W KONTEKŚCIE KRYZYSU EKONOMICZNEGO Agnieszka Furmańska@Maruszak
6. Plan finansowy Funduszu Pracy a kryzys gospodarczy
Źródła przychodów Funduszu Pracy są określone ustawowo. Dominujący udział mają środki pochodzące ze składek płaconych przez pracodawców.
W planie finansowym Funduszu Pracy na rok 2011 załoŜono niezmienną war
16 Ustawa z dnia 16 marca 1933 r. o Funduszu Pracy, Dz.U. 1933, nr 22, poz. 163.
17 MPiPS, Polska 2010. Raport o rynku pracy oraz zabezpieczeniu społecznym. Warszawa 2010, s. 59.
18 Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, Dz.U. 2004, nr 69, poz. 415.
19 ZUS [on line]. [Dostęp 26.06.2011]. Dostępny w World Wide Web: http://www.zus.pl/
default.asp?p=1&id=35.
20 MPiPS, dz. cyt., s. 59.
Fundusz Pracy jako instrument finansowania polityki rynku pracy w Polsce
tość składki (2,45% podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne).
Prognozuje się wzrost wpływów ze składek na Fundusz Pracy (o 11,5%) wyni kający z przewidywanego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia (nominalnie o 3,7%) i wzrostu zatrudnienia w przedsiębiorstwach (o 1,9%). Pozostałe źró dła to dotacje celowe na realizację projektów na rzecz przeciwdziałania bezro bociu współfinansowanych z programu operacyjnego Kapitał ludzki z Europej skiego Funduszu Społecznego (3,2% planowanych przychodów) oraz z pozo stałych przychodów (w szczególności odsetek od środków Funduszu Pracy znajdujących się na rachunkach bankowych, odsetek od udzielonych poŜyczek, kar i grzywien z tytułu nieprzestrzegania przepisów ustawy – 4,1% planowanych przychodów)21.
Tab. 1. Przychody Funduszu Pracy zaplanowane na rok 2011 (w mln zł)
Lp. Treść Plan na 2011
I. Przychody 10 271,2
1. Dotacja celowa (z budŜetu państwa) 330,0
2. Składki (2,45%) 9519,9
3. Przychody 421,3
Źródło: Ustawa budŜetowa na rok 2011 z 20 stycznia 2011 r., Dz.U. 2011, nr 29, poz. 150, załącznik nr 6.
Z planu finansowego Funduszu Pracy na rok 2011 wynika zatem, Ŝe przy planowanych przychodach w wysokości 10,3 mld zł na wydatki przeznaczono 8,7 mld zł (o 33,6% mniej w stosunku do przewidywanego wykonania 2010 r.).
Fakt, Ŝe rząd zamierza wydać mniej niŜ zbierze, rodzi kontrowersje szczególnie wśród pracodawców, którzy obawiają się, Ŝe wygenerowana nadwyŜka nie bę dzie zaoszczędzona, a stanie się sposobem na łatanie dziury budŜetowej22.
Analizując strukturę wydatków z Funduszu Pracy, moŜna zauwaŜyć, Ŝe w planie finansowym FP na rok 2011 dominują wydatki na pasywne formy przeciwdziałania bezrobociu, w tym na zasiłki dla bezrobotnych, zasiłki i świad czenia przedemerytalne. Dominujący udział wydatków na te instrumenty polity ki rynku pracy wynika ze znacznego spadku udziału wydatków na aktywne for my przeciwdziałania bezrobociu w roku 2011. Warto takŜe zauwaŜyć, Ŝe od 1 sierpnia 2004 r. przeniesiono obsługę świadczeń przedemerytalnych i zasił ków przedemerytalnych z Funduszu Pracy do ZUS, które od 1 lutego 2009 r.
powróciły znów do Funduszu Pracy. Wydatki na zasiłki i świadczenia przede merytalne w 2011 r. będą stanowiły 17,5% ogółu wydatków funduszu, wydatki
21 Zgliczyński W., Opinia o projekcie budŜetu państwa na rok 2011 w zakresie planu finansowego Funduszu Pracy. W: BudŜet państwa na rok 2011. Ekspertyzy szczegółowe. Warszawa: BAS, 2010, s. 35.
22 Por. Warski W., Rząd oszczędzi na Funduszu Pracy? Gazeta Finansowa [on line]. 2011 [Dostęp 15.06.2011]. Dostępny w World Wide Web: http://www.gazetafinansowa.pl/index.php/
wydarzenia/kraj/4467 rzd oszczdzi na funduszu pracy.html.
Agnieszka Furmańska@Maruszak
na zasiłki dla bezrobotnych razem ze składkami na ubezpieczenie społeczne według planu na 2011 r. 36,0% ogółu wydatków funduszu.
37,1%
55,0%
3,2%
0,6%
4,1%
aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu zasiłki dla bezrobotnych i inne świadczenia wydatki na rzecz słuŜb zatrudnienia wydatki inwestycyjne
pozostałe wydatki
Wykr. 2. Struktura wydatków z Funduszu Pracy zaplanowana na 2011 r. (w %)
Źródło: Ustawa budŜetowa na rok 2011 z 20 stycznia 2011 r., Dz.U. 2011, nr 29, poz. 150, załącznik nr 6.
Najbardziej poŜądane jest wspieranie aktywnych form przeciwdziałania bezrobociu, które pomagają bezrobotnym w ponownym uzyskaniu zatrudnie nia. Działania w ramach aktywnej polityki rynku pracy (ALMP) powinny być intensyfikowane na rynkach pracy w regionach znajdujących się w najtrudniej szej sytuacji i skierowane do osób najbardziej zagroŜonych ryzykiem bezrobo cia. Aktywna polityka rynku pracy przyczynia się do aktywizacji zawodowej osób bezrobotnych, weryfikując jednocześnie ich gotowość do podjęcia pracy.
Pomaga takŜe w ograniczaniu strukturalnych niedopasowań na rynku pracy i sprzyja podnoszeniu produkcyjności zasobów pracy23.
W latach 2008–2010 zaobserwować moŜna wyraźny wzrost wydatków na aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu w Polsce. Wzrost ten był szczegól nie widoczny w 2009 r., kiedy to wydatki na aktywne instrumenty były prawie dwukrotnie wyŜsze niŜ w poprzednim roku24. Wzrost wydatków na instrumenty ALMP moŜna wiązać z konsekwencjami kryzysu gospodarczego w Polsce i na świecie. W 2010 r. na aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu wydano po nad 7 mld zł, natomiast w planie finansowym Funduszu Pracy na rok 2011 wy datki na aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu wynoszą nieco ponad
23 Wiśniewski Z., Ewolucja polskiej polityki rynku pracy. W: Wiśniewski Z., Zawadzki K. (red.), Aktywna polityka rynku pracy w Polsce w kontekście europejskim. Toruń: WUP, 2010, s. 16.
24 MPiPS, dz. cyt., s. 62.
Fundusz Pracy jako instrument finansowania polityki rynku pracy w Polsce
3 mld zł. Istnieje obawa, Ŝe zrodzi to wiele negatywnych dla rynku pracy konse kwencji, m.in. wzrost liczby długotrwale bezrobotnych.
0 2 000 000 4 000 000 6 000 000 8 000 000
2009 2010 2011 projekt
Wykr. 3. Wydatki na aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu w latach 2009–2011 (w tys. zł)
Źródło: BudŜet państwa na rok 2011. Ekspertyzy szczegółowe. Warszawa: BAS, 2010, s. 37.
Tak znaczne ograniczenie wydatków na aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu rząd argumentuje koniecznością ograniczenia wydatków publicz nych (obniŜenie deficytu sektora instytucji rządowych i pozarządowych do po ziomu nieprzekraczającego 3% PKB) oraz koniecznością ograniczenia potrzeb poŜyczkowych państwa. Dodatkowo plan finansowy Funduszu Pracy na rok 2011 przyjmowany był przy załoŜeniu stabilizacji sytuacji na rynku pracy po trudnym dla gospodarki roku 200925. Zakładano spadek stopy bezrobocia o 2,4 p. proc. do poziomu 9,9% w roku 2011. Według danych MPiPS stopa bezrobo cia rejestrowanego w końcu maja 2011 r. wyniosła w Polsce 12,2%.
Jeśli chodzi o strukturę wydatków na aktywne formy przeciwdziałania bez robociu w roku 2011, to największy udział będą miały:
• wydatki związane ze specjalizacją oraz realizacją staŜy podyplomowych le karzy, lekarzy dentystów, pielęgniarek i połoŜnych (22,2% udziału w wy datkach na aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu),
• stypendia otrzymywane w okresie odbywania staŜu i w okresie odbywania nauki dla młodych bezrobotnych (21,6%),
• refundacja kosztów wyposaŜenia i doposaŜenia stanowisk pracy oraz przy znanie jednorazowych środków na podjęcie działalności gospodarczej (19,0%),
• dofinansowanie dla pracodawców kosztów kształcenia młodocianych (9,4%).
25 Fedak J., Odpowiedź ministra pracy i polityki społecznej na interpelację nr 19984 w sprawie obniŜenia środków finansowych z Funduszu Pracy na aktywizację bezrobotnych [on line]. [Dostęp 15.06.2011]. Do stępny w World Wide Web: http://orka2.sejm.gov.pl/IZ6.nsf/main/3CECB3C4.
Agnieszka Furmańska@Maruszak
W kontekście środków przeznaczanych z Funduszu Pracy na działania po dejmowane w ramach ustaw antykryzysowych, to ich udział w 2011 r. będzie mniej znaczący niŜ w poprzednim roku. Wydatki na zadania wynikające z Usta@
wy z dnia 1 lipca 2009 r. o łagodzeniu skutków kryzysu ekonomicznego dla pracowników i przedsiębiorców i na zadania wynikające z Ustawy z dnia 19 czerwca 2009 r. o pomocy państwa w spłacie niektórych kredytów mieszkaniowych udzielonych osobom, które utraciły pracę będą się kształtowały na poziomie 1% ogólnych wydatków na aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu.
Najbardziej znaczące cięcia widoczne są w planowanych na 2011 r. wydat kach na stypendia i składki na ubezpieczenie społeczne w okresie odbywania staŜu (o ponad 1 mld zł), a takŜe w wydatkach na jednorazowe środki na podję cie działalności gospodarczej (o niespełna 1 mld zł) oraz w wydatkach na re fundację kosztów wyposaŜenia i doposaŜenia stanowisk pracy dla bezrobotnych (prawie o 0,5 mld zł).
7. Podsumowanie
Skutki ostatniego kryzysu ekonomicznego były odczuwalne przez większość krajów rozwiniętych na świecie. Spowolnienie gospodarcze pozostawiło takŜe swoje ślady na rynkach pracy, co skłoniło rządy wielu krajów do podejmowania działań, szczególnie w obszarze polityki rynku pracy. Zwiększenie środków na pasywne instrumenty przeciwdziałania bezrobociu w następstwie kryzysu eko nomicznego było naturalną reakcją większości państw OECD. W 2009 r. kaŜdy kraj OECD wykorzystywał instrumenty aktywnej polityki rynku pracy. Największą popularnością cieszyły się: programy skracania czasu pracy, programy szkoleniowe dla bezrobotnych, pomoc i pośrednictwo w poszukiwaniu pracy, redukcja poza płacowych kosztów pracy, subsydia i tworzenie miejsc pracy przez rządy.
W Polsce podjęto takŜe pewne dodatkowe działania w ramach pakietu ustaw antykryzysowych. W latach 2008–2010 w Polsce wyraźnie zwiększono wydatki z Funduszu Pracy na aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu. Jed nakŜe plan finansowy Funduszu Pracy na rok 2011 budzi wiele kontrowersji szczególnie w odniesieniu do zmniejszonych o ponad 60% wydatków na ak tywne formy przeciwdziałania bezrobociu. Dodatkowo presja konieczności utrzymania dyscypliny finansów publicznych daje argumenty rządowi do uza sadnienia redukcji wydatków publicznych w tych obszarach. Przygotowując plan finansowy Funduszu Pracy na rok 2011, zakładano stabilizację sytuacji na rynku pracy, a symptomy poprawy są nieznaczne. Pewne kontrowersje budzi teŜ fakt, Ŝe największy udział w strukturze wydatków Funduszu Pracy zaplanowa nych na rok 2011 mają koszty związane ze specjalizacją oraz realizacją staŜy podyplomowych lekarzy, lekarzy dentystów, pielęgniarek i połoŜnych, które choć istotne, trudno uznać za instrument walki z bezrobociem.
Fundusz Pracy jako instrument finansowania polityki rynku pracy w Polsce
Tab. 2. Wydatki Funduszu Pracy na aktywne formy przeciwdziałania bezrobo ciu zaplanowane na rok 2011 (w tys. zł)
Lp. Treść 2010 p.w. 2011
projekt I. Aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu 7 001 574 3 235 080
1. Szkolenia 325 129 181 691
2. Studia podyplomowe 19 130 16 152
3. Prace interwencyjne 341 340 150 036
4. Roboty publiczne 516 355 150 680
5. Prace społecznie uŜyteczne 45 200 37 658
6. Stypendia 1 781 713 700 000
7. Przygotowanie zawodowe dorosłych 17 143 11 082
8. Młodociani pracownicy 257 945 170 000
9. Dofinansowanie pracodawcom kosztów kształcenia
młodocianych pracowników 363 400 303 930
10.
Koszty związane ze specjalizacją oraz realizacją staŜy podyplomowych lekarzy, lekarzy dentystów, pielę gniarek i połoŜnych
717 583 717 583
11.
Refundacja kosztów wyposaŜenia i doposaŜenia stanowisk pracy oraz przyznanie jednorazowych środków na podjęcie działalności gospodarczej
2 040 871 613 845
12. Wsparcie finansowe pracowników i przedsiębiorców
(ustawa antykryzysowa) 135 000 15 000
13. Koszty umów zawartych z agencją zatrudnienia 20 000 10 000
14. Restrukturyzacja zatrudnienia 950 1000
15. Projekty pilotaŜowe 4500 5000
16. Programy specjalne 36 000 20 000
17.
Pomoc państwa w spłacie niektórych kredytów mieszkaniowych udzielanych osobom, które utraciły pracę
105 500 16 487 18. Koszty przejazdów, zakwaterowania i wyŜywienia 70 000 45 000 19. Opieka nad dzieckiem lub osobą zaleŜną 1450 1500 20. Refundacja składek na ubezpieczenia społeczne za
zatrudnionych bezrobotnych 2000 2000
21. Badania lekarskie bezrobotnych 16 000 15 000
22. Refundacja składek na ubezpieczenia społeczne dla
spółdzielni socjalnych 9600 9000
23. Instrumenty finansowe w ramach ustawy powo
dziowej 172 765 39 936
24. Umorzenia poŜyczek 2000 2500
Źródło: Ustawa budŜetowa na rok 2011 z 20 stycznia 2011 r., Dz.U. 2011, nr 29, poz. 150, załącznik nr 6.
Agnieszka Furmańska@Maruszak
Zmniejszanie ilości pieniędzy wydatkowanych z FP jest zrozumiałe w kon tekście konieczności wprowadzenia dyscypliny budŜetowej. Jednak wszelkie ograniczania wydatków, zwłaszcza tak znaczące jak to miało miejsce w planie finansowym Funduszu Pracy na rok 2011, budzą i będą budziły kontrowersje i przysparzały trudności publicznym słuŜbom zatrudnienia w gospodarowaniu coraz mniejszą pulą środków w sytuacji dość wysokiej stopy bezrobocia w kraju.
Literatura
Błędowski P., Pomoc społeczna. W: Kurzynowski A. (red.), Polityka społeczna. Warsza wa: SGH, 2004. ISBN 83 7378 026 2.
European Commission, Employment in Europe 2010. Bruksela 2010.
Fedak J., Odpowiedź ministra pracy i polityki społecznej na interpelację nr 19984 w sprawie obni@
Ŝenia środków finansowych z Funduszu Pracy na aktywizację bezrobotnych [on line]. [Dostęp 15.06.2011]. Dostępny w World Wide Web: http://orka2.sejm.gov.pl/IZ6.nsf/
main/3CECB3C4.
Jędrasik Jankowska I., Pojęcia i konstrukcje prawne ubezpieczenia społecznego. Warszawa:
LexisNexis, 2009. ISBN 978 83 7620 064 4.
MOP, Konwencja nr 102 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotycząca minimalnych norm zabez@
pieczenia społecznego [on line]. [Dostęp 20.06.2011]. Dostępny w World Wide Web:
http://www.mop.pl/doc/html/konwencje/k102.html.
MPiPS, Polska 2010. Raport o rynku pracy oraz zabezpieczeniu społecznym. Warszawa 2010.
Muszalski W., Prawo socjalne. Warszawa: PWN, 1995. ISBN 83 01 11761 3.
Muszalski W., Ubezpieczenie społeczne. Warszawa: PWN, 2004. ISBN 83 01 14220 0.
OECD, Employment Outlook 2010, Moving beyond the jobs crisis. Paris 2010.
Owsiak S., Finanse publiczne. Warszawa: PWN, 2005. ISBN 83 01 14411 4.
Piotrowski J., Zabezpieczenie społeczne. Problematyka i metody. Warszawa: KiW, 1966.
Salwa Z., Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych. Warszawa: PWN, 1995. ISBN 83 86702 19 2.
Szumlicz T., Ubezpieczenia społeczne. Teoria dla praktyki. Bydgoszcz: Branta, 2006. ISBN 83 89073 97 8.
Szumlicz T., Wpływ kryzysu ekonomicznego na percepcję systemu zabezpieczenia społecznego. W: Osiński J. (red.), Nauki społeczne wobec kryzysu ekonomicznego. War szawa: SGH, 2009. ISBN 978 83 7378 450 5.
Warski W., Rząd oszczędzi na Funduszu Pracy? Gazeta Finansowa [on line]. 2011 [Do stęp 15.06.2011]. Dostępny w World Wide Web: http://www.gazetafinansowa.pl/
index.php/wydarzenia/kraj/4467 rzd oszczdzi na funduszu pracy.html.
Wiśniewski Z., Ewolucja polskiej polityki rynku pracy. W: Wiśniewski Z., Zawadzki K.
(red.), Aktywna polityka rynku pracy w Polsce w kontekście europejskim. Toruń: WUP, 2010. ISBN 978 83 89063 39 7.
Zgliczyński W., Opinia o projekcie budŜetu państwa na rok 2011 w zakresie planu finansowego Funduszu Pracy. W: BudŜet państwa na rok 2011. Ekspertyzy szczegółowe.
Warszawa: BAS, 2010. ISBN 978 83 7666 080 6.
ZUS [on line]. [Dostęp 26.06.2011]. Dostępny w World Wide Web:
http://www.zus.pl/default.asp?p=1&id=35.
Fundusz Pracy jako instrument finansowania polityki rynku pracy w Polsce
Akty prawne
Ustawa z dnia 16 marca 1933 r. o Funduszu Pracy, Dz.U. 1933, nr 22, poz. 163.
Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, Dz.U.
2004, nr 69, poz. 415.
Ustawa z dnia 1 lipca 2009 r. o łagodzeniu skutków kryzysu ekonomicznego dla pracowników i przedsiębiorców, Dz.U. 2009, nr 125, poz. 1035.
Ustawa z dnia 19 czerwca 2009 r. o pomocy państwa w spłacie niektórych kredytów mieszkaniowych udzielonych osobom, które utraciły pracę, Dz.U 2009, nr 115, poz. 964.
Ustawa budŜetowa na rok 2011 z 20 stycznia 2011 r., Dz.U. 2011, nr 29, poz. 150.
ROCZNIKI NAUKOWE
WYśSZEJ SZKOŁY BANKOWEJ W TORUNIU NR 10 (10) 2011