Znane agencje ratingowe stosują określony system ratingowy przyznawany po szczególnym krajom oraz róŜnym podmiotom publicznym i prywatnym, po
finansowym niezbyt pochlebnie zaczęto pisać o wspomnianych wcześniej agencjach ratingo wych. Niektórzy wręcz wskazują na to, Ŝe agencje te stały się zwykłymi pośrednikami działają cymi na zlecenie największych banków inwestycyjnych. Dodatkowo w ich interesie było zachę canie klientów do emitowania coraz większej ilości tzw. instrumentów widm, które oprócz twórców rozumiała tylko garstka funduszy hedgingowych. Do października 2008 r. 90% in strumentów CDO, którym w latach 2006–2007 ratingi przyznawała przykładowo agencja Mo ody’s, zostało zdegradowanych do niŜszych poziomów, w tym ocenę AAA utraciło 85% in strumentów. W przypadku agencji Standard and Poor’s proporcje te rozkładały się bardzo po dobnie: 84% ogółu i 76% z potrójnym A. O tym, jak bardzo ratingi agencji odbiegają od rze czywistości, moŜe świadczyć równieŜ fakt, Ŝe Hiszpania z 20% bezrobociem i rynkiem nieru chomości pogrąŜonym w zapaści w dalszym ciągu posiada najwyŜsze noty od Moody’s i Fitcha, a Standard and Poor’s właśnie wywołał zamieszanie, obniŜając ocenę o jeden stopień z AA+
do AA. Jeśli tak jak w przypadku amerykańskich tzw. toksycznych aktywów ratingi opierają się na historycznych danych (nieruchomości mogą tylko droŜeć), na uwagę zasługiwałby przy najmniej fakt, Ŝe w ciągu ostatnich dwóch wieków Hiszpania bankrutowała trzynaście razy.
Agencje ratingowe straciły zaufanie inwestorów. W: eGospodarka.pl [on line]. [Dostęp 2.12.2010]. Dostępny w World Wide Web: http://www.finanse.egospodarka.pl/52801,Agencje ratingowe stracily zaufanie inwestorow,1,48,1.html. Najlepszym podsumowaniem ostatnich wydarzeń wokół agencji ratingowych była opinia szefa Międzynarodowego Funduszu Walu towego, Dominique Strauss Kahna. Stwierdził on, Ŝe […] trudno jest określić, czy rynki finansowe reagują na poczynania agencji, czy odwrotnie. I pomimo tego, Ŝe bywają uŜyteczne, nie powinno się zanadto wierzyć w to, co mówią i sugerują. TamŜe.
Rating państwa jako metoda oceny zdolności kraju do spłaty zobowiązań
analizie wspomnianych wcześniej obszarów. MoŜna tu wyróŜnić rating krótko okresowy (skala 4 stopniowa) i długookresowy (skala 9 stopniowa). System ten opiera się na specjalnym kodzie literowym uzupełnianym symbolami „+” i „ ” podwyŜszającymi lub obniŜającymi ocenę.
NaleŜy podkreślić, Ŝe ratingi najczęściej dotyczą emitentów papierów war tościowych, szczególnie nominowanych w walutach obcych (dolarach, euro czy jenach japońskich). Ratingi krótkoterminowe są nadawane emitentom papierów krótkoterminowych (do roku), z kolei długoterminowe są nadawane emisjom obligacji z terminem zapadalności ponad rok.
Funkcjonujące w Polsce od roku 1996 Środkowoeuropejskie Centrum Ra tingu i Analiz S.A. (CERA S.A.), które w listopadzie 2001 r. zmieniło nazwę na Fitch Polska S.A., podaje opis oznaczeń dla krótkoterminowych ratingów. Wy mienia się tu ratingi na poziomie CP 1, CP 2, CP 3 oraz NK. CP 1 i CP 2 oznaczają, Ŝe emitenci lub gwarantujące im instytucje mają wysoką zdolność do spłaty swoich krótkoterminowych zobowiązań. Z kolei CP 3 stanowi zadawala jącą zdolność do spłaty tych zobowiązań, ostatni natomiast informuje o tzw.
niekwalifikowalności emitenta.
Rankingi długoterminowe nadawane są dla emisji obligacji i wymienia się tutaj następujące oznaczenia:
• AAA – obligacje o najwyŜszej jakości, stanowiące „elitę” wśród papierów dłuŜnych,
• AA – obligacje uznawane za papier dłuŜny o wysokiej jakości pod kaŜdym względem,
• A – obligacje o wyŜszej niŜ średnia wiarygodności, mające dobrą charakte rystykę kredytową,
• BBB – obligacje o średniej wiarygodności spłaty zobowiązań, mające za zwyczaj dobrą charakterystykę kredytową,
• BB – obligacje odznaczające się istotnymi cechami spekulacyjnymi i duŜą zmiennością w zakresie bezpieczeństwa środków finansowych,
• B – obligacje nieposiadające cech „poŜądanej inwestycji”, w związku z czym istnieją powaŜne wątpliwości co do wypełnienia swoich zobowią zań przez ich emitenta,
• CCC – obligacje o takim oznaczeniu nie zapewniają bezpiecznych inwesty cji,
• CC – obligacje o charakterze spekulacyjnym, nie zapewniają wypełnienia zobowiązań dłuŜniczych,
• C – najniŜsza grupa obligacji, o małym prawdopodobieństwie wywiązania się z zobowiązania dłuŜniczego.
W tabeli 1 przedstawiono ocenę ratingową za lata 2009 i 2011 dla 45 wy branych krajów świata, w tym Polski.
Jolanta Ciak
Tab. 1. Rating dla poszczególnych krajów świata, stan na lata 2009 i 2011
Lp. Kraj Credit rating 2009 Credit rating 2011
1 Irlandia BBB+ BBB
2 Grecja BBB+ CCC
3 Węgry BBB BBB
4 Portugalia A+ BBB
5 Hiszpania AA+ AA
6 Litwa BB BBB
7 Irlandia AA BBB+
8 Ukraina B B+
9 Rumunia BBB BBB
10 Łotwa BBB BB+
11 Turcja BB BB
12 Bułgaria BBB BBB
13 Egipt BBB BB
14 Indie BBB BBB
15 Włochy A+ A+
16 Stany Zjednoczone AAA AA+
17 Estonia A A
18 Polska A AD
19 Kazachstan BBB BB
20 Indonezja BB+ BB+
21 Nowa Zelandia AAA AA+
22 Argentyna B B
23 Filipiny BB+ BB
24 Brazylia BBB+ BBB
25 Republika Czeska A+ A
26 Kolumbia BBB+ BBB
27 Australia AAA AAA
28 Japonia AA AA
29 Wielka Brytania AAA AAA
30 Afryka Południowa A+ BBB+
31 Francja AAA AAA
32 Meksyk A BBB
33 Korea A+ A
34 Kanada AAA AAA
35 Tajlandia A BBB+
Rating państwa jako metoda oceny zdolności kraju do spłaty zobowiązań
36 Rosja BBB+ BBB
37 Malezja A+ A
38 Chile AA A+
39 Dania AAA AAA
40 Niemcy AAA AAA
41 Chiny A+ A+
42 Szwajcaria AAA AAA
43 Singapur AAA AAA
44 Norwegia AAA AAA
45 Hong Kong AA+ AAA
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Global country risk table, Credit Suisse via FT Al phaville, 2010; Lista krajów z ratingiem AAA – oto najbezpieczniejsze państwa świata. W: For@
sal.pl [on line]. [Dostęp 13.10.2011]. Dostępny w World Wide Web: http://forsal.pl /artykuly/537149,lista_krajow_z_ratingiem_aaa_oto_najbezpieczniejsze_panstwa_swiata.html.
W tabeli przedstawiono credit rating długoterminowy wybranych krajów świata, w skali 9 stopniowej. Jak wynika z tabeli, najwyŜszym ratingem w roku 2009 charakteryzowały się takie kraje, jak: Stany Zjednoczone, Nowa Zelandia, Australia, Wielka Brytania, Francja, Kanada, Dania, Niemcy, Szwajcaria, Singa pur i Norwegia. Posiadały one rating na poziomie AAA. Polska posiadała go na poziomie A, co oznacza, Ŝe charakteryzujemy się średnią wiarygodnością, mamy jednak dobrą wiarygodność kredytową. Najgorsze kraje pod tym względem to Ukraina i Argentyna, które posiadały rating na poziomie B. Biorąc pod uwagę ratingi dla roku 2011, moŜna zauwaŜyć ogólny spadek wiarygodności w więk szości krajów. Po obcięciu przez jedną z agencji ratingowych (S&P) ratingu Stanów Zjednoczonych do poziomu AA+ w elitarnej grupie krajów (uwaŜanych za najbezpieczniejsze państwa świata) pozostało jedynie trzynaście państw (w tabeli 1 zawarto tylko dziesięć z nich). W większości krajów pogorszyły się ratnigi7. Najgorszy rating posiada Grecja – CCC.
NaleŜy podkreślić, Ŝe dzięki ustalonym dla poszczególnych krajów na od powiednim poziomie ratingom mamy do czynienia z wyŜszą lub niŜszą wiary godnością danego państwa. Dodatkowo im wyŜsza wiarygodność państwa oraz im stabilniejsza jest jego gospodarka, tym dłuŜsze są okresy, na które moŜe ono zaciągnąć zobowiązania, oraz tym niŜsze są stopy procentowe. Wynika to z faktu, Ŝe ryzyko niespłacenia długu lub teŜ utraty przez dany dług wartości jest tym samym niŜsze8.
7 Lista krajów z ratingiem AAA – oto najbezpieczniejsze państwa świata. W: Forsal.pl [on line].
[Dostęp 13.10.2011]. Dostępny w World Wide Web: http://forsal.pl/artykuly/537149, lista_krajow_z_ratingiem_aaa_oto_najbezpieczniejsze_panstwa_swiata.html.
8 Teoretycznie uwaŜa się powszechnie, Ŝe krajowe skarbowe papiery wartościowe są najbezpiecz niejszymi lokatami dla inwestorów, gdyŜ ryzyko bankructwa państwa jest znikome. JednakŜe w tym miejscu moŜna byłoby z tym stwierdzeniem polemizować, biorąc pod uwagę sytuację
Jolanta Ciak
W praktyce zauwaŜa się, Ŝe w rankingu państw z największym długiem pu blicznym liderem pozostaje Grecja. Na drugim miejscu znalazła się Wenezuela, na trzecim zaś Irlandia. W rankingu grupy PIIGS znajduje się równieŜ Portuga lia. Zaskakującym jest fakt, Ŝe kolejne kraje, takie jak Włochy czy Hiszpania, pomimo wysokiego długu publicznego zarówno w ujęciu realnym, jak i w relacji do PKB, nie straciły do końca zaufania inwestorów i obligacje tych krajów są nadal jeszcze chętnie kupowane9. Jednocześnie gdy weźmiemy pod uwagę rela cję długu publicznego PKB, największym wskaźnikiem charakteryzuje się Japo nia z zadłuŜeniem równym 226% PKB, następnie Saint Kitts i Nevis, z kolei na trzecim miejscu znajduje się Liban ze wskaźnikiem długu na poziomie 150%
PKB. Warto wspomnieć, Ŝe są teŜ kraje, których dług publiczny w relacji do PKB nie osiąga nawet 10%. Do krajów tych naleŜą Estonia, Chile, Oman i Li bia10. Zgodnie z informacjami podanymi przez Markit Credit Research do państw,
braku w obecnym czasie przykładowo wypłacalności Grecji w związku z kryzysem (2007–
2009). Kłopoty finansowe Grecji, której grozi bankructwo, spowodowały, Ŝe inwestorzy nie wyraŜają chęci na zakup greckich obligacji, obawiając się, Ŝe będą to puste inwestycje. Z powo du ograniczonego zaufania wzrosły równieŜ stopy oprocentowania poŜyczek proponowanych Atenom (ponad 8,5%). Por. Czy Grecja rozbije Unię? W: Onet.biznes [on line]. [Dostęp 23.04.2010]. Dostępny w World Wide Web: http://biznes.onet.pl/czy grecja rozbije unie,18493,3214699, 3040691,76,1,news detal. Dodatkowo na skutek utraty zaufania do grec kiej gospodarki inwestorzy, jeśli mieliby inwestować w greckie obligacje, Ŝądają za nie coraz więcej. Ponadto zostały obniŜone oceny ratingowe Grecji zarówno przez Agencję Moody’s, jak i Agencję Fitch. Zob. Grecja wystąpiła o pomoc finansową do MFW i UE. W: wnp.pl [on line].
[Dostęp 24.04.2010]. Dostępny w World Wide Web: http://finanse.wnp.pl/grecja wystapila o pomoc finansowa do mfw i ue,108016_1_0_0.html. NaleŜy jednak podkreślić, Ŝe nie tylko Grecja ma w tym zakresie powaŜne kłopoty. Inne kraje, takie jak Irlandia czy Portugalia, rów nieŜ wystąpiły o pomoc finansową do Unii Europejskiej oraz Międzynarodowego Funduszu Walutowego. Kraje te, pomimo starań wdroŜenia pakietów oszczędnościowych, nadal borykają się z wysokimi potrzebami poŜyczkowymi. Jak pokazuje praktyka, w kolejce krajów po pomoc czeka Hiszpania i być moŜe Włochy. Szerzej Gazeta Wyborcza, 7.04.2011 r. Niedawno głośno było na temat stanowiska Międzynarodowego Funduszu Walutowego w kwestii sytuacji Grecji, który wyraźnie twierdził, Ŝe w 2012 r. Grecja ogłosi bankructwo, a w jej ślady pójdzie Irlandia i Portugalia. Por. 110 mld euro nie uratuje Grecji przed bankructwem. Gazeta Prawna, 18.04.2011 r.
9 Por. Najbardziej zadłuŜone kraje świata – ranking państw z największym długiem. W: Forsal.pl [on line]. [Dostęp 13.10.2011]. Dostępny w World Wide Web: http://forsal.pl/artykuly/
505247,najbardziej_zadluzone_kraje_swiata_ranking_panstw_z_najwiekszym_dlugiem_publicz nym.html.
10 W ostatnim czasie zauwaŜalny jest fakt, Ŝe Stany Zjednoczone stały się krajem najbardziej zadłuŜonym na świecie. Dług publiczny tego kraju wynoszący 14 bln dolarów i jednocześnie wysoki deficyt na poziomie 1,65 bln dolarów, to w liczbach bezwzględnych „rekord świata”. Te wielkości nie napawają optymizmem, a wręcz przeciwnie, wskazują, jak to wielka jest skala za dłuŜenia. Co więcej, nasuwają się w związku z tym pytania, do jakiego momentu moŜna się za dłuŜać i czy w niedługim czasie nie nastąpi kolejne tąpnięcie i kolejna fala jeszcze ostrzejszego kryzysu. Tym bardziej, Ŝe w większości krajów w Europie i na świecie nie występuje tendencja oddłuŜania się, a raczej dalszego zadłuŜania. Jak wskazuje J.C. Trichet, szef EBC, Europa sta nowi epicentrum kryzysu zadłuŜenia, co jest konsekwencją wzajemnych zaleŜności państw strefy euro. Rynki finansowe nie są stabilne, niektóre kraje euro nie są konkurencyjne gospo
Rating państwa jako metoda oceny zdolności kraju do spłaty zobowiązań
które najszybciej tracą wiarygodność kredytową, zaliczono: Grecję, Hongkong, Słowenię, Portugalię, Słowację, Malezję, Finlandię, Włochy, Stany Zjednoczone i Tajlandię11.
5. Propozycje Komisji Europejskiej dotyczące powołania własnej