawa 2002.

2. Bożyk P., Misala J., Puławski M., Międzynarodowe stosunki ekonomicz-ne, Polskie Towarzystwo Ekonomiczekonomicz-ne, Warszawa 2002.

3. Bralczyk J. (red.), Słownik 100 tysięcy potrzebnych słów, PWN, Warsza-wa 2007.

4. Cameron R., Historia gospodarcza świata. Od paleolitu do czasów naj-nowszych, „Książka i Wiedza”, Warszawa 2001.

5. Daszkiewicz N. (red.), Konkurencyjność. Poziom makro, mezo i mikro, PWN, Warszawa 2008.

6. Edvinsson L., Malone M.S., Kapitał intelektualny, PWN, Warszawa 2001.

Marian Mroziewski 110

7. Faulkner D., Bosman C., Strategie konkurencji, Gebethner i s-ka, War-szawa 1996.

8. Godłów-Legiędź J., Główny nurt współczesnej ekonomii: od formalizmu do nowoczesnego instytucjonalizmu, [w:] Landreth H., Colander D.C., Historia myśli ekonomicznej, PWN, Warszawa 2005.

9. Gorynia M., Łaźniewska E. (red.), Kompedium wiedzy o konkurencyjno-ści, PWN, Warszawa 2009.

10. Grabek A., W matematyce wleczemy się w europejskim ogonie, „Gazeta Prawna”, nr 125/2011, s. A 4.

11. Hamel G., Prahalad C.K., Przewaga konkurencyjna jutra, Business Press, Warszawa 1999.

12. Johnson U., Koga Ch., Skoog M., Henningsson J., The Japanese Govern-ment’s intellectual capital reporting guideline, “Journal of Intellectual Capital”

vol. 7, nr 4/2006, s. 474-491.

13. Keating R.J., Innovation and Intellectual Property: The Economics and the History, Small Business & Entrepreneurship Council, luty 2006, s. 1-10.

14. Kowalak B., Konkurencyjna gospodarka: innowacje – infrastruktura – mechanizmy rozwoju, Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy w Radomiu, Warszawa-Radom 2006.

15. Landes D.S., Bogactwo i nędza narodów, Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza, Warszawa 2000.

16. Leśniewski M.A., Konkurencyjność przedsiębiorstw. Wybrane problemy.

Dom Organizatora, Toruń 2011.

17. Liu P.-L., Chen W.-Ch., Tsai Ch.-H., An empirical study on the correlation between knowledge management capability and competitiveness in Taiwan′s industries, “Technovation”, nr 24/2004, s. 971-977.

18. Macias J., Konkurencyjność gospodarki-zagadnienia terminologiczne i meto-dologiczne, „Gospodarka w Praktyce i Teorii”, nr 2/2006, s. 123-136.

19. Mroziewski M., Kierunki aktywizacji czynników intelektualnych na rzecz rozwoju polskiej gospodarki, „Zarządzanie i Edukacja” nr 53/54/2007, s. 33-67.

20. Obrębski T., Dochód narodowy i wzrost gospodarczy, [w:] Marciniak S.

(red.), Makro i Mikro Ekonomia. Podstawowe problemy, PWN, Warszawa 1999.

21. Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka 2007-2013, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2007.

22. Skawińska E., Konkurencyjność przedsiębiorstw – nowe podejście, PWN, Warszawa 2002.

23. Skolimowska-Formowicz M., Nurt zasobowy w teorii firmy, „Gospodar-ka Narodowa”, nr 5-6/2002, s. 41-60.

24. Stankiewicz M.J., Konkurencyjność przedsiębiorstwa. Budowanie konku-rencyjności przedsiębiorstwa w warunkach globalizacji, Dom Organizatora, Toruń 2002.

Struktura infrastruktury gospodarczej… 111 25. Van Baalen P., Bloemhof-Ruwaard J., Van Heck E., Knowledge Sharing in an Emerging Network of Practice: The Role of a Knowledge Portal, “European Management Journal” vol. 23, nr 3/2005, s. 300-314.

26. Zajączkowska-Jakimiak S., Wiedza techniczna i kapitał ludzki w teorii wzrostu gospodarczego, „Gospodarka Narodowa”, nr 11-12/2006, s. 47-69.

Abstract

This article as first part of the study presents the essentials of competitiveness of national economy, the key factors of competitiveness of modern economies as well as the main factors of an institutional and intellectual, that determine the competitive potential of building the country's economy and its participation in the international division of labor.

Keywords: economic competitiveness, key factors for competitiveness-SCI, intellectual and institutional factors of competitiveness.

112 Marian Mroziewski

Vacat

ZARZĄDZANIE Teoria i Praktyka

NR 1(5) ROK 2012

Agnieszka

Król

Wyższa Szkoła Menedżerska w Warszawie

K