Działalność w środowisku wspierająca dalszy rozwój osób starszych

Uniwersytety Trzeciego Wieku w Katowicach, Zabrzu, Jastrzębiu - Zdroju, Rudzie Śląskiej, Bytomiu oraz w Tychach pomagają osobom starszym w realizacji ich aktywności poprzez realizowanie swoich działań we współpracy z organizacjami i instytucjami

3,9 T. Skoczylas: Sekcje oczami uczestników: spotkania z muzyką. W: Biuletyn Uniwersytetu Otwartego Wszechnicy Zabrzańskiej. Jesień 2011, s. 11.

społecznymi, gospodarczymi i kulturalnymi. Słuchacze wychodzą z programami artystycznymi na teren różnych miast. Dzięki swemu zaangażowaniu wpisują się z konkretnymi działaniami w tworzeniu i odbiorze wartości kultury.

Uniwersytet Trzeciego Wieku w Katowicach przystąpił do Sekcji Uniwersytetów Trzeciego Wieku przy Polskim Towarzystwie Gerontologicznym. W ramach zadań, jakie realizuje sekcja jest koordynacja pracy UTW, współpraca z organizacjami społecznymi pracującymi na rzecz osób starszych, placówkami upowszechniającymi kulturę, turystykę, tradycje regionalne, inspirowanie prac naukowo - badawczych na podstawie teorii i praktyki UTW, popularyzowanie działalności w mass - mediach, a także udzielanie pomocy przy tworzeniu nowych Uniwersytetów Trzeciego Wieku320.

Dlatego też Uniwersytet Trzeciego Wieku w Katowicach realizując te zadania, udzielił wsparcia przy tworzeniu nowych Uniwersytetów Trzeciego Wieku Jastrzębiu - Zdroju, Rybniku oraz Sosnowcu. Organizuje też konferencje, na których poszczególne Uniwersytety Trzeciego Wieku wymieniają między sobą doświadczenia i osiągnięcia, które dają możliwość przemyślenia nowych kierunków działania.

I tak Uniwersytet Trzeciego Wieku w roku akademickim 1996/1997 we współpracy z Akademią Wychowania Fizycznego w Katowicach, zorganizował ogólnopolską konferencję na temat: „Uniwersytet Trzeciego Wieku szansą zdrowego życia”. Konferencja ta odbyła się w związku z 15 rocznicą istnienia katowickiego Uniwersytetu. Na tej konferencji wystąpiła, między innymi, Olga Czerniawska, Andrzej Jopkiewicz, Jerzy Semków, Jan Ślężyński.

Obrady plenarne były okazją do zaprezentowania przez słuchaczy własnej wystawy321. W kolejnych latach, w związku z rocznicami istnienia Uniwersytetu Trzeciego Wieku przy Uniwersytecie Śląskim, odbyły się następujące konferencje: „Jakość życia i jej uwarunkowania w okresie późnej dorosłości” (czerwiec 2002), „Uczyć się, by być”

(październik 2007). Katowicka placówka zrealizowała trzy projekty badawcze - granty - organizowane przez Fundację dla Uniwersytetu Jagiellońskiego: „Seniorzy - seniorom”

(2005/2006), „My i XXI wiek. Ogólnopolski Konkurs poezji małych form prozatorskich”

(2005/2006), „Słuchacze Uniwersytetu Trzeciego Wieku dla seniorów swojego miasta”322.

Na organizowanych konferencjach prezentowana jest również wiedza z różnych dyscyplin

320 B. Ziębińska: Uniwersytety Trzeciego Wieku ja k o instytucje przeciwdziałające marginalizacji osób starszych.

Katowice 2010, s. 221.

321 W. Błońska: Powstanie i działalność Uniwersytetu Trzeciego Wieku p rzy Uniwersytecie Śląskim w latach 1982 - 1997. W: Jakość życia i je j uwarunkowania w okresie późnej dorosłości. Katowice 2002, s. 20.

322 www.us.edu.Dl/uniwersvtet/UTW/historia.Dhp (dostęp: marzec 2012).

naukowych odpowiadająca zainteresowaniom słuchaczy. W maju 2004 roku w związku z uroczystościami Jubileuszu piętnastolecia toruńskiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku słuchacze z Katowic mogli uczestniczyć w wykładach poświęconych tematowi: „Czy wszystko może być towarem? Charakterystyka współczesnego społeczeństwa konsumpcyjnego”. Inna konferencja naukowa z okazji dziesięciolecia działalności Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Białymstoku odbyła się na temat: „Ludzie starsi na pograniczu kultur”. Dwudziestopięciolecie działalności Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Łodzi zostało zainagurowane konferencją o „Miejscu i roli człowieka starszego w społeczności lokalnej”.

Uniwersytet Trzeciego Wieku przy Uniwersytecie Śląskim w Katowicach jest od 30 maja 1986 roku członkiem Międzynarodowego Stowarzyszenia Uniwersytetów Trzeciego Wieku (AIUTA), które uznane zostało przez ONZ, WHO oraz UNESCO jako organizacja niepaństwowa. Uniwersytet, będąc placówką działającą przy wyższej uczelni, posiada

• • 323

uprawnienia członków AIUTA w osobie kierownika tej placówki, jako jej reprezentanta Na organizowanych przez AIUTA kongresach wymieniana jest wiedza i doświadczenia między uniwersytetami trzeciego wieku z różnych krajów.

Przez lata swojej działalności Uniwersytet Trzeciego Wieku w Katowicach nawiązał współpracę z belgijskim, angielskim oraz niemieckim Uniwersytetem Trzeciego Wieku. W 1987 roku odbył się kongres AIUTA w Warszawie. Podczas trwania kongresu uczestnicy z Kanady, Belgii, Niemiec i Australii spotkali się z przedstawicielami katowickiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku. W efekcie nawiązała się współpraca z belgijskimi uniwersytetami trzeciego wieku. Katowicki Uniwersytet nawiązał również współpracę z Uniwersytetem Trzeciego Wieku w Manchester. Słuchacze z Katowice i Manchester spisywali wspomnienia z okresu II wojny światowej, które później zostały wymienione. W wyniku tych działań powstało seminarium gerontologii edukacyjnej pod kierunkiem Władysławy Błońskiej324. Delegacja z Uniwersytetu dla Dorosłych w Dortmundzie brała udział w konferencji katowickiej placówki.

W środowisku lokalnym Uniwersytet nawiązał współpracę z katowickim Towarzystwem Gerontologicznym oraz z Civitas Cristiana w Katowicach.

W kwietniu 1999 roku Uniwersytet Trzeciego Wieku w Katowicach wziął udział w Międzynarodowym Roku Seniora na Śląsku, na którym został wygłoszony referat:

323 W. Błońska: Powstanie i działalność Uniwersytetu Trzeciego Wieku przy Uniwersytecie Śląskim w latach 1982 — 1997. W: Jakość życia i je j uwarunkowania w okresie późnej dorosłości. Katowice 2002, s. 13.

324 Tamże, s. 19.

„Uczestnictwo w Uniwersytecie Trzeciego Wieku jako szansa całożyciowego rozwoju”. W 2001 Uniwersytet zaangażowany był w konferencję wojewódzką: „Człowiek stary i jego rodzina w środowisku społecznym”. Na konferencji tej został zaprezentowany wykład na temat: „Uczestnictwo w zajęciach Uniwersytetu Trzeciego Wieku szansą dla osób starszych”.

Uniwersytet brał udział w seminarium naukowym na temat: „Proces starzenia się ludności Polski i jego społeczne konsekwencje” organizowanym przez Akademię Ekonomiczną w Katowicach325.

W Katowicach, Jastrzębiu - Zdroju, Tychach oraz w Zabrzu działa sekcja wolontariatu.

Wykonawcami działań są sami słuchacze. W punkcie konsultacyjnym wolontariatu udzielane są porady i prowadzona jest działalność charytatywna skierowana do osób w trudnej sytuacji życiowej. Słuchacze mają możliwość udzielania im pomocy poprzez pamięć i troskę. Pomóc wykonać codzienne prace domowe, wesprzeć materialne, spędzić czas wolny, wysłuchać, doradzić, złożyć na święta Bożego Narodzenia i Wielkiej Nocy upominek.

W Stowarzyszeniu Misericordia w Zabrzu, w ramach którego działa Uniwersytet Otwarty w ramach wolontariatu prowadzone jest Biuro Porad Obywatelskich, które zostało utworzone w 2005 roku. Biuro prowadzi swoją pracę w ramach krajowej sieci Związku Biur Porad Obywatelskich pod patronatem Rzecznika Praw Obywatelskich. Związek ten jest członkiem międzynarodowej organizacji Citizens Advice International. Zabrzańska filia Biura wspiera osoby poszukujące pomocy odpowiadając na telefony, listy i e - maile oraz odwiedzając osoby niepełnosprawne w ich domach, by tam udzielić porad obywatelskich.

W grudniu 2011 roku Stowarzyszenie Misericordia otrzymało nagrodę za dobroczynną pracę na rzecz mieszkańców Zabrza w ósmej edycji konkursu: „Wolontariusz Roku”326.

Przedstawiciele jastrzębskiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku wzięli udział w konferencjach Uniwersytetów Trzeciego Wieku, które odbyły się w Krakowie, Warszawie, Opolu, Słupsku, Bydgoszczy, Rzeszowie, Katowicach, Gdańsku. Międzynarodowe spotkania miały miejsce w Brukselii oraz Witchford w Wielkiej Brytanii. Placówka podjęła współpracę z Miejską Biblioteką Publiczną. W ramach współpracy słuchacze jastrzębskiej placówki są włączeni w działalność biblioteki: biorą udział w spotkaniach autorskich, promocji książek, w konkursach literackich dla dorosłych, wystawach.

n i H. Hrapkiewicz: Dzień dzisiejszy Uniwersytetu Trzeciego Wieku p rzy Uniwersytecie Śląskim w Katowicach.

W: Jakość życia i je j uwarunkowania w okresie późnej dorosłości. Katowice 2002, s. 25.

326 K. Bartnik: Z życia stowarzyszenia misericordia.W'. Biuletyn Uniwersytetu Otwartego Wszechnicy Zabrzńskiej. Zima 2011/2012, s. 18.

Słuchacze z jastrzębskiego Uniwersytetu uczestniczą w projekcie: „Wakacyjna Akademia - uczymy się przez całe życie”; niektórzy spośród jastrzębskich słuchaczy jest zaangażowanych w warsztatach plastycznych „Magia szkła”.

Rudzki Uniwersytet Trzeciego Wieku współpracuje z samorządem miasta. W 2010 roku w ramach współfinansowanego przez Miasto projektu: „Aktywizacja osób starszych poprzez działania interdyscyplinarne wspomagające utrzymywanie prawidłowej kondycji” rudzkie stowarzyszenie było organizatorem wykładów o tematyce medycznej oraz seminariów z literatury i historii sztuki. Zajęcia te były skierowane do mieszkańców Rudy Śląskiej.

Uniwersytet Trzeciego Wieku w Tychach, podejmując współpracę z innymi uniwersytetami, przystąpił do Ogólnopolskiego Porozumienia Uniwersytetów Trzeciego Wieku w Warszawie oraz Śląskiego Porozumienia Uniwersytetów Trzeciego Wieku z siedzibą w Katowicach. Uniwersytet bierze udział w konferencjach tematycznych.

Uniwersytet Trzeciego Wieku w Tychach również podejmuje współpracę z samorządem lokalnym. Dzięki temu pozyskuje pomoc finansową na działalność, a także dokonuje wspólnych przedsięwzięć na rzecz osób starszych. Przykładem takiej inicjatywy jest udział w miejskim programie „Aktywni 60+”. Działa także na rzecz społeczności lokalnej poprzez wolontariat seniorów.

Przedstawiciele omawianych Uniwersytetów Trzeciego Wieku wzięli udział w 2012 roku w Kongresie Uniwersytetów Trzeciego Wieku w Warszawie. Rok 2012 - uchwałą Senatu Rzeczpospolitej Polski został ogłoszony rokiem Uniwersytetów Trzeciego Wieku. W Kongresie, który odbył się w marcu 2012 roku, wzięło udział 2500 osób z 270 Uniwersytetów w Polsce. Kongresowi patronowała pierwsza Dama RP Anna Komorowska. Na Kongresie wypowiadali się posłowie i senatorowie RP327.

Jak wskazywano w poprzednim rozdziale, celem prowadzonej przez Uniwersytety Trzeciego Wieku działalności jest, obok aktywizacji społecznej, fizycznej i intelektualnej seniorów, budowanie więzi międzypokoleniowej opartej na wzajemnym zrozumieniu. Dlatego podejmowanych jest wiele wspólnych inicjatyw artystycznych, w których następuje współpraca starszego pokolenia z młodszym. „Czytanie łączy pokolenia” to festyn, który zorganizowany został przez Miejską Bibliotekę Publiczną, w którym udział wzięli seniorzy z tyskiej placówki.

Tym sposobem zainagurowany został XI Ogólnopolski Tydzień Czytania Dzieciom w Tychach.

327 K. Krzyżanowski: Wydarzenia. W: Biuletyn Uniwersytetu Otwartego Wszechnicy Zabrzańskiej. Wiosna 2012, s. 13.

Do inicjatyw, w których następuję współpraca starszego pokolenia z młodszym zalicza się konkurs „Seniorzy w Akcji”, który został zrealizowany przez Towarzystwo Inicjatyw Twórczych „ę” ze środków Polsko - Amerykańskiej Fundacji Wolności. Konkurs skierowany jest do osób mających pięćdziesiąt lat i więcej, które chcą rozwijać własne pasje i podzielić się nimi z innymi z ludźmi. Finansowe wsparcie mogą pozyskać te osoby, które współpracują z wybraną instytucją nienastawioną na zysk. Może to być stowarzyszenie, dom kultury, biblioteka, uniwersytet trzeciego wieku. Osoby starsze mogą zrealizować same projekt lub we współpracy z osobą do trzydziestego roku życia. Dlatego też wśród nagrodzonych projektów wiele miało charakter rodzinny: było opracowanych wspólnie przez np. babcię i wnuczkę.

Jastrzębski Uniwersytet Trzeciego Wieku wziął udział w trzeciej edycji konkursu, który odbył się w maju 2010 roku nad Zalewem Zegrzyńskim w Jadwisinie koło Warszawy. W konkursie „Seniorzy w Akcji” wziął również udział Rudzki Uniwersytet Trzeciego Wieku, który w od września 2009 roku do kwietnia 2010 roku zrealizował projekt: „Ślonzoki, ptoki, ślimoki”, którego animatorką została Małgorzata Urbańczyk. „Nasz projekt to nic innego jak teatrzyk wielopokoleniowy, który oparty jest tylko i wyłącznie na gwarze śląskiej. Chcemy, aby nasza gwara przetrwała i stąd właśnie pomysł, aby teatrzyki były mówione gwarą.

Ślonzoki to nic innego jak babcie i dziadkowie mówiący po Śląsku, ptoki to najczęściej ich dzieci, które coś tam mówią po Śląsku, z kolei ślimoki to wnuki, które w ogóle nie wiedzą, że gwara istnieje. Kultywowanie tradycji mówienia gwarą to nasz jeden z głównych celów.

Drugim jest zjednoczenia pokolenia ludzi starszych z młodzieżą. Dzięki naszemu teatrzykowi ludzie starsi uczą się od młodzieży ich slangu językowego, z kolei młodzież poznaje gwarę ”. Autorka projektu dodaje, że więź, która powstaje między wnukami i dziadkami sprawia, że dziadkowie stają się kimś ważnym w rodzinie, stają się potrzebni swoim wnukom: „Młodzież będzie czerpać z doświadczenia dorosłych i powielać dobre wzorce swoich dziadków w przyszłości. Chcemy wychować przez przykład, pokazać, jak można spędzać czas z wnukami. To będzie procentować w przyszłości, że gwara przestanie być hamulcem w nawiązywaniu dialogu międzypokoleniowego. Poprzez nasz teatrzyk przybliżymy społeczeństwu (seniorom, młodym i dzieciom) tradycję, obyczaje i historię naszego regionu. Wspólnie z dziećmi i wnukami seniorzy przygotowują w ramach projektu przedstawienie oraz towarzyszące temu imprezy: wystawy plastyczne i fotograficzne, muzykowanie, wycieczki, lekcje teatralne, zwiedzanie izby regionalnej i tym podobne”329.

328 M. Urbańczyk: Koniec wysiadywania na parapecie. W: Goniec górnośląski 11-17.02.2010, nr 6/2727, s. 1.

329 M. Urbańczyk: Ślonzoki, ptoki i ślimoki. W: Wiadomości rudzkie X 2009, nr 3.

„Przeca my nie Kopciuszki” - to kolejne przedstawienie, które miało na celu połączenie pokoleń: wzięli w nim udział dziadkowie i wnuki. Akcja przedstawienia toczy się w śląskim domu podczas „szkubków” - czyli szkubaniu pierza. Podczas tej czynności widzowie mogą zapoznać się z kulturą śląską: szkubające pierze kobiety śpiewają oraz opowiadają o tradycjach i wierzeniach na Śląsku. „Wśród naszych seniorów mamy wspaniałych aktorów.

Część z nich zrealizowała niespełnione wcześniej marzenia o występie na dużej scenie.

Podczas przygotowań teatrzyku zacierały się różnice między pokoleniami. Wnuki miały okazję spędzić więcej czasu z dziadkami, dziadkowie stali się dla nich wzorcem nie tylko jeśli chodzi o gwarę, którą mówi się w przedstawieniu. Zaś seniorzy czuli się młodym potrzebni”330.

Inną inicjatywą członków z koła teatralnego rudzkiego stowarzyszenia Uniwersytetu Trzeciego Wieku mającą na celu budowanie więzi międzypokoleniowej było przygotowanie projektu „Śląskie bajanie i muzykowanie”. Ten międzypokoleniowy program artystyczny (oprócz słuchaczy w przedstawieniu wzięły udział dzieci ze szkoły podstawowej oraz młodzież ze szkoły muzycznej) przedstawili w obecności pensjonariuszy. W 2010 roku z kolei sekcja plastyczna we współpracy z dyrekcją jednej ze szkół gimnazjalnych w Rudzie Śląskiej zorganizowała wystawę swoich prac. Na wystawie mieszkańcy Rudy Śląskiej mogli podziwiać kilkadziesiąt amatorskich dzieł słuchaczy: pastele, akwarele, obrazy olejne, akryle, a także wiele prac uczącej się w gimnazjum młodzieży.

Za aktywną działalność na rzecz mieszkańców miasta prezes stowarzyszenia - Teresa Chudzik - otrzymała w 2009 roku od władz samorządowych wyróżnienie w kategorii ambasador Rudy Śląskiej, zaś członkowie rudzkiej placówki - dyplom uznania.

Chór Kameralny rudzkiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku w latach 2008 - 2009 zajął III miejsce w Ogólnopolskim Festiwalu Uniwersytetów Trzeciego Wieku i Twórczych Seniorów.

W 2010 została zorganizowana Ogólnopolska Olimpiada Sportowa Uniwersytetu Trzeciego Wieku Trzeci Wiek na Start, w którym wzięło udział trzynaście Uniwersytetów z całej Polski.

Słuchacze z rudzkiej placówki startowali w różnych konkurencjach: pływaniu w stylu klasycznym, biegu na 60 i 200 metrów, strzelectwie, tenisie stołowym, jeździe na rowerze.

Słuchacze z rudzkiego uniwersytetu zdobyli dwa medale: złoty - w przełajach rowerowych (mężczyźni) oraz brązowy - w biegu na 200 metrów (mężczyźni). Wywalczyli sobie również czwarte (mężczyźni) i szóste miejsce (kobiety) w biegu na 60 metrów, a także szóste miejsce w przełajach rowerowych (kobiety). Rok wcześniej, w czerwcu 2009 roku w Łazach odbyła się

330 M. Urbańczyk: Przedstawienie, które łączy pokolenia. W: Dziennik Zachodni 22 stycznia 2010r, nr 03, s. 1.

Uniwersjada Uniwersytetów Trzeciego Wieku, w której obok Uniwersytetów Trzeciego Wieku w Częstochowie, Gliwicach, Kędzierzynie - Koźlu, Kielcach, Rzeszowie, Zawierciu i Kielcach, wziął udział uniwersytet trzeciego wieku w Bytomiu. Spośród dwudziestu czterech zawodników startujących w Uniwersjadzie, złoty medal zdobyło trzech słuchaczy płci męskiej z tej placówki (w pływaniu, wieloboju lekkoatletycznym oraz w strzelaniu z karabinka sportowego). Wywalczono trzy srebrne medale: w pływaniu (kobiety), w wieloboju lekkoatletycznym (mężczyźni), turnieju brydżowym (mężczyźni). Bytomscy słuchacze zdobyli również na tej imprezie dwa brązowe medale: w strzelaniu z karabinka sportowego (kobiety) oraz w turnieju szachowym (mężczyźni).

Biorąc pod uwagę całość zagadnień przedstawionych w tym rozdziale, można powiedzieć, że omawiane śląskie Uniwersytety Trzeciego Wieku pomagają osobom starszym rozwijać szerokie zainteresowania, podejmować nowe działania, otwierać się na innych ludzi. Mogą oni realizować swoje pasje, dzielić się nimi w ramach wielu inicjatyw społecznych, wypracowywać w sobie takie cechy jak cierpliwość, pokorę oraz zdolność wyrzeczenia się dla drugiego człowieka angażując się w wolontariat, który stanowi ważną część działalności w poszczególnych śląskich placówkach. Mogą budować więź z młodszym pokoleniem opartą na wspólnym działaniu oraz wzajemnym poznaniu i zrozumieniu. Omówione Uniwersytety Trzeciego Wieku realizują zatem postulat ciągłego rozwoju osobowego słuchaczy utrzymując na wysokim poziomie ich aktywność intelektualną, fizyczną i społeczną.