Drugi Polski Kongres Odnowy Wsi, Szymbark (województwo pomorskie), maj 2004

5.4.1.2. Drugi Polski Kongres Odnowy Wsi, Szymbark (województwo pomorskie), maj 2004

W efekcie rosn cej popularnoci procesu odnowy wsi zorganizowano II Polski Kongres Odnowy Wsi. Organizatorem II Kongresu by Samorz d Wo-jewództwa Pomorskiego, który od roku 2001 realizowa, drugi pod wzgldem skali w Polsce, regionalny program odnowy wsi. Gównym celem II Kongresu byo przygotowanie spoecznoci wiejskich do aktywnego wykorzystania fundu-szy strukturalnych Unii Europejskiej na dziaania zapisane w Sektorowym Pro-gramie Operacyjnym „Restrukturyzacja i modernizacja sektora ywnociowego i rozwój obszarów wiejskich”. Podczas sesji plenarnych omawiano m.in. zna-czenie regionalnej tosamoci kulturowej dla rozwoju obszarów wiejskich oraz ksztatowanie ich adu przestrzennego. W II Kongresie wzio udzia 500 osób z caego kraju. II Kongres odbywa si w atmosferze entuzjazmu rodowisk wiejskich w stosunku do odnowy wsi jako metody rozwoju, jak i perspektyw pozyskania unijnego wsparcia.

5.4.1.3. Trzeci Polski Kongres Odnowy Wsi, 28-30 maja 2009 r. Podlesie, (województwo lskie)

Koncepcja zorganizowania kolejnego ogólnopolskiego kongresu odnowy wsi w województwie l skim wynikaa m.in. z chci zaprezentowania dowiad-cze Programu Odnowy Wsi Województwa l skiego – trzeciego w skali kraju po województwach opolskim i pomorskim regionalnego programu odnowy wsi.

Gówne cele Trzeciego Kongresu zostay sformuowane jako:

x wprowadzenie odnowy wsi jako istotnego instrumentu polityki regionalnej w Polsce (na poziomie pastwa i województw samorz dowych);

x upowszechnienie wzorów i dobrych praktyk odnowy wsi, rozumianej jako proces rozwoju wród przedstawicieli samorz dów terytorialnych, instytucji naukowo-badawczych oraz innych instytucji wspierania rozwoju obszarów wiejskich;

x promocja województwa l skiego (zwaszcza jego obszarów wiejskich).

Gównym przesaniem III Kongresu byo haso:

„Wspólnota – Partnerstwo – Rozwój Regionu”.

Poniej cytujemy w caoci stanowisko w sprawie odnowy wsi w Polsce wypra-cowane przez uczestników III Ogólnopolskiego Kongresu Odnowy Wsi³¹.

Stanowisko

III Ogólnopolskiego Kongresu Odnowy Wsi

(Podlesie, gmina Kroczyce, województwo l skie, 29 maja 2009 r.)

W roku bie cym mija 12 rocznica zaistnienia w Polsce odnowy wsi jako kierunku zmian oblicza obszarów wiejskich, a jednoczenie sprawdzonej meto-dy dziaania na rzecz rozwoju wsi. W tym okresie odnowa wsi udowodnia swo-j skuteczno jako nowatorskie podejcie na rzecz trwaego i zrównowaonego rozwoju obszarów wiejskich, staj c si w niektórych regionach kraju znacz cym ruchem spoecznym, mobilizuj cym w wielu wypadkach wielk aktywno

spo-eczn , przy uyciu relatywnie niewielkich rodków publicznych. Zalet odno-wy wsi okazaa si przede wszystkim zdolno do generowania trwaych zmian o charakterze jakociowym w przestrzeni i yciu spoecznoci lokalnych.

W okresie swego funkcjonowania odnowa wsi okazaa si skuteczn al-ternatyw w stosunku do mechanizmów stosowanych w polityce rozwoju wsi (zarówno na szczeblu rz dowym, jak i na poziomie województw samorz do-wych oraz gmin). W odrónieniu od programów finansowanych ze róde unij-nych czy krajowych, które w duej mierze miay charakter punktowej interwen-cji – odnowa wsi uruchamiaa zwykle trwae procesy rozwojowe. Projekty od-nowy wsi (zarówno o charakterze inwestycyjnym, jak i nieinwestycyjnym) in-spiroway kolejne dziaania liderów wiejskich i wspieraj cych ich wspólnot

so-eckich, czsto powoduj c efekt „nienej kuli”. Kluczem sukcesu byy: sku-teczne odbudowanie wspólnoty, oywienie komunikacji wewn trz spoecznoci wiejskiej, odtworzenie lub aktywizacja wiadomego przywództwa wiejskiego oraz wprowadzenie efektywnych mechanizmów planowania strategicznego na poziomie wsi.

31

Odnowa wsi jako istotna tendencja w rozwoju lokalnym i regionalnym (nie jako dziaanie sektorowe) zafunkcjonowaa jak dot d w kilku regionach kraju (w województwach: opolskim, pomorskim, l skim, dolnol skim). Lide-rem odnowy wsi pozostaje w Polsce województwo opolskie. Dobrze rozwinity regionalny program odnowy wsi istnieje równie w województwie l skim, w którym dziaania na rzecz odnowy wsi s realizowane w modelu partnerskim – wspólnie przez Urz d Marszakowski Województwa l skiego i l ski Zwi -zek Gmin i Powiatów (model ten jest godny polecenia równie innym regionom kraju). W tych dwóch regionach odnowa wsi jest mocno osadzona w ramach funkcjonuj cej polityki regionalnej, kreowanej przez samorz dy województw, co pozwolio na uruchomienie rozbudowanych i kompleksowych programów o solidnych instrumentach wsparcia, co stanowi, obok zaangaowania miesz-kaców i wsparcia ze strony gminy, jeden z kluczowych warunków sukcesu i trwaoci procesu odnowy wsi.

Analizuj c dotychczasowy dorobek odnowy wsi w warunkach polskich, uczestnicy III Ogólnopolskiego Kongresu Odnowy Wsi przedkadaj Rz dowi i Parlamentowi Rzeczypospolitej Polskiej, a w szczególnoci samorz dom wo-jewództw ponisze wnioski i postulaty:

1. Ze wzgldu na swoje pozytywne efekty odnowa wsi powinna uzyska

„prawo obywatelstwa” w polskiej polityce regionalnej, realizowanej zarówno na poziomie ogólnopolskim, jak i województw samorz dowych, co powinno znale

swój wyraz w zwikszeniu liczby oraz zakresu regionalnych programów odnowy wsi. Ze wzgldu na duy udzia obszarów wiejskich w strukturze wikszo pol-skich regionów odnowa wsi powinna sta si niezbdnym dopenieniem instru-mentów i metod stosowanych aktualnie w politykach rozwoju regionów, kreowa-nych przez województwa.

2. Istnieje uzasadniona obawa, e dziaania sektorowe nazwane „odnow wsi” przynios jedynie niewielk popraw warunków ycia spoecznoci wiej-skich, gdy wspieraj one projekty inwestycyjne co do zakresu i wartoci, zwy-kle znacznie przekraczaj ce wczeniejsze projekty, ale nie uwzgldniaj ce kilku zasad kluczowych dla odnowy wsi jako metody rozwoju, tj. realnej oddolnoci dziaania, znacz cego wkadu mieszkaców, planowania rozwoju z udziaem liderów wiejskich czy szerszego dostpu dla zainteresowanych spoecznoci. Do rzeczywistej poprawy jakoci ycia konieczne jest uruchamianie procesów roz-wojowych, wyraaj cych si wieloma zharmonizowanymi ze sob inicjatywami.

Inicjowanie tych procesów moe nastpowa w ramach znacznie atwiej dostp-nych, bardziej kompleksowych, a przy tym mniej zbiurokratyzowanych progra-mów regionalnych. W efekcie regionalne programy odnowy wsi uruchamiaj c proces rozwoju, mog wywoywa bardziej dugotrwae skutki w

przeciwie-stwie do rozproszonych i punktowo oddziaywuj cych projektów (np. ze rod-ków PROW 2007-2013 dziaania „Odnowa i rozwój wsi” statystycznie skorzy-sta zaledwie co 4 polska wie).

3. Polityka regionalna, której elementem jest odnowa wsi powinna zmie-rza do wikszego i trwalszego zaangaowania mieszkaców w rozwój wsi (przy odbudowie i umocnieniu przywództwa wiejskiego). Powinna ona d y do wykreowania wród mieszkaców odpowiedzialnoci za los ich miejscowoci oraz realnego zaangaowania w przygotowanie i realizacj przedsiwzi roz-wojowych, czego wynikiem bdzie ich trwao oraz postpuj ce z czasem na-rastanie procesów rozwojowych. Podejcie takie pozwala na systematyczn , prowadzon zgodnie z planem rozwoju (strategi wiejsk ), popraw sytuacji na obszarach wiejskich przy uyciu relatywnie niewielkich rodków (szczególnie wane jest uruchomienie mechanizmu skutecznej dwigni finansowej, w której to publiczne rodki finansowe s efektywnie pomnaane przez wkad wasny mieszkaców). Wprowadzenie funduszu soeckiego jest istotnym krokiem we waciwym kierunku.

4. Polityka regionalna, której elementem byaby odnowa wsi rozumiana ja-ko metoda ci gych dziaa inspirowanych przez mieszkaców, winna by pro-wadzona z udziaem penego zaangaowania gmin i regionów oferuj cych

spo-ecznociom wiejskim trwae i skuteczne instrumenty wsparcia (edukacyjne, do-radcze, finansowe, organizacyjne) w ramach jasno zdefiniowanych celów. Udo-stpniane soectwom narzdzia wdraania ich strategii rozwojowych, np. w posta-ci konkursów grantowych, winno by stosowane w sposób przemylany i dugo-terminowy, w oparciu o obiektywne i czytelne kryteria dostpu. Niezbdne jest dugotrwae i konsekwentne wspieranie spoecznoci wiejskich (zarówno przez gminy, jak i regiony), które uzyskuj konkretne sukcesy we wdraaniu odnowy wsi, aby mogy stanowi inspiracj i dobry przykad dla innych.

5. Celem rozwoju obszarów wiejskich nie moe by „umiastowienie” wsi, tj. narzucanie jej miejskich wzorców: osadnictwa, architektury, ksztatowania stref mieszkaniowych oraz wypoczynku i rekreacji, rozwi zywania problemów spoecznych, aktywnoci pozazawodowych, charakteru wizi midzyludzkich i kultury. Polityka rozwoju realizowana w stosunku do przestrzeni, jak i wspólnot musi by nastawiona na ochron wiejskiej specyfiki i tosamoci oraz promocj

wartoci ycia wiejskiego, opartych na lokalnym dziedzictwie kulturowym i przyrodniczym, wzbogaconym o praktyczne i nowoczesne rozwi zania podno-sz ce jako ycia mieszkaców wsi.

6. Niezbywalnym elementem polityki regionalnej w stosunku do wsi musi by ochrona niepowtarzalnych wartoci krajobrazu wiejskiego oraz dbao o ad przestrzenny. Konieczne jest uznanie dewastacji przestrzeni i degradacji

krajobra-zu za problemy o pierwszorzdnym znaczeniu, bez rozwi zania których rozwój zrównowaony nie bdzie moliwy. Niezbdne jest take zintegrowanie lokal-nych strategii rozwoju z instrumentami planowania przestrzennego. Na przyswo-jenie zasuguj cenne dowiadczenia krajów Europy Zachodniej, które rozwój obszarów wiejskich podporz dkoway regionalnym programom odnowy wsi. Ich genez bya obywatelska niezgoda na utrat regionalnych wartoci rodowiska kulturowego i krajobrazu, wynika ze wiadomoci ponoszonych strat ekono-micznych oraz zagroenia i utraty tosamoci wspólnot wiejskich. Istotnym celem winno by zachowanie i rewitalizacja zabudowy oraz ukadu osadniczego histo-rycznych centrów wiejskich jako przedmiotu caociowej odnowy wsi. Polityka przestrzenna musi zmierza do ochrony rónorodnoci krajobrazów wiejskich oraz skutecznej rewitalizacji zniszczonych ich fragmentów, a take ich ksztato-wania zgodnie z Europejsk Konwencj Krajobrazow .

7. Przedsiwzicia na rzecz odnowy wsi prowadzone w ramach polityki re-gionalnej winny równie uwzgldnia konieczno synergii z dziaaniami typu LEADER (realizowanymi w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich).

Typowe przedsiwzicia odnowy wsi z zakresu podnoszenia jakoci ycia, kul-tywowania tradycji, czy ksztatowania wiejskiej przestrzeni publicznej w po -czeniu z projektami, bd cymi domen podejcia LEADER, tj. z zakresu: przed-sibiorczoci, edukacji, inicjatyw kulturalnych, nowoczesnych form rolnictwa i dziaalnoci pozarolniczych, wykorzystania nowoczesnych technologii informa-cyjnych i komunikainforma-cyjnych, kreowania produktów lokalnych, mog stanowi

o nadaniu wikszego dynamizmu i jakoci lokalnego rozwoju. Przekraczanie czy-sto lokalnego wymiaru odnowy wsi powinno si odbywa w ramach podejcia LEADER, zapewniaj c mikroregionalne oddziaywanie poszczególnych, lecz sie-ciowo po czonych projektów odnowy wsi.

8. Tworzenie kapitau spoecznego stanowi podstawowy wyznacznik po-wodzenia rozwoju obszarów wiejskich w Polsce. Dotychczasowy profil Programu Operacyjnego Kapita Ludzki 2007-2013 niedostatecznie uwzgldnia koniecz-no budowania i wspierania rozwoju kapitau spoecznego i ludzkiego na wsi we wszystkich obszarach aktywnoci nie tylko w odniesieniu do rynku pracy.

9. Zrównowaony rozwój na obszarach wiejskich moe si dokonywa

wy cznie wówczas, gdy zostanie nawi zane partnerstwo „miasto-wie”. Kon-cepcja zrównowaonego rozwoju wymaga bowiem caociowego i dugotermi-nowego podejcia do rozwi zywania problemów ekonomicznych, spoecznych,

rodowiskowych i przestrzennych, wywoywanych przez procesy urbanizacji.

Brak dotychczas koncepcji ksztatowania relacji midzy obszarami zurbanizo-wanymi a terenami wiejskimi prowadzi do pogbiania si nierównowagi w po-ziomie ich rozwoju – obszary zurbanizowane rozwijaj si kosztem wiejskiego

otoczenia. Pilnego przemylenia i wdroenia w polskich regionach (szczególnie najbardziej zurbanizowanych) wymaga koncepcja budowania relacji „miasto- -wie” na zasadach równorzdnoci jako warunku harmonijnego rozwoju prze-strzennego, spoecznego i ekonomicznego, speniaj cego przyjte w UE kryteria

rodowiskowe.

10. W odniesieniu do przyszej perspektywy finansowej 2014-2020 ko-nieczne jest peniejsze zharmonizowanie celów i instrumentów Wspólnej Poli-tyki Rolnej z Polityk Spójnoci i polityk regionaln na poziomie Unii Euro-pejskiej, na poziomie naszego Pastwa, województw samorz dowych i gmin. Za szczególnie istotne uwaamy podporz dkowanie przyszej polityki wobec wsi orientacji, która akcentuje dziaania oddolne, planowanie rozwoju wsi przez mieszkaców, skutecznie buduj ce jako kapitau spoecznego i ludzkiego, przyczyniaj c si jednoczenie do rozwoju dobrowolnych relacji sieciowych o charakterze regionalnym, ogólnopolskim i midzynarodowym. Orientacja ta (w której ramach mieci si zarówno odnowa wsi, jak i dziaania typu LEADER) pozwoli na dalszy rozwój obszarów wiejskich, uniezaleniony od dostpnoci wsparcia pomocowego UE, którego skala okazaa si realnie znacz-nie mznacz-niejsza ni pierwotznacz-nie zapowiadano, a którego transfer do Polski w pew-nym momencie si przecie zakoczy. Postulujemy zmian charakteru dziaania sektorowego dotycz cego odnowy wsi w kierunku pojcia caociowej odno-wy/rewitalizacji przestrzeni wiejskich, w szczególnoci wzgldem najcenniej-szych kulturowo miejscowoci, co pozwolioby ochroni wyj tkowo cenne ele-menty wiejskiego dziedzictwa narodowego, bd c jednoczenie wkadem w za-chowanie rónorodnoci wiejskiej Europy”.

5.4.1.4. VI Europejski Kongres Odnowy Wsi w Polsce (VI Europäischer