Wyniki badań własnych

Wyniki badań ankietowych udostępniono na stronie internetowej WSHE⁵⁸. Charakterystyka badanych respondentów według płci, wieku, wykształcenia, statusu zawodowego i miejsca zamieszkania, znajduje się na stronach 7 i 8 ra portu. Brak jest odpowiednich informacji statystycznych, aby według badanych parametrów porównać próbę z populacją generalną, gdyŜ OFE takich nie po siadają, szczególnie w skali województwa. Stąd prezentowane wnioski z badań naleŜy traktować jako opinie.

Pierwsze pytanie dotyczyło znajomości nazwy OFE, którego badany jest członkiem. 59% respondentów potwierdziło znajomość OFE i prawidłowo podało jego nazwę. 23% wprawdzie przyznało, Ŝe zna OFE, ale nie podało nazwy lub podało nazwę nieprawidłową. MoŜna więc sądzić, Ŝe 41% badanych nie zna OFE, którego jest członkiem i nie interesuje się jego działalnością. Od powiedzi kobiet były zbieŜne z męŜczyznami, odpowiednio: 59% i 60% zna OFE. Jednak co piąty męŜczyzna przyznał, Ŝe w ogóle nie zna OFE, wśród kobiet ten wskaźnik wyniósł 8%. NajwyŜszą znajomością nazwy OFE wykazali się badani w grupach wiekowych 21–35 lat i powyŜej 50 lat, odpowiednio: 65%

i 71%. TakŜe najwyŜszy stopień znajomości nazwy OFE zanotowano wśród badanych z wykształceniem wyŜszym I stopnia (78%) i wyŜszym niŜ wyŜsze I stopnia (85%), prowadzących działalność gospodarczą (75%), pracujących (60%), mieszkańców miast średniej wielkości (51–200 tys. – 67%) oraz miesz kańców wsi (59%).

56 Reda Z., Polacy nie czują się bezpiecznie finansowo. Rzeczpospolita 2011, nr 32, s. B.

57 Ustawa z dnia 25 marca 2011 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z funkcjonowaniem systemu ubez@

pieczeń społecznych, Dz.U. 2011, nr 75, poz. 398.

58 Raport z badań ankietowych o funkcjonowaniu otwartych funduszy emerytalnych [on line]. [Dostęp 1.03.2011]. Dostępny w World Wide Web: http://www.wshe.pl/media/1/word/raport_II _filar[.pdf.

Finanse zabezpieczenia emerytalnego a finanse publiczne

Drugie pytanie dotyczyło sposobu uczestnictwa w OFE. Badani mieli do wyboru trzy moŜliwości: samodzielny wybór, rekomendacja innej osoby lub agenta, losowanie w ZUS. Wskazali, Ŝe rekomendacja była najwaŜniejsza przy wstąpieniu do OFE (46%), a następnie samodzielny wybór (44%). Co dziesiąty ankietowany stał się członkiem OFE w drodze losowania. Samodzielnego wy boru w większym stopniu dokonywali męŜczyźni niŜ kobiety (odpowiednio 49% i 41%), ale z rekomendacji częściej korzystały kobiety niŜ męŜczyźni (od powiednio 51% i 38%). Samodzielnego wyboru dokonywały częściej osoby w wieku powyŜej 50 lat (57%), a z rekomendacji w duŜym stopniu korzystały osoby w wieku do 20 lat (64%). Osoby z wykształceniem wyŜszym niŜ wyŜsze I stopnia dokonywały głównie samodzielnego wyboru (65%), ale posiadające wykształcenie wyŜsze I stopnia częściej korzystały z rekomendacji (57%). MoŜ na stwierdzić, Ŝe wykształcenie badanych nie miało istotnego wpływu na decy zje wyboru OFE, jeŜeli 57% z wykształceniem podstawowym dokonało samo dzielnego wyboru, a dla badanych z wykształceniem wyŜszym I stopnia wskaź nik ten wyniósł 38%. Status zawodowy badanych nie miał wpływu na przystą pienie do OFE. Mieszkańcy wsi częściej korzystali z rekomendacji niŜ miesz kańcy miast.

Trzecie pytanie związane było z opłatą pobieraną przez OFE od wnoszo nych składek. 89% badanych nie posiadało wiedzy na temat wysokości tej opła ty. Tylko czterech badanych (1,3%) podało prawidłową odpowiedź. Czwarte pytanie dotyczyło wiedzy na temat zarządzania OFE. 91% badanych stwierdzi ło, Ŝe nie wie, jaka instytucja zarządza funduszem, którego jest członkiem (16 osób – 5,4% podało prawidłową nazwę). Podobnie w pytaniu piątym, w którym naleŜało wykazać się wiedzą w zakresie opłat pobieranych przez PTE za zarzą dzanie OFE. 90% badanych stwierdziło, Ŝe nie zna opłat lub nie interesuje się tą sprawą. Członkowie OFE muszą takŜe płacić za transfer środków do innego fun duszu, jeŜeli członkostwo w danym funduszu nie przekroczyło dwóch lat. To zagadnienie było przedmiotem pytania szóstego. O takich opłatach wiedziało 41% badanych, 20% w ogóle o tym nie wiedziało, a 39% nie interesowało się tą sprawą. W większym stopniu wiedzę na ten temat posiadały kobiety (47%) niŜ męŜczyźni (28%), osoby w wieku powyŜej 50 lat (71%) i pracujące (42%). Wyniki z pytań trzeciego, czwartego, piątego i szóstego świadczą o bardzo niskim stopniu wiedzy badanych o kosztach kapitałowej części systemu emerytalnego.

W pytaniu siódmym badani mieli podać pienięŜną wartość zgromadzonych środków na rachunku OFE. Tylko 10% podało kwotę, drugie 10% przyznało, Ŝe ją zna, ale jej nie podało. 80% badanych stwierdziło, Ŝe nie zna stanu swojego konta w OFE oraz Ŝe nie interesuje się tą sprawą. JeŜeli zadaniem OFE jest pomnaŜanie składek członków, to nie powinna dla nich być obojętna ich dzia łalność lokacyjna. Została ona określona w rozdziale 15 cytowanej ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych oraz w rozporządzeniu

Marek Stefański

Rady Ministrów⁵⁹. OFE stosują róŜne strategie inwestowania, które są publiko wane. W pytaniu ósmym poproszono badanych o podanie trzech głównych kierunków inwestowania składek przez OFE, którego są członkami. 93% bada nych nie miało Ŝadnej wiedzy na ten temat. W rozdziale 20 cytowanej ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych określono ich obowiązki informacyjne. W art. 191 podano zakres tej informacji (o środkach, obrotach na rachunku, działalności lokacyjnej) oraz ustalono, Ŝe ma być ona dostarczana członkom w regularnych odstępach czasu, nie rzadziej niŜ raz w roku. Pytanie dziewiąte dotyczyło tego zagadnienia. 63% badanych potwierdziło, Ŝe otrzymu je takie informacje i podało, w jakich okresach czasu (najczęściej rok), 11%

stwierdziło, Ŝe otrzymuje, ale nie potrafiło określić zakresu czasowego, ale 25%

przyznało, Ŝe takiej informacji nie otrzymuje. Trudno jest określić przyczynę takiego stanu rzeczy. Zestawienie odpowiedzi z pytań siedem, osiem i dziewięć pozwala sądzić, Ŝe badani członkowie OFE raczej nie interesują się informa cjami publikowanymi przez OFE.

W art. 189 cytowanej ustawy zobowiązano fundusze do publikowania raz w roku prospektu informacyjnego w dzienniku o zasięgu krajowym. W pytaniu dziesiątym przyjęto za cel zbadanie, czy członkowie OFE zapoznają się z tymi prospektami. 37% przyznało, Ŝe zapoznaje się z nimi, 63% nie czyta ich w ogó le. Kobiety w większym stopniu interesowały się prospektami (40%) niŜ męŜ czyźni (31%). W największym stopniu prospektami interesowały się osoby w wieku powyŜej 50 lat (86%), prowadzące działalność gospodarczą (53%) i z wykształceniem wyŜszym (39%).

Z uwagi na sytuację finansów publicznych Rząd RP podjął pewne działa nia, w tym w grudniu 2010 r. ogłosił propozycje zmian w systemie emerytal nym, głównie w organizacji i funkcjonowaniu otwartych funduszy emerytal nych. Zagadnienie to było przedmiotem pytania jedenastego. 41% badanych stwierdziło, Ŝe zapoznało się z propozycjami rządowymi, 39% nie, a 12% nie było zainteresowanych tą sprawą. W sumie 51% badanych nie zna propozycji rządowych. MęŜczyźni stwierdzili w większym stopniu, Ŝe znają propozycje rządu (52%) niŜ kobiety (47%). NajwyŜszą znajomością propozycji zmian wykazały się osoby w wieku powyŜej 50 lat (71%) oraz w przedziale wieku 36–50 lat (60%).

Stąd wniosek, Ŝe im bliŜej wieku emerytalnego, tym większe zainteresowanie sys temem emerytalnym. DuŜe zainteresowanie propozycjami zmian w systemie eme rytalnym wykazali badani z wykształceniem wyŜszym (55%), prowadzący działal ność gospodarczą (58%), a takŜe pracujący (50%).

W związku z tym, Ŝe OFE są obecnie przedmiotem oŜywionej dyskusji, zapytano badanych o formę uczestnictwa w tych funduszach, dając do wyboru trzy warianty: obowiązkowa, dobrowolna, nie wiem. 14% spośród nich wybrało obecną, obowiązkową przynaleŜność do OFE, 81% dobrowolną, 5% wyraziło opinię wątpiącą. Kobiety opowiedziały się za dobrowolną formą w 86%, męŜ

59 Dz.U. 2004, nr 32, poz. 276, nr 175, poz. 1814 oraz Dz.U. 2006, nr 13, poz. 91.

Finanse zabezpieczenia emerytalnego a finanse publiczne

czyźni w 73%. Za dobrowolną formą uczestnictwa w OFE w 100% opowie dzieli się badani w wieku do 20 lat, powyŜej 50 lat oraz z wykształceniem pod stawowym. Wskazali ją takŜe w najwyŜszym stopniu badani bezrobotni i pracu jący (83%).

W pytaniu trzynastym respondenci mieli za zadanie ocenić, według rang od 1 do 4, kto ich zdaniem powinien odgrywać największą rolę w zabezpieczeniu świadczeń emerytalnych obywateli. Do wyboru mieli cztery warianty: państwo, pracodawcy, fundusze emerytalne, sami obywatele, a ocena 1 oznaczała najwięk szą rolę, 4 odpowiednio najmniejszą. Odpowiedzi badanych zaprezentowano w tabeli 3.

Tab. 3. Odpowiedzi badanych na temat odpowiedzialności za zabezpieczenie świadczeń emerytalnych obywateli (w %)

Wyszczególnienie 1^* 2 3 4

Państwo 62,6 12,6 8,5 16,3

Pracodawcy 5,1 35,7 40,5 18,7

Fundusze emerytalne 8,2 40,5 30,6 20,7

Sami obywatele 24,2 11,2 20,4 44,2

* miejsce w rankingu (ocenie).

Źródło: Raport z badań ankietowych o funkcjonowaniu otwartych funduszy emerytalnych [on line]. [Dostęp 1.03.2011], s. 6. Dostępny w World Wide Web: http://www.wshe.pl/media/1/word/ra port_II_filar[.pdf.

Badani sądzą, Ŝe państwo w największym stopniu powinno być odpowie dzialne za świadczenia emerytalne obywateli (62,6% wskazań na pierwszym miejscu). W duŜym stopniu wskazano takŜe, Ŝe sami obywatele powinni odpo wiadać za świadczenia emerytalne (prawie co piąty badany). Na drugim miejscu najwięcej wskazań było na fundusze emerytalne i pracodawców. Na trzecim miejscu najwięcej wskazań było odwrotnie, na pracodawców i fundusze emery talne. Na czwartym miejscu badani najczęściej wskazywali, Ŝe sami obywatele powinni odpowiadać za zabezpieczenie świadczeń emerytalnych, następnie fun dusze emerytalne. Zgodność odpowiedzi została wyraŜona wskaźnikiem kon kordancji Kendalla⁶⁰. Wskaźnik ten wyniósł 0,1404. Hipotezę o zgodności między odpowiedziami respondentów potwierdzono testem Chi kwadrat (Pearsona)⁶¹. Zgodność odpowiedzi męŜczyzn była wyŜsza (0,1898) niŜ kobiet (0,1195).

W grupie wiekowej badanych 36–50 lat zanotowano najwyŜszy wskaźnik zgodno ści odpowiedzi (01984), najniŜszy wśród badanych w wieku powyŜej 50 lat (0,0557). DuŜe zróŜnicowanie zgodności odpowiedzi zanotowano wśród bada nych z wykształceniem podstawowym (0,8531) i wyŜszym I stopnia (0,0598).

60 Szwed R., Metody statystyczne w naukach społecznych. Elementy teorii i zadania. Wyd. 2 popr. Lublin:

Wydaw. KUL, 2009, s. 327–328.

61 Raport z badań…, dz. cyt., s. 5.

Marek Stefański

Najbardziej zgodni w odpowiedziach byli emeryci i renciści (0,4240) oraz osoby prowadzące działalność gospodarczą (0,2861). NajwyŜsze wskaźniki zgodności zanotowano wśród badanych mieszkających w duŜych miastach⁶².

Znaczenie państwa w zabezpieczeniu emerytalnym potwierdza N.A. Barr.

Według niego nie jest moŜliwe, aby uwolniło się ono od organizowania zabez pieczenia emerytalnego z róŜnych przyczyn, w tym głównie politycznych⁶³.