Warto w tym miejscu wspomnieć o projektach Komisji Europejskiej dotyczą cych powołania do Ŝycia własnej niezaleŜnej agencji ratingowej. Chodzi tu o ustanowienie specjalnej agencji europejskiej ds. długu państwowego w związ ku z tym, Ŝe ratingi funkcjonujących obecnie agencji ratingowych odbiegają niejednokrotnie od rzeczywistości. Jednocześnie, gdy agencje ratingowe oceniają stabilność finansową suwerennego państwa (ryzyko związane z suwerennością), jak to miało miejsce ostatnio z obniŜeniem ratingu wiarygodności kredytowej długu publicznego Grecji i innych państw członkowskich UE silnie zadłuŜo nych na rynkach międzynarodowych, powstaje problem zgodności działań tych agencji z celami, do których dąŜą (zapewnienie przejrzystych i odpowiedzial nych informacji przydatnych na rynku). MoŜe dojść takŜe do konfliktu intere sów między międzynarodowymi inwestorami prywatnymi (którzy wykorzystują rating do oceny ryzyka swojej działalności inwestycyjnej) oraz obywatela mi/konsumentami w danym kraju, który ponosi konsekwencje ogłoszenia prawdopodobnej niewypłacalności długu publicznego.
Jak wskazuje się w wielu opracowaniach, agencje ratingowe mogą prze prowadzać skuteczną ocenę długu państwowego pod warunkiem, Ŝe dysponują odpowiednimi instrumentami i metodami oraz Ŝe działają zgodnie z zasadami ustalonymi przez właściwe organy publiczne. W związku z powyŜszym Euro pejski Komitet Ekonomiczno Społeczny (EKES) zaproponował ostatnio, by w obliczu coraz bardziej zintegrowanych i zglobalizowanych rynków finanso wych rating długu publicznego zarezerwować dla niezaleŜnej agencji międzyna rodowej lub przynajmniej instytucji z kompetencjami, strukturą i zadaniami powierzonymi przez poszczególne państwa w tym konkretnym celu. Mogą bo wiem istnieć róŜne moŜliwe rozwiązania, lecz obrona dobra publicznego, takie go jak udzielone informacje na temat wypłacalności suwerennych państw, które to informacje powinny być obiektywne, przejrzyste i niezaleŜne, nie moŜe być powierzona jednostkom nieponoszącym odpowiedzialności za ratingi, które sporządzają, oraz niepodlegającym kontroli publicznej. Powinno to stać się
darczo, a w wielu krajach brakuje godnej zaufania polityki finansowej. Pojawiają się w związku z tym napięcia na rynku obligacji państwowych i w systemie bankowym. Por. Europa epicen trum kryzysu zadłuŜenia. Ekonomia 24 rp.pl [on line]. [Dostęp 13.10.2011]. Dostępny w World Wide Web: http://www.rp.pl/artykul/705487,731695 Szef EBC Europa epicentrum kryzysu zadluzenia.html.
11 Por. Najbardziej zadłuŜone kraje świata – ranking państw z największym długiem, dz. cyt.
Jolanta Ciak
przedmiotem działań międzynarodowych podejmowanych w celu obrony wspólnych interesów12.
Kwestie te były przedmiotem spotkania rządów krajów członkowskich UE z delegacją Parlamentu Europejskiego. Zgodnie z zawartym porozumieniem agencje ratingowe, obarczane częściową odpowiedzialnością za kryzys i spadek zaufania do euro, będą podlegały jednolitemu nadzorowi unijnemu. Nadzór ten będzie sprawować Europejski Organ Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych (European Securities and Markets Authority, ESMA), który powstał 1 stycznia 2011 r. w ramach nowej unijnej architektury nadzoru finansowego13. Działające w UE agencje ratingowe (chodzi głównie o europejskie oddziały Standard and Poor’s, Fitch oraz Moody’s) będą rejestrowane i poddane nadzorowi. Zwięk szona ma być równieŜ przejrzystość danych, na podstawie których agencje wy stawiają swoje ratingi14.
6. Podsumowanie
Coraz częściej moŜna się spotkać ze stwierdzeniem, Ŝe problemy finansowe w gospodarce rozwiniętej są duŜo większe aniŜeli publicznie ujawniane w statysty ce oficjalnej. Poziom długu publicznego osiągający wielkość 100% PKB staje się niepokojący, a jeszcze bardziej rosnące i nieujawnione do końca zagroŜenia dłu giem ukrytym w konsekwencjach procesów demograficznych. Ta kwestia na pew no powinna się stać przedmiotem długofalowego planowania i podejmowania decyzji o dostatecznej perspektywie.
Rządy niektórych krajów wydają się tkwić w błędnym przekonaniu, Ŝe kry zys minął (został zaŜegnany). Wszystko jednak wskazuje na to, Ŝe perspektywy wzrostu gospodarczego na kolejne lata są mizerne. Wzrost (jeśli będzie) nie osiągnie raczej poziomu sprzed kryzysu. Dochody budŜetowe będą niskie, a wydatki, niestety, większe, co zmniejsza szansę na konsolidację finansów pu
12 Szerzej: Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 1060/2009 w sprawie agencji ratingowych, COM(2010) 289 wersja ostateczna – 2010/0160 (COD). Bruksela, 12 listopada 2010 r., s. 4.
13 ESMA ma posiadać odpowiednie uprawnienia do przeprowadzania dochodzeń i egzekwowa nia, jak określono w odpowiednim prawodawstwie, a takŜe mieć moŜliwość nakładania opłat.
Ma być równieŜ niezaleŜny administracyjnie oraz finansowo i mieć osobowość prawną. TamŜe, s. 5.
14 UE. Porozumienie ws. nadzoru nad agencjami ratingowymi. W: Onet.biznes [on line]. [Dostęp 2.12.2010]. Dostępny w World Wide Web: http://biznes.onet.pl/ue porozumienie ws nadzoru nad agencjami ratingowy,18543,4014900,1,news detal oraz Opinia Europejskiego Komi tetu Ekonomiczno Społecznego w sprawie wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Eu ropejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 1060/2009 w sprawie agencji ratingo wych, COM(2010) 289 wersja ostateczna – 2010/0160 (COD), Dz. Urz. C 054, 19/02/2011 p. 0037–0041. W: Eurlex [on line]. [Dostęp 2.12.2010]. Dostępny w World Wide Web: http://eur lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2011:054:0037:01:PL: HTML.
Rating państwa jako metoda oceny zdolności kraju do spłaty zobowiązań
blicznych. Jeśli nie zostaną podjęte zdecydowane kroki, naleŜy się spodziewać dalszego wzrostu deficytów, a takŜe gwałtownego wzrostu długu i kosztów jego obsługi.
Nie ulega wątpliwości, Ŝe wysoki deficyt w relacji do PKB oraz duŜy i ro snący dług publiczny zarówno w ujęciu realnym, jak i w relacji do PKB, mają zasadnicze konsekwencje finansowe, które odzwierciedlają się w gospodarce realnej. ZauwaŜony w ostatnim czasie znaczny wzrost oceny ryzyka przez rynki finansowe (zmniejszone ratingi dla niektórych krajów) i premii za ryzyko dla długoterminowych obligacji rządowych wskazuje na to, Ŝe rynek zmienia swoje nastawienie co do przyszłości. Kończy się okres zaufania do bezpiecznego dłu gu publicznego o niskim ryzyku. Pojawiają się dywagacje na temat moŜliwości bankructwa (niewypłacalności) czołowych, wydawać by się mogło, wiarygod nych krajów, jak Stany Zjednoczone15, Wielka Brytania czy tzw. kraje PIIGS.
Literatura
110 mld euro nie uratuje Grecji przed bankructwem. Gazeta Prawna, 18.04.2011 r.
Agencje ratingowe straciły zaufanie inwestorów. W: eGospodarka.pl [on line]. [Dostęp 2.12.2010]. Dostępny w World Wide Web: http://www.finanse.egospodarka.pl/
52801,Agencje ratingowe stracily zaufanie inwestorow,1,48,1.html.
Czy Grecja rozbije Unię? W: Onet.biznes [on line]. [Dostęp 23.04.2010]. Dostępny w World Wide Web: http://biznes.onet.pl/czy grecja rozbije unie,18493,3214699, 3040691,76,1,news detal.
Dziawgo D., Credit@rating. Ryzyko i obligacje na międzynarodowym rynku finansowym. War szawa: Wydaw. Naukowe PWN, 1998. ISBN 83 01 12421 01.
Europa epicentrum kryzysu zadłuŜenia. Ekonomia 24 rp.pl [on line]. [Dostęp 13.10.2011]. Dostępny w World Wide Web: http://www.rp.pl/artykul/705487, 731695 Szef EBC Europa epicentrum kryzysu zadluzenia.html.
Grecja wystąpiła o pomoc finansową do MFW i UE. W: wnp.pl [on line]. [Dostęp 24.04.2010]. Dostępny w World Wide Web: http://finanse.wnp.pl/grecja wystapila o pomoc finansowa do mfw i ue,108016_1_0_0.html.
Jurek M., Marszałek P., Kryzys subprime i kryzys azjatycki – analiza porównawcza. W:
Antkiewicz S. (red.), Gospodarka w warunkach kryzysu. Warszawa: Wydaw. CeDe Wu.pl, 2009.
Kotecki: Rząd przedstawi wkrótce strategię naprawy finansów publicznych. Biznes Gazeta Prawna [on line]. [Dostęp 19.07.2009]. Dostępny w World Wide Web:
15 W Stanach Zjednoczonych dług publiczny osiągnął wielkość 14,3 bln dolarów (16 maj 2011 r.), co oznacza, Ŝe został przekroczony obecny limit w tym zakresie. Osiągnięcie górnego limitu długu nie było jednak zaskoczeniem dla Departamentu Skarbu ze względu na fakt, Ŝe dług ro śnie co miesiąc w równym tempie, a mianowicie o około 120 mld dolarów. Jak się wskazuje, do 2 sierpnia 2011 r. Departament Skarbu jest w stanie utrzymać płynność finansową, jednakŜe będzie konieczne podjęcie nadzwyczajnych działań (przykładowo wstrzymanie wypłaty do funduszu emerytalnego i rentowego dla pracowników państwowych). Por. Zawadzki M., Stany Zjednoczone niewypłacalne? Gazeta Wyborcza, 18.05.2011 r.
Jolanta Ciak
http://biznes.gazetaprawna.pl/artykuly/331514,kotecki_rzad_przedstawi_wkrotce _strategie_naprawy_finansow_publicznych.html.
Lista krajów z ratingiem AAA – oto najbezpieczniejsze państwa świata. W: Forsal.pl [on line]. [Dostęp 13.10.2011]. Dostępny w World Wide Web:
http://forsal.pl/artykuly/537149,lista_krajow_z_ratingiem_aaa_oto_najbezpieczni ejsze_panstwa_swiata.html.
Najbardziej zadłuŜone kraje świata – ranking państw z największym długiem. W: For@
sal.pl [on line]. [Dostęp 13.10.2011]. Dostępny w World Wide Web:
http://forsal.pl/artykuly/505247,najbardziej_zadluzone_kraje_swiata_ranking_pan stw_z_najwiekszym_dlugiem_publicznym.html.
Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno Społecznego w sprawie wniosku doty czącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozpo rządzenie (WE) nr 1060/2009 w sprawie agencji ratingowych, COM(2010) 289 wersja ostateczna – 2010/0160 (COD), Dz. Urz. C 054, 19/02/2011 p. 0037–0041.
W: Eurlex [on line]. [Dostęp 2.12.2010]. Dostępny w World Wide Web:
http://eur lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2011:054:0037:01:
PL:HTML.
Ostaszewski J. (red.), Finanse. Warszawa: Difin, 2010. ISBN 978 83 7641 196 5.
UE. Porozumienie ws. nadzoru nad agencjami ratingowymi. W: Onet.biznes [on line].
[Dostęp 2.12.2010]. Dostępny w World Wide Web: http://biznes.onet.pl/ue porozumienie ws nadzoru nad agencjami ratingowy,18543,4014900,1,news detal.
Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 1060/2009 w sprawie agencji ratingowych, COM(2010) 289 wersja ostateczna – 2010/0160 (COD). Bruksela, 12 listopada 2010 r.
Young E.M., The Rating Agency’s Role. W: Emering bond markets in the dynamic Asian economies. OECD 1993.
Zawadzki M., Stany Zjednoczone niewypłacalne? Gazeta Wyborcza, 18.05.2011 r.
ROCZNIKI NAUKOWE
WYśSZEJ SZKOŁY BANKOWEJ W TORUNIU NR 10 (10) 2011
PROBLEMS OF THE ADOPTION OF THE EURO