DETERMINANTY DŁUGU PUBLICZNEGO W POLSCE Tomasz Stryjewski
4. Dynamiczny model ekonometryczny
Dwurównaniowy model ekonometryczny sprowadzony jedynie do istotnych statystycznie parametrów prezentują tabele 3 i 4.
Dalej w tabeli 5 zaprezentowano wartości testów weryfikacyjnych równań modelu. NaleŜy stwierdzić, Ŝe zaprezentowane statystyki potwierdzają dobre własności modelu. Ponadto test CUSUM wykazał stabilność modelu (poszcze gólnych równań) w czasie, a test Quenouille’a9 potwierdził brak autokorelacji reszt (patrz załącznik 1).
8 Zieliński Z., Zgodne, liniowe, dynamiczne modele ekonometryczne pierwszego, drugiego, trzeciego i czwartego rodzaju. AUNC Ekonomia 1990, z. XV; Zieliński Z., Liniowe modele ekono@
metryczne jako narzędzie opisu i analizy przyczynowych zaleŜności zjawisk ekonomicznych. Toruń: UMK, 1991.
9 Box G.E.P., Jenkins G.M., Analiza szeregów czasowych. Prognozowanie i sterowanie. Warszawa: PWN, 1983.
Tomasz Stryjewski
Tab. 3. Równanie deficytu budŜetowego (Def_bud) WspółczynD
nik Błąd stand. tDStudenta Wartość p
Const 976,861 280,627 3,4810 0,00086 ***
vat(@5) 0,328276 0,15141 2,1681 0,03350 **
podat_pos 1,0161 0,134693 7,5438 <0,00001 ***
cit 0,97536 0,235622 4,1395 0,00009 ***
pit(@12) 0,9424 0,347697 2,7104 0,00842 ***
clo(@13) 5,6515 1,50965 3,7436 0,00037 ***
ubezp_spol 0,909985 0,115055 7,9092 <0,00001 ***
dl_kraj 0,639709 0,150416 4,2529 0,00006 ***
dl_zag(@12) 2,06651 0,611592 3,3789 0,00119 ***
inwest 1,21602 0,299262 4,0634 0,00012 ***
Def_bud (@8) 0,18017 0,055122 3,2686 0,00167 ***
Wsp. determ. R2 0,803300 Skorygowany R2 0,775596 Autokorel.reszt rho1 0,154469 Stat. Durbina Watsona 1,682898 Źródło: opracowanie własne.
Tab. 4. Równanie przyrostu długu publicznego (rdlug) WspółczynD
nik Błąd stand. tDStudenta Wartość p
Const 408,92 578,761 0,7065 0,48230
rwsk_kons_wyp 872,997 219,605 3,9753 0,00017 ***
Def_bud 1,17781 0,274593 4,2893 0,00006 ***
Wsp. determ. R2 0,473110 Skorygowany R2 0,440686
Autokorel.reszt
rho1 0,065425 Stat. Durbina Watsona 2,100850 Źródło: opracowanie własne.
Determinanty długu publicznego w Polsce
Tab. 5. Wartości testów weryfikujących poszczególne równania modelu Równanie deficytu
Mówiąc o wzroście deficytu, mamy na myśli sytuację, w której rośnie wiel kość ujemna tej zmiennej, wszystkie zmienne, których oceny parametrów są ujemne, powiększają deficyt budŜetowy. Wszystkie zmienne o dodatnich oce nach parametrów zmniejszają deficyt budŜetowy.
Zasadniczo analizując równanie pierwsze, naleŜy stwierdzić, Ŝe wszystkie wydatki budŜetowe powiększają deficyt budŜetowy. Ich wpływ jest jednak róŜ ny. Największy całościowy ujemny wpływ na deficyt budŜetowy (wraz ze zmiennymi skorelowanymi, a nieujętymi w równaniu) ma obsługa długu zagra nicznego opóźniona o 12 miesięcy. Jest to wpływ ponad dwukrotnie większy niŜ wpływ obsługi długu krajowego, przy czym wpływ tej drugiej kategorii jest natychmiastowy. Stwarza to więc moŜliwość decyzyjności dotyczącej zadłuŜania i jego wpływu na deficyt budŜetowy typu, czy zadłuŜać się droŜej, ale wpływ tych decyzji na deficyt jest opóźniony o 12 miesięcy, czy zadłuŜać się taniej, ale z bezpośrednim wpływem na deficyt.
KaŜda złotówka wydana na inwestycje powiększa deficyt budŜetowy o ok.
1,2 zł w bieŜącym okresie. Jest to zapewne efekt wsparcia inwestycji współfi nansowanych ze środków unijnych. Wzrost wydatków na ubezpieczenia spo łeczne jest prawie w całości finansowany z deficytu budŜetowego, gdyŜ na 1 zł wzrostu wydatków towarzyszy wzrost deficytu o ok. 91 groszy. Deficyt budŜe towy posiada równieŜ proces inercji (autoregresji) 8 miesięcznej o wartości ok.
18 gr za kaŜdą zapoŜyczoną złotówkę 8 miesięcy wcześniej.
Tomasz Stryjewski
Po stronie dochodów większość zmiennych zachowuje się konwencjonal nie, tzn. ich wzrost powoduje zmniejszenie deficytu (ocena parametru ma znak dodatni). I tak w okresie bieŜącym wzrost wpływów z podatków pośrednich oraz podatku od podmiotów gospodarczych (CIT) wpływa prawie w całości na zmniejszenie deficytu budŜetowego (odpowiednio 1,01 zł i 97 gr). Podobnie zachowuje się wzrost wpływów z podatku od osób fizycznych (PIT). KaŜda złotówka wpływów z tego podatku powoduje zmniejszenie deficytu o 94 gr, przy czym mechanizm ten jest opóźniony o 12 miesięcy i jest to powodowane zapewne sposobem rozliczania tego podatku.
Wpływy z podatku od towarów i usług (VAT) opóźnione o 5 miesięcy oraz wpływy z ceł opóźnione o 13 miesięcy mają natomiast negatywny wpływ na deficyt budŜetowy. Szczególnie wpływ ceł jest bardzo istotny, gdyŜ kaŜda zło tówka pozyskana ze wzrostu tego typu odciąŜeń powoduje wzrost deficytu o ponad 5 zł, w przypadku VAT u opóźnionego o 5 miesięcy wartość ta wynosi 33 gr.
ZauwaŜony mechanizm moŜe mieć dwa podłoŜa. Pierwszy to fakt, Ŝe w mo delach dynamicznych o niepełnej liście potencjalnych zmiennych objaśniających (przyczyn) dochodzi czasami do uwzględnienia w sensie testu t Studenta zmien nych, które mają wysokie opóźnienia, a które zastępują zmienne nieuwzględnione w modelu. Opóźnione zmienne pozostawione w modelu poprzez swoje wysokie skorelowanie stanowią substytut zmiennych nieuwzględnionych10.
MoŜliwe jednak, Ŝe zmienne te poprzez mechanizm transmisyjny uwidocz niony w czasie opóźnienia negatywnie wpływają na poziom deficytu budŜeto wego. Wzrost wpływów z podatku VAT podyktowany jest zwiększoną kon sumpcją. Konsumpcja ta w przypadku najbiedniejszych konsumentów realizo wana jest na kredyt, którego spłata moŜe ograniczyć wydatki konsumpcyjne w następnych miesiącach.
Podobny mechanizm moŜna zauwaŜyć w przypadku ceł. Wzrost wpływów z ceł powoduje realny wzrost wartości importu. Ma to swoje odzwierciedlenie we wzroście popytu na waluty obce, dostępności kredytów w tych walutach itp.
Ponadto część importu jest finansowana z budŜetu państwa. Zaprezentowana hipoteza wymaga dalszych badań w celu ustalenia mechanizmu generującego opisane w równaniu 1 zaleŜności między opisanymi zmiennymi (VAT( 5), clo ( 13)) a deficytem budŜetowym.
Równanie 2 opisujące mechanizm przyczynowo skutkowy przyrostu długu publicznego składa się z dwóch zmiennych objaśniających: wyprzedzającego wskaźnika koniunktury konsumenckiej oraz deficytu budŜetowego. Wzrost deficytu budŜetowego (wartość ujemna) o 1 zł powoduje przyrost długu pu blicznego o ok. 1 zł i 18 gr. Dodatni przyrost wskaźnika koniunktury o jednost
10 Por. Kufel T., Postulat zgodności w dynamicznych modelach ekonometrycznych. Toruń: Wydaw. UMK, 2002.
Determinanty długu publicznego w Polsce
kę powoduje natomiast zmniejszenie długu publicznego o ok. 873 zł. Równanie charakteryzuje się słabszym dopasowaniem do danych (R2 = 0,47). Podyktowa ne jest to faktem, Ŝe wyprzedzający współczynnik koniunktury konsumenckiej jest zmienną wyraŜającą ogólną koniunkturę gospodarki. Oznacza to, Ŝe gdy gospodarka przyspiesza, dług publiczny maleje. Najlepszym miernikiem ko niunktury jest PKB, którego publikacje są w większych agregatach czasowych.
5. Podsumowanie
W artykule zidentyfikowano dwie główne determinanty długu publicznego w Polsce: wzrost gospodarczy oraz deficyt budŜetowy. Determinanty te działają na dług publiczny przeciwstawnie. Wzrost gospodarczy jest podstawą powięk szania dobrobytu, a co za tym idzie, i zmniejszania zadłuŜenia. Deficyt budŜe towy jest głównym elementem zadłuŜania państwa. Deficyt ten teŜ ma swoje determinanty. Ich identyfikacja, choć wymaga jeszcze dalszych badań, pozwala kreować politykę zadłuŜania w sposób najbardziej poŜądany przez decydentów.
PowyŜsze wnioski potwierdzają obserwacje z krajów, w których dokonano istotnych redukcji wartości długu publicznego w stosunku do PKB11: ponad połowa spadku relacji długu publicznego do PKB w krajach rozwijających się wynikała z szybkiego wzrostu PKB, a w ok. 1/3 – ze zmniejszenia deficytu finan sów publicznych. Trwały spadek deficytu finansów publicznych wynikał średnio w 70% z redukcji wydatków publicznych, a jedynie w 30% ze wzrostu podatków.
W krajach rozwiniętych niemal cała redukcja długu publicznego w relacji do PKB wynikała ze spadku deficytu finansów publicznych, na który w mniej więcej rów nych proporcjach złoŜyły się spadek wydatków i wzrost podatków.
11 Czy dług Polski moŜna spłacić? W: Forum Obywatelskiego Rozwoju [on line]. [Dostęp 23.05.2011].
Dostępny w World Wide Web: http://www.for.org.pl/pl/a/1427,4 Czy dlug Polski mozna splacic.
Tomasz Stryjewski Załącznik 1
0,3 0,2 0,1 0 0,1 0,2 0,3
0 5 10 15 20
opóĽnienia Funkcja ACF dla reszt
+ 1,96/T^0,5
0,3 0,2 0,1 0 0,1 0,2 0,3
0 5 10 15 20
opóĽnienia Funkcja PACF dla reszt
+ 1,96/T^0,5
Rys. 2. Korelogram procesu resztowego dla równania deficytu budŜetowego
Źródło: opracowanie własne.
25 20 15 10 5 0 5 10 15 20 25
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
Obserwacja
Wykres CUSUM z 95% przedziałem ufno¶ci
Rys. 3. Test CUSUM z 95% przedziałem ufności dla równania deficytu budŜetowego
Źródło: opracowanie własne.
Determinanty długu publicznego w Polsce
0,3 0,2 0,1 0 0,1 0,2 0,3
0 5 10 15 20
opóĽnienia Funkcja ACF dla reszt
+ 1,96/T^0,5
0,3 0,2 0,1 0 0,1 0,2 0,3
0 5 10 15 20
opóĽnienia Funkcja PACF dla reszt
+ 1,96/T^0,5
Rys. 4. Korelogram procesu resztowego dla równania przyrostu długu
Źródło: opracowanie własne.
25 20 15 10 5 0 5 10 15 20 25
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
Obserwacja
Wykres CUSUM z 95% przedziałem ufno¶ci
Rys. 5. Test CUSUM z 95% przedziałem ufności dla równania przyrostu długu
Źródło: opracowanie własne.
Tomasz Stryjewski
Literatura
Biuletyn Statystyczny. W: GUS [on line]. [Dostęp 23.05.2011]. Dostępny w World Wide Web: http://www.stat.gov.pl/gus/5840_2919_PLK_HTML.htm.
Box G.E.P., Jenkins G.M., Analiza szeregów czasowych. Prognozowanie i sterowanie. Warsza wa: PWN, 1983. ISBN 83 01 00360 X.
Co jest groźnego w polskim długu publicznym? W: Forum Obywatelskiego Rozwoju [on line]. [Dostęp 23.05.2011]. Dostępny w World Wide Web:
http://www.for.org.pl/pl/a/1422,Co jest groznego w polskim dlugu publicznym.
Czy dług Polski moŜna spłacić? W: Forum Obywatelskiego Rozwoju [on line]. [Dostęp 23.05.2011]. Dostępny w World Wide Web: http://www.for.org.pl/pl/a/1427,4 Czy dlug Polski mozna splacic.
Dług Publiczny [on line]. [Dostęp 23.05.2011]. Dostępny w World Wide Web:
http://www.dlugpubliczny.org.pl/pl.
Kiedy powstał ten dług publiczny? MoŜe dług powinny spłacać te pokolenia, które najbardziej się zadłuŜały? W: Forum Obywatelskiego Rozwoju [on line]. [Dostęp 23.05.2011]. Dostępny w World Wide Web: http://www.for.org.pl/pl/a/1441,6 Kiedy powstal ten dlug publiczny Moze dlug powinny splacac te pokolenia ktore najbardziej sie zadluzaly.
Kufel T., Postulat zgodności w dynamicznych modelach ekonometrycznych. Toruń: Wydaw.
UMK, 2002. ISBN 83 231 1396 3.
Owsiak S., Finanse publiczne. Teoria i praktyka. Warszawa: PWN, 1999. ISBN 83 01 12783 X.
Talaga L., Zieliński Z., Analiza spektralna w modelowaniu ekonometrycznym. Warszawa:
PWN, 1986. ISBN 83 01 05407 7.
Zieliński Z., Zgodne, liniowe, dynamiczne modele ekonometryczne pierwszego, dru giego, trzeciego i czwartego rodzaju. AUNC Ekonomia 1990, z. XV.
Zieliński Z., Liniowe modele ekonometryczne jako narzędzie opisu i analizy przyczynowych zaleŜ@
ności zjawisk ekonomicznych. Toruń: UMK, 1991. ISBN 83 231 0305 4.
ROCZNIKI NAUKOWE
WYśSZEJ SZKOŁY BANKOWEJ W TORUNIU NR 10 (10) 2011
FAKTORING SAMORZĄDOWY