W ostatnich dwóch dekadach XX wieku, w Polsce ponad dwie trzecie by-da, trzody, owiec i koni w przeliczeniu na sztuki due znajdowao si w gospo-darstwach rolnych o powierzchni od 5 do 20 ha. Transformacja ustrojowa Polski i zwi zanie polskiego rynku z gospodark rynkow Unii Europejskiej zmienio sytuacj rolnictwa. Dochody gospodarstw rolnych zmniejszyy si o poow
w ostatniej dekadzie XX wieku. W rezultacie okoo 90% polskich gospodarstw rolnych nie jest w stanie odtwarza potencjau produkcyjnego.
Wikszo gospodarstw rolnych uytkuj cych mniej ni 20 ha dobrej ja-koci uytków rolnych oraz niewyspecjalizowanych np. w produkcji warzyw, owoców, rolin przemysowych lub nie posiadaj cych wyspecjalizowanych ferm zwierzcych, ulega stopniowej degradacji. Produkcja zwierzca jako wymagaj -ca z natury rzeczy wikszych nakadów, a wic i wikszej koncentracji kapitau, staa si trudna do kontynuacji, zwaszcza dla gospodarstw maych i rednich.
Gospodarstwa mae ograniczaj wic produkcj byda, trzody chlewnej i owiec.
Szczegóowe przyczyny tego stanu rzeczy wskazuj m.in. wyniki bada
dr in. Aldony Skaryskiej zamieszczone w publikacji pt. „Wyniki ekonomicz-ne wybranych produktów rolniczych w latach 2005-2008”11. Z bada tych wyni-ka, i dochody z produkcji zwierzcej wymagaj wikszych nakadów, obci o-ne s wikszym ryzykiem. Produkty zwierzce s trudniejsze do sprzeday,
11 A. Skarynska, 2010: Wyniki ekonomiczne wybranych produktów rolniczych w latach
2006-znamionuj si gorsz relacj osi ganej ceny do nakadów ni produkty rolin-ne. Badania GUS pozwalaj stwierdzi wzgldnie szybkie wycofywanie si go-spodarstw rolnych posiadaj cych powierzchni uytków rolnych mniejsz ni
20 ha z produkcji zwierzcej. Gospodarstwa o powierzchni poniej 5 ha s na-tomiast bardzo daleko zaawansowane w ograniczaniu produkcji zwierzcej.
Obecnie trwa wycofywanie si intensywne z produkcji zwierzcej gospodarstw o powierzchni 5 do 15 ha, a nawet do 20 ha.
Ewidentnym dowodem by spadek stanu pogowia trzody chlewnej w la-tach 2008-2009 z poziomu 20 mln sztuk do poziomu 14,0 mln sztuk. Polska
sta-a si importerem netto misa wieprzowego. Import ten by równowany kilku milionom sztuk tuczników. Spadek produkcji dotyczy gównie maych i red-nich gospodarstw rolnych. Szczegóowy rozkad ogranicze trzody w latach 2008-2009 wykae spis rolny, jaki zostanie przeprowadzony w 2010 r. Polska nie powinna sta si staym importerem netto misa wieprzowego. Posiada bo-wiem wszystkie przyrodnicze przesanki, aby by krajem samowystarczalnym w zakresie produkcji misa wieprzowego, a nawet staym eksporterem netto.
Niezbdna jest jednak zmiana struktury agrarnej.
Natarczywe staje si wic pytanie, które grupy gospodarstw rolnych
obni- bezpowrotnie chów trzody chlewnej, a które grupy gospodarstw mog podj substytucyjne zwikszenie chowu trzody chlewnej. Istniej przesanki do twier-dzenia, e trway spadek chowu nast pi w gospodarstwach rolnych o po-wierzchni do okoo 20 ha. Natomiast trway wzrost substytucyjny chowu trzody powinien i moe nast pi w gospodarstwach o powierzchni od 20 do 100 ha.
Jest bowiem mao prawdopodobne, e produkcja trzody chlewnej wzronie do dawnych rozmiarów w gospodarstwach od 10 do 20 ha. Byoby to moliwe tyl-ko wówczas, gdyby dua cz tych gospodarstw podja chów trzody w fer-mach trzody typu industrialnego. Do tego konieczne byyby jednak due
kapita-y, np. w formie dugoterminowych kredytów.
Liczenie na tego typu kredyty byoby jednak nierealne. Celowe jest nato-miast podjcie organizacji rozwoju chowu trzody chlewnej w gospodarstwach o powierzchni od 20 do 100 ha. Ta grupa gospodarstw moe okaza si zaintere-sowana rozwojem chowu trzody chlewnej w relatywnie duych stadach, które mog da take podstaw do wspópracy producentów z przemysem misnym.
Take gospodarstwa rolne o powierzchni 20-100 ha wymaga bd spe-cjalnego wsparcia kredytowego na cele rozwoju produkcji zwierzcej. Same do-paty bezporednie nie rozwi problemu zasilenia gospodarstw rolnych w nie-zbdny kapita inwestycyjny potrzebny do uruchomienia na du skal produk-cji trzody chlewnej w gospodarstwach powyej 20 ha. Gospodarstwa te maj zdolno kredytow , ale ich wasny kapita nie wystarczy do utworzenia wielu
tysicy ferm produkcyjnych, które s konieczne, aby Polska moga by ponow-nie samowystarczalnym krajem w zakresie misa wieprzowego. Wskazuj na to dane zawarte w tabelach 4.5, 4.6 i 4.7. Ilustruj one skal procentow gospo-darstw, które wycofuj si z produkcji trzody chlewnej. Ilustruj te liczebno
tej czci gospodarstw, które mog by zainteresowane w produkcji trzody w duej skali.
Mae jest prawdopodobiestwo uaktywnienia wielkoobszarowych gospo-darstw powyej 100 ha do produkcji trzody chlewnej. Gospogospo-darstwa te przy-zwyczaiy si ju do specjalizacji w produkcji rolinnej. Produkcja rolinna, jeli rolnik posiada dostateczn ilo ziemi, zapewnia atw moliwo równowae-nia dochodów i wydatków w gospodarstwie.
Wielkoobszarowe gospodarstwa nie musz podejmowa ryzykownej pro-dukcji zwierzcej, aby posiada dostatecznie due dochody. Wydaje si, e tyl-ko niektóre z nich skieruj swoje zainteresowanie ku produkcji zwierzcej.
W produkcji byda spódzielczo mleczarska d y bdzie nadal do ogra-niczenia liczby gospodarstw rolnych produkuj cych mleko. Polska powinna przyjmowa model gospodarstwa mlecznego jako obiektu o liczebnoci 30-60 krów. Wiksze fermy mleczne powoduj nader due koszty w zagospodarowaniu odchodów krowich. Polska nie powinna prowadzi produkcji mleka ani w oparciu o import soi, ani w oparciu o „suszenie” gnojowicy. Polska powinna poszukiwa
„zotego rodka” w tym zakresie, jak poszukuj go np. Austria i Francja.
Polska powinna orientowa si na to, e rolnictwo europejskie bdzie bardzo szybko kierowa si ku modelowi post-rodzinnego gospodarstwa rolne-go, a wic ku dziedzicznej spóce akcyjnej w rolnictwie. Byoby wielkim osi -gniciem, gdyby niektóre elementy tego post-rodzinnego rolnictwa monaby zacz wdraa w produkcji zwierzcej.
Dane zawarte w tabelach 4.5, 4.6 i 4.7 potwierdzaj tez, i wikszo go-spodarstw i uytków rolnych znajduje si w strefach spadku produkcji zwierzcej.
St d te ten spadek jest duy i bdzie nadal duy. Natomiast w strefach potencjal-nego wzrostu produkcji zwierzcej znajduje si mao gospodarstw. Gospodarstwa te posiadaj niewielk cz uytków rolnych. Do tych gospodarstw spywa maa cz dopat. Dopaty bezporednie nie odgrywaj wic istotnej roli stymuluj cej w rozwoju produkcji zwierzcej. Potrzebna jest wic skuteczna polityka inter-wencyjna na rzecz przyspieszenia przemian struktury agrarnej i zachcania go-spodarstw rolnych nale cych do kategorii rozwojowych do powikszania pro-dukcji zwierzcej. Polska powinna dostrzega, e grozi jej dugotrway kryzys produkcji zwierzcej. Zagroenie to nie jest doceniane.
Tabela 4.5. Procentowy udzia gospodarstw rolnych, powierzchni uytków rolnych oraz sumy dopat bezporednich w strefach: 1. spadku produkcji zwierzcej; 2. potencjalnego rozwoju pogowia zwierzt; 3. prawdopodobnego dalszego powstrzymywania si od rozwoju produkcji zwierzcej w 2008 roku Region centralny oraz region wschodni ódzkie Mazowieckie Lubelskie Podkarpackie Podlaskie witokrzyskie Region centralnyRegion wschodni % go- spodarst w
% UR % sumy do- pat
% gospo- darstw
% UR % sumy do- pat
% gospo- darstw
% UR % sumy do- pat
% gospo- darstw
% UR % sumy do- pat
% gospo- darstw
% UR % sumy do- pat
% gospo- darstw
% UR % sumy do- pat Strefa spadku produkcji zwierzcej (czyli strefa gospodarstw rolnych o wielkoci od 1 do 20 ha) 95,5878,52 77,2793,0069,84 67,3795,3874,39 72,0298,6279,94 79,0384,7358,06 56,0398,1387,1985,6 Strefa potencjalnego wzrostu stanu produkcji zwierzcej (czyli strefa wielkoci gospodarstw od 20 do 100 ha) 4,2817,08 17,996,823,82 25,994,4319,04 21,021,2210,7511,915,0136,57 38,421,8010,59 11,95 Strefa prawdopodobnej wzgldnej dalszej stabilizacji poziomu produkcji zwierzcej (czyli strefa wielkoci gospodarstw powyej 100 ha o sabym rozwoju produkcji zwierzcej) 0,144,44,740,26,346,24 0,196,576,96 0,159,3110,070,265,0475,55 0,072,222,45 100,0100,0 100,0100,0100,0 100,0100,0100,0 100,0100,0100,0 100,0100,0100,0 100,0100,0100,0 100,0 ozdawczej Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa dokona dr Ryszard lzak. Roz- ie stref okreli prof. dr hab. W. Michna.
Tabela 4.6. Procentowy udzia gospodarstw rolnych, powierzchni uytków rolnych oraz sumy dopat bezporednich w strefach: 1. spadku produkcji zwierzcej; 2. potencjalnego rozwoju pogowia zwierzt; 3. prawdopodobnego dalszego powstrzymywania si od rozwoju produkcji zwierzcej w 2008 roku Region poudniowy oraz region poudniowo-zachodni Maopolskie l skie Dolnol skie Opolskie Region poudniowyRegion poudniowo-zachodni % gospo- darstw % UR % sumy dopat
% gospo- darstw % UR % sumy dopat
% gospo- darstw % UR % sumy dopat
% gospo- darstw % UR % sumy dopat Strefa spadku produkcji zwierzcej (czyli strefa gospodarstw rolnych o wielkoci od 1 do 20 ha) 99,17 87,94 86,96 95,91 61,8959,29 87,31 34,5231,71 83,86 29,9427,23 Strefa potencjalnego wzrostu stanu produkcji zwierzcej (czyli strefa wielkoci gospodarstw od 20 do 100 ha) 0,77 8,96 7,31 3,68 20,6221,75 10,95 29,5429,54 14,55 31,6532,04 Strefa prawdopodobnej wzgldnej dalszej stabilizacji poziomu produkcji zwierzcej (czyli strefa wielkoci gospodarstw powyej 100 ha o sabym rozwoju produkcji zwierzcej) 0,06 3,10 5,67 0,31 16,4918,06 1,74 36,1538,75 1,59 38,4140,73 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0100,0 100,0 100,0100,0 100,0 100,0100,0 ródo: jak w tab. 5.
Tabela 4.7. Procentowy udzia gospodarstw rolnych, powierzchni uytków rolnych oraz sumy dopat bezporednich w strefach 1. spadku produkcji zwierzcej; 2. potencjalnego rozwoju pogowia zwierzt; 3. prawdopodobnego dalszego powstrzymywania si od rozwoju produkcji zwierzcej Region pónocno-zachodni oraz region pónocny Lubuskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Kujawsko-pomorskie Pomorskie Warmisko-mazurskie Region pónocno-zachodniRegion pónocny % gospo- darstw
% UR % su- my do- pat
% go- spo- darstw
% UR % su- my do- pat
% go- spo- darstw
% UR % su- my do- pat
% go- spo- darstw
% UR % su- my do- pat
% go- spo- darstw
% UR % su- my do- pat
% go- spo- darstw
% UR % su- my do- pat Strefa spadku produkcji zwierzcej (czyli strefa gospodarstw rolnych o wielkoci od 1 do 20 ha) 83,2525,58 23,8686,7244,36 42,3475,7318,05 16,8682,3442,02 40,0282,4834,65 32,7373,8227,61 26,00 Strefa potencjalnego wzrostu stanu produkcji zwierzcej (czyli strefa wielkoci gospodarstw od 20 do 100 ha) 13,9630,01 30,2012,3230,04 38,6919,9339,06 29,3016,7437,93 39,5715,7633,37 34,4124,0240,09 41,32 Strefa prawdopodobnej wzgldnej dalszej stabilizacji poziomu produkcji zwierzcej (czyli strefa wielkoci gospodarstw powyej 100 ha o sabym rozwoju produkcji zwierzcej) 2,7944,41 45,940,9625,60 18,974,1851,89 53,740,9220,05 20,411,7631,98 32,862,1632,30 32,67 100,0100,0 100,0100,0100,0 100,0100,0100,0 100,0100,0100,0 100,0100,0100,0 100,0100,0100,0 100,0 ródo: jak w tab. 5.
CZ II
Dr in. Barbara Chmielewska
Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywnociowej - Pastwowy Instytut Badawczy Warszawa
Rozdzia 5
Odnowa wsi jako jedna z form realizacji polityki rozwoju obszarów wiejskich12
Wstp
Problematyka rozwoju obszarów wiejskich jest ci gle aktualna i wana, na co wskazuje m.in. przyjty przez Rad Ministrów w dniu 24.11.2009 r. do-kument pt. „Sposób uporzdkowania strategii rozwoju”. „Celem dodo-kumentu jest systemowe uporz dkowanie bd cych w kompetencji poszczególnych resortów dokumentów strategicznych i ograniczenie liczby docelowych strategii do 9, wród których znajduje si „Strategia zrównowa onego rozwoju wsi i rolnic-twa”, dla której wiod c rol odgrywa minister rolnictwa i rozwoju wsi. (…)
Celem w/w „Strategii zrównowa onego rozwoju wsi i rolnictwa” jest okrelenie po danej wizji obszarów wiejskich na paszczynie spoecznej, eko-nomicznej i rodowiskowej oraz priorytetów w tym obszarze dla polityki pa-stwa, a take zapewnienie ich realizacji poprzez instrumenty polityk wspólno-towych i krajowych, w tym przede wszystkim Wspólnej Polityki Rolnej oraz polityki spójnoci. „Strategia (…)” ma równie za zadanie wskazanie na inte-rakcje pomidzy obszarami wiejskim i miastami, a take na nowe wyzwania dla obszarów wiejskich. (…)
Maj c na uwadze tocz ce si obecnie13 prace nad krajowymi dokumenta-mi strategicznydokumenta-mi, w szczególnoci „Krajow strategi rozwoju regionalnego”
oraz „Dugookresow strategi rozwoju kraju” istnieje pilna potrzeba zadbania o naleyte uwzgldnienie wsparcia dla rozwoju obszarów wiejskich. Do tego niezbdne jest okrelenie kierunków rozwoju obszarów wiejskich i
12 Rozdzia opracowano m.in. na podstawie materiaów pozyskanych przez Autork w ARGE podczas wyjazdu studyjnego do Wiednia (Austria).
13
wienie poszczególnych instrumentów rozwoju obszarów wiejskich w polityce spójnoci i polityce rolnej”14.
Z obszarami wiejskimi jest nierozerwalnie zwi zana dziaalno rolnicza.
Jednak „pojcia: „rolnictwo” i „obszary wiejskie”, nie s tosame. Dlatego
my-l c o rozwoju obszarów wiejskich w horyzoncie dugookresowym, naley wi-dzie je z caym bogactwem ich zasobów i form aktywnoci mieszkaców wsi i maych miast”15.
W UE kryterium wyodrbniania obszarów wiejskich opiera si na meto-dologii przyjtej przez OECD oraz Eurostat, wedug gstoci zaludnienia (od-powiednio: gsto zaludnienia do 150 osób/km2 oraz do 100 osób/km2). „Jed-nak w warunkach polskich – jak podaje si w dokumencie „Kierunki rozwoju obszarów wiejskich. Zao enia do „Strategii zrównowa onego rozwoju wsi i rol-nictwa” – prowadzioby to do wy czenia z obszarów wiejskich nie tylko wsi bezporednio s siaduj cych z duymi miastami, ale take niektórych gmin wiej-skich lub miejsko-wiejwiej-skich pooonych w wikszej odlegoci od najwikszych orodków miejskich w poudniowo-wschodniej czci Polski. Dowiadczenia dotychczasowej realizacji programów wspieraj cych rozwój obszarów wiejskich oraz istniej ce w terenie powi zania funkcjonalne stanowi istotne argumenty za zaliczeniem do obszarów wiejskich nie tylko terenów wiejskich wedug dotych-czasowej definicji administracyjnej przyjtej przez GUS, ale te maych miast (do 5 tys. mieszkaców), gdy peni one podobne funkcje jak due wsie, bd -ce siedzibami wadz gminnych. Czsto wy cznie wzgldy historyczne rozstrzy-gay, e lokalne centrum administracyjne i gospodarcze ma obecnie status wsi lub maego miasta. Tak rozumiane obszary wiejskie (wraz z miastami licz cymi do 5 tys. mieszkaców) zamieszkuje ok. 15,5 mln mieszkaców, czyli ok. 41%
ludnoci Polski”16.
Wedug danych statystycznych GUS, tereny wiejskie stanowiy w Polsce w 2008 r. 93,2% (29 131,7 tys. ha) ogólnej powierzchni kraju (31 267,9 tys. ha).
Zamieszkiwao je 14 798,7 tys. osób, co stanowio 38,8% ludnoci kraju (38 115,6 tys. osób; stan w 2007 r.). S to obszary gmin wiejskich oraz wiejsko-miejskich17.
14 Kierunki rozwoju obszarów wiejskich. Zao enia do „Strategii zrównowa onego rozwoju wsi i rolnictwa”, Departament Rozwoju Obszarów Wiejskich, Departament Programowania i Analiz MRiRW, Warszawa, stycze 2010 r. Maszynopis, s. 5.
15 Kierunki rozwoju obszarów wiejskich. Zao enia do „Strategii zrównowa onego rozwoju wsi i rolnictwa”, Departament Rozwoju Obszarów Wiejskich, Departament Programowania i Analiz MRiRW, Warszawa, stycze 2010 r. Maszynopis, s. 6.
16 Kierunki rozwoju obszarów wiejskich. Zao enia do „Strategii zrównowa onego rozwoju wsi i rolnictwa”. Departament Rozwoju Obszarów Wiejskich, Departament Programowania i Analiz, MRiRW, Maszynopis, MRiRW, Warszawa, stycze 2010, s. 7-8.
17 „Informacje w podziale na miasta i wie – jeli nie zaznaczono inaczej – podano w
kado-Obszary wiejskie stanowi wic znacz cy segment gospodarczy i demograficzny naszego kraju. Niestety dotychczasowa polityka pastwa, samorz dów terytorial-nych oraz instytucji i programów pomocowych nie zdoay powstrzyma nara-stania kryzysu obszarów wiejskich. Kryzys ten przejawia si przede wszystkim poprzez marginalizacj wsi. Oznacza to dla jej mieszkaców „bycie na poboczu
ycia spoecznego”, a w konsekwencji mniejsze uprawnienia, mniejsze moli-woci decyzyjne i wyboru, gorsz sytuacj ekonomiczn , nisze molimoli-woci edukacyjne, zawodowe, ochrony zdrowia itd., pomimo normatywnej gwarancji praw i obowi zków uczestniczenia w yciu spoecznym.
Coraz wyraniej rysuje si tendencja wyludniania obszarów wiejskich, zwaszcza tych oddalonych od centrów miejskich. W takiej sytuacji wskazanym
rodkiem zaradczym jest demarginalizacja wsi rozumiana jako wielostronny roz-wój obszarów wiejskich oraz przeobraenia prowadz ce do wyszej jakoci ycia na wsi. Demarginalizacja wsi jest pochodn aktywizacji i rozwoju obszarów wiej-skich i jest moliwa tylko wówczas jeeli odczytuje si wie, jako wielopaszczy-znow struktur spoeczno-przestrzenn o rónorodnych funkcjach. Wymaga to ujcia kompleksowego, tote podstawowe koncepcje rozwoju obszarów wiejskich wskazuj na modernizacj, rewitalizacj, ekorozwój, rozwój zrównowaony, rozwój kapitau spoecznego oraz endogenne inicjatywy spoeczne.
Dla procesu rozwoju obszarów wiejskich wanym dokumentem by „Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2004-2006”, w którym cel strategiczny 2 wskazywa na koncepcj zrównowaonego rozwoju obszarów wiejskich poprzez
„zapewnienie wielofunkcyjnoci rolnictwa i wsi, zwikszenie funkcji gospodar-czych i spoecznych wsi, ochrony rodowiska na obszarach wiejskich, ograni-czenie bezrobocia oraz poprawa warunków ycia ludnoci wiejskiej”. Wik-szo programów dla realizacji celu 2 PROW – zrównowaony rozwój obszarów wiejskich (i sektorowych programów operacyjnych) dotyczy gównie wielo-funkcyjnoci rolnictwa oraz dywersyfikacji róde dochodów mieszkaców wsi, a nie wsi jako ukadu lokalnego. Mao jest programów skierowanych
bezpo-rednio na podniesienie poziomu ycia ludnoci wiejskiej i ograniczania biedy oraz rozwoju edukacji na wsi.
Duym zagroeniem dla wsi jest postrzeganie jej wy cznie przez rolniczy pryzmat. Tymczasem znacz ca cz jej mieszkaców pracuje poza rolnictwem i ma aspiracje dorównywania poziomem ycia ludnoci miejskiej. W 2008 r.
liczba pracuj cych w rolnictwie wynosia 2089,7 tys. osób, w tym 1967,0 tys.
pracuj cych na wasny rachunek i pracodawców. Pracuj cy w rolnictwie
cach administracyjnych tych jednostek, przez „wie” – pozostae terytorium kraju.” Uwagi ogólne oraz Dzia I: Obszary wiejskie; Ziemia. Rocznik Statystyczny Rolnictwa i Obszarów
wili 14,8% ogóu pracuj cych18. W Polsce nastpuje umiarkowany, ale systema-tyczny spadek liczby i udziau pracuj cych w rolnictwie. Wedug prognozy zawartej w „Strategii Rozwoju Kraju 2007-2015” odsetek pracuj cych w rolnic-twie zmniejszy si do 2015 r. do 11%19.
W okresie realizowania w Polsce gospodarki rynkowej mala udzia do-chodów z rolnictwa w ogólnym dochodzie wiejskich gospodarstw domowych.
Wymaga to wic z jednej strony wzmocnienia moliwoci uzyskiwania docho-dów z dziaalnoci pozarolniczej; z drugiej takiego uksztatowania rolniczej przestrzeni produkcyjnej, która prowadziaby do wzrostu towarowoci rolnic-twa. Jednak zdolno konkurencyjna towarowych gospodarstw rolnych oparta jest w znacznym stopniu na niskich kosztach pracy, które wobec ogólnych zmian spoecznych i ekonomicznych, a take wzrostu aspiracji modego pokole-nia wiejskiego bdzie coraz trudniej zachowa. Te kwestie wpisuj si w nowy nurt wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich, jakim jest „odnowa wsi”.
W nowym nurcie wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich coraz wikszego znaczenia nabiera ruch odnowy wsi. Istota odnowy wsi definiowana jest nastpuj co: „Odnowa wsi to proces ksztatowania warunków ycia ludzi na obszarach wiejskich, którego animatorem i podmiotem jest spoeczno lokalna.
Oddziauje on na standard ycia i jego jako oraz róda utrzymania mieszka-ców, jednoczenie zachowuj c tosamo wsi wyraaj c si wartociami ycia wiejskiego wzmacnianiem i rozwojem dziedzictwa duchowego, kulturowego i materialnego wsi”20.
Proces ten dostosowuje wie do wymogów wspóczesnoci oraz do pe-nienia nowych funkcji na rzecz caego spoeczestwa. Wywouje zmiany struk-turalne w wymiarze spoecznym i gospodarczym. Dotycz one miejsca zamiesz-kania wraz z otoczeniem, infrastruktur , organizacj przestrzeni publicznej, usugami, zaspokajaniem potrzeb bytowych i duchowych, komunikacj i bez-pieczestwem.
18 May rocznik Statystyczny Polski 2009. GUS, Warszawa 2009, s. 137-138.
19 Strategia Rozwoju Kraju 2007-2015. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego (MRR), War-szawa 2009, s. 30.
20
5.1. Odnowa wsi nowym elementem wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich
Odnowa wsi rozwaana jest jako:
1. Ruch spoeczny, broni cy tradycyjnych wartoci wsi,
2. Trway proces ksztatowania warunków ycia wsi (tradycje+nowoczesno), 3. Metoda wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich (na bazie
subsydiar-noci – pomoc dla samopomocy), 4. Program zintegrowany i uniwersalny.
Model odnowy wsi przedstawia rysunek 5.1.
Rysunek 5.1. Model funkcjonalny odnowy wsi
ródo: R. Wilczyski, 2003: Odnowa wsi perspektywa rozwoju obszarów wiejskich w Polsce.
Fundacja Fundusz Wspópracy – Program Agro-Info, Krajowe Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich Oddzia w Poznaniu. Pozna, s. 16.
Za: www.agro-info.org.pl.
Odnowa wsi uaktywnia osobiste zaangaowanie mieszkaców, wypywa-j ce z odpowiedzialnoci za wasn przyszo. Daje moliwo samorealizacji i poczucia uczestnictwa we wspólnocie i wspótworzeniu, uaktywnia bowiem podstawowy zasób, jakim dysponuje spoeczestwo, tj. zaangaowanie ludzi.
Mobilizuje siy i zasoby, tworzy warunki i pozytywne impulsy dla utrzymania dotychczasowych oraz rozwoju nowych dziedzin gospodarowania.
„Odnowa wsi jest wypróbowan , w niemieckojzycznym obszarze gospo-darczym i kulturowym, regionaln koncepcj rozwoju obszarów wiejskich w for-mie najlepiej odpowiadaj cej spoecznoci lokalnej i przez ni sam wybranej”21.
Tabela 5.1. Przebieg procesu odnowy wsi w ujciu modelowym
Faza Zakres podejmowanych dziaa Rozwój organizacyjny
Grupa odnowy wsi Dziaania spontaniczne i planowane z programu na wzrost standardu i jakoci
ycia (realizacja programu (miej-sca pracy) oraz zachowania i woju tosamoci wsi oparte o roz-strzygnicia planistyczne.
wiadome ksztatowanie czynni-ków rozwoju (np. wykorzystywa-nie odnawialnych róde energii) – projekty dla zachowania i zwik-szenia liczby miejsc pracy („wie
tematyczna”).
Dostosowanie projektów prywat-nych do programu odnowy wsi.
Stowarzyszenie
ródo: R. Wilczyski,2003: Odnowa wsi perspektyw rozwoju obszarów wiejskich w Polsce. Fundacja Fundusz Wspópracy – Program Agro-Info, Krajowe Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obsza-rów Wiejskich Oddzia w Poznaniu. Pozna. Za: www.agro-info.org.pl.
Koncepcje odnowy wsi odwouj si do wartoci ycia i dziedzictwa kul-tury wiejskiej ze wskazaniem na zachowanie tosamoci wsi przy jednoczesnym d eniu do jej rozwoju cywilizacyjnego poprzez popraw warunków material-nych, niematerialnych i duchowych. Maj one charakter kompleksowy obejmu-j cy wszystkie sfery, jak przestrze, architektur, rolnictwo, kultur, duchowo,
21 R. Wilczyski, 2003: Odnowa wsi perspektywa rozwoju obszarów wiejskich w Polsce. Fun-dacja Fundusz Wspópracy – Program Agro-Info, Krajowe Centrum Doradztwa Rozwoju
Rol-ycie spoeczne, polityk lokaln , edukacj, rodowisko naturalne oraz gospo-dark. Podstaw realizacji koncepcji odnowy wsi jest zasada zrównowaonego rozwoju oraz jej midzynarodowy zasig poprzez tworzenie sieci wspópracy regionów.
Ruch odnowy wsi zosta powoany m.in., aby „zmobilizowa opini pu-bliczn do poparcia dziaa na rzecz ograniczenia negatywnych tendencji w rozwoju obszarów wiejskich poprzez ochron dziedzictwa kulturowego wsi, dowartociowanie tradycyjnego stylu ycia ich mieszkaców, niedopuszczanie do dalszego pogarszania si ich pooenia ekonomicznego. Stanowi równie sy-gna stopniowego „uwraliwiania” polityki spoecznej na ignorowane dot d problemy wsi”22.