Treści kształcenia

Treści kształcenia realizowane są dla całej zbiorowości słuchaczy w formie wykładów audytoryjnych. Kiedy przeprowadza się zajęcia w grupach (stosownie do woli uczestników) mają one formę ćwiczeń, seminariów oraz warsztatów. W treściach kształcenia uwzględniane są te dziedziny wiedzy, które interesują słuchaczy. Rozpoznaniu potrzeb i zainteresowań uczestników służą podejmowane z nimi rozmowy na początku zajęć, a także wypełnianie ankiety. W katowickim Uniwersytecie Trzeciego Wieku na przykład słuchacze wypełniają tzw. „Kartę Uczestnika”. Karta ta jest podstawą do planowania i organizacji zajęć od roku 1983. Wypełnianie jej weszło na stałe do praktyki katowickiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku. Każdy nowo zapisany słuchacz określa w niej własne zainteresowania i oczekiwania odnośnie programu310.

Podstawową formą spotkań stanowią wykłady audytoryjne.

Prowadzący wykłady to specjaliści z różnych dziedzin wiedzy i mający w swojej dziedzinie znaczące osiągnięcia: profesorowie i inni pracownicy naukowi oraz twórcy kultury wywodzący się ze środowiska lokalnego lub też zapraszani z innych miast.

Dużą popularnością cieszą się we wszystkich omawianych placówkach wykłady wygłaszane przez kadrę naukową Śląskiego Uniwersytetu Medycznego. Dot yczą treści z zakresu wiedzy medycznej i biologicznej. W wykładach tych poruszana jest tematyka zdrowia i choroby. Ukazują one jak niezmiernie ważne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu jest prawidłowe odżywanie się i styl życia, w tym aktywność ruchowa, mechanizmy starzenia się, przyczyny powstawania chorób i sposobach ich zapobiegania, leczenia chorób i opóźniania procesu starzenia się.

W ramach katowickiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku prowadzone jest studium wiedzy o zielarstwie, ziołolecznictwie i racjonalnym żywieniu. W przeważającej większości wykładowcami Studium są lekarze. Dla osoby starszej borykającej się z różnymi dolegliwościami wiedza na ten temat pomaga troszczyć się o własne zdrowie. Z wykładów tych słuchacze mogą dowiedzieć się, między innymi, o środkach ziołowych stosowanych w

310 W. Błońska: Powstanie i działalność Uniwersytetu Trzeciego Wieku przy Uniwersytecie Śląskim w latach 1982 - 1997. W: Jakość życia i je j uwarunkowania w okresie dorosłości. Red. H. Hrapkiewicz. Katowice 2002, s. 17.

lecznictwie i stomatologii, naturalnych kosmetyków, właściwościach leczniczych roślin aromatycznych przyprawowych w kuchni, warzywach i owocach. Na wykładach przekazywana jest również wiedza o roślinach i ich roli w rekultywacji biologicznej.

Wiele wykładów było poświęconych historii, zwłaszcza historii Polski z dwudziestego wieku. Na wykładach tych była poruszana, między innymi, historia Polski okresu międzywojennego, tematyka Powstawania Warszawskiego, historii Kresów Wschodnich, zagłady Żydów Zagłębia Dąbrowskiego i Górnego Śląska, okres powojenny. Zainteresowanie słuchaczy najnowszą historią można tłumaczyć tym, że w wielu przypadkach sami byli świadkami omawianych wydarzeń lub zdobyte informacje odczytują przez pryzmat życiowych doświadczeń swych bliskich.

Szczególne zainteresowanie zagadnieniami związanymi z Kresami Wschodnimi, zwłaszcza ze Lwowem i jego historią wykazywali słuchacze bytomskiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku (w programie zajęć tej placówki temat ten w różnych aspektach był wiele razy omawiany). Wiele uczestników bytomskiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku ma wspomnienia z tym miastem, które jest ściśle związane z dziejami, losami i kulturą Polski.

Słuchacze z badanych Uniwersytetów Trzeciego Wieku zainteresowani są historią i problemami regionu, w którym żyją. Ilustracja dziejów narodowych widzianych przez pryzmat regionu tworzy „zagadnienia o charakterze czysto lokalnym, a więc przede wszystkim elementy, które składają się na więź spajającą mieszkańców danego terenu w wyodrębnioną do pewnego stopnia społeczność oraz te, które decydują o zewnętrznym jego wyglądzie i wewnętrznej strukturze socjalnej i demograficznej”311. Zatem dzieje regionu powiązane są z procesem historii narodowej. Dlatego też wiele zagadnień z tego obszaru wiedzy poruszanych jest na wykładach. W katowickim Uniwersytecie Trzeciego Wieku przedstawiono, między innymi, pradzieje Górnego Śląska, historię Trójkąta Trzech Cesarzy, działalność społeczno - polityczną postaci zasłużonych dla Śląska, w tym Wojciecha Korfantego, historię Śląska z okresu Drugiej Wojny Światowej312 W zabrzańskim Uniwersytecie Otwartym mogli wysłuchać wykładu o wkładzie Śląska w kulturę Polski.

Uczestnicy bytomskiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku, oprócz wykładów poświęconych zagadnieniom związanych z historią i kulturą Śląska, mogli zapoznać się z kulturą i historią Bytomia w takich tematach jak: „Zdarzyło się w Bytomiu w XIX wieku”, „Spacer po dawnym Bytomiu - Bytom na starych fotografiach”, „Bytomskie tematy”.

311 K. Buczek: O regionach historycznych. W: „Małopolskie Studia historyczne” 1964, z.3-4, s.144.

Słuchacze z omawianych śląskich Uniwersytetów Trzeciego Wieku mieli możliwość wysłuchania wykładów poruszających treści religijne oraz z zakresu historii Kościoła, między innymi: o znaczeniu cierpienia w życiu człowieka, nieznanym duszpasterstwie Karola Wojtyły, Soborze Watykańskim, przebaczeniu oraz wartościach przekazywanych w poezji śląskich kapłanów, etyce i dialogu międzyreligijnym. W Uniwersytecie Otwartym w Zabrzu notariusz procesu beatyfikacyjnego księdza Jerzego Popiełuszki miała wystąpienia na temat męczeństwa kapłana.

W obszarze zainteresowań słuchaczy we wszystkich omawianych placówkach leży problematyka psychologiczna. Śląscy słuchacze mogli wysłuchać wykładów na temat tego, jak ważna jest aktywność oraz organizacja własnego życia, o rozwoju człowieka i jego uwarunkowaniach, technik skutecznej komunikacji dla budowania prawidłowych relacji społecznych, problemach okresu starzenia się, różnicach w przeżywaniu miłości uwarunkowanych płcią. Dzięki poruszanym treściom słuchacze mogą bardziej czynnie uczestniczyć w otaczającym ich świecie; pomóc sobie i innym.

Na wykładach poruszane zostały treści z zakresu takich dziedzin jak filozofia, geografia, socjologia, zagadnień prawnych oraz ekonomicznych. Słuchacze mogli wysłuchać wystąpień na temat szczęścia, historii filozofii, otaczającej przyrody, socjologicznych badań nad rodziną, kondycji człowieka wobec problemów społecznych i życiowych, rodziny w obliczu kryzysu wartości oraz wpływie mediów.

Śląscy słuchacze interesują się nie tylko problemami, które dotyczą ich samych, ale także innych osób ze środowiska lokalnego, ogólnokrajowego, świata. Dlatego też we wszystkich omawianych placówkach podejmowane były tematy społeczne związane z wpływem wydarzeń i przemian społecznych, gospodarczych i politycznych na życie Polaków. Wiele tematów dotyczyło zagadnień Unii Europejskiej. Można jednakże zauważyć, że w programach poszczególnych śląskich placówek tematy te poruszane są z różnym stopniem częstotliwości.

Śląscy słuchacze mieli okazję uczestniczyć również w wykładach z językoznawstwa, literatury i sztuki. W poszczególnych Uniwersytetach omówione zostały sposoby użytkowania języka w rodzinie, zagadnienia z językoznawstwa, poezja, w tym poezja śląska, twórczość literacka. W katowickim Uniwersytecie dziennikarka Barbara Gruszka - Zych (dziennikarka tygodnika „Gość Niedzielny”) wspomniała Czesława Miłosza opowiadając swoje osobiste spotkania z poetą w jego rodzinnym domu w Krakowie. Z historii sztuki słuchacze mogli zapoznać się z historią malarstwa - od prehistorii do XX wieku.

We wszystkich placówkach słuchacze byli zainteresowani astronomią. Uczestnicy z jastrzębskiego, katowickiego oraz zabrzańskiego Uniwersytetu mieli okazję posłuchania

wystąpień z innych dziedzin nauk ścisłych, jak matematyka, fizyka czy chemia.

W treściach kształcenia Uniwersytety Trzeciego Wieku w Katowicach, Zabrzu, Jastrzębiu - Zdroju, Tychach, Bytomiu oraz w Rudzie Śląskiej duży nacisk kładą na naukę języków obcych. Słuchacze mogą na różnych poziomach w mniejszych grupach uczyć się języka angielskiego. Język niemiecki mogą poznawać uczestnicy z Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Katowicach i Tychach, francuski - z Katowic oraz z Zabrza. W zabrzańskim Uniwersytecie Otwartym, obok angielskiego, niemieckiego i francuskiego uczestnicy mają możliwość uczenia się języka rosyjskiego i włoskiego. Język włoski jest również prowadzony w UTW w Tychach.

Różna jest motywacja uczenia się języków przez słuchaczy: „Ludzie uczą się języków obcych z różnych powodów. Jak są w szkole - bo muszą. Potem, być może, z myślą o wyjazdach do pracy (...). Języka można uczyć się ze względu na wnuki, które urodzone już zagranicą, niekoniecznie władają językiem polskim. (...). Ja uczę się języków dla siebie (...).

Naukę języków obcych traktuję jako trening dla mózgu. Wiadomo, że ludzie „pracujący głową”, jak profesorowie wyższych uczelni, lekarze, prawnicy, itd., dłużej zachowują jasność

• • i n

umysłu. (...). Nauka języków obcych jest dla mnie właśnie takim treningiem”

W omawianych Uniwersytetach utworzono zespoły komputerowe. Na nich uczestnicy Uniwersytetu uczą się korzystania z Internetu i obsługiwania podstawowych programów.

Zespoły te prowadzą specjaliści, np. w Uniwersytecie Otwartym są nimi osoby z Lokalnej Akademii Informatycznej, która funkcjonuje w ramach Stowarzyszenia Misericordia.

Poznawana wiedza skutkuje przygotowaniem osób starszych do nadążania za postępem wiedzy technicznej, która ułatwia im funkcjonowanie w świecie.

Oprócz grupowych zajęć językowych i komputerowych poszczególne Uniwersytety utworzyły swoje własne warsztaty, których treść dotyczy poszczególnych dziedzin wiedzy.

W Uniwersytecie Trzeciego Wieku w Katowicach zorganizowano warsztaty psychologiczne. Prowadzone są na nich, między innymi, zajęcia z komunikacji interpersonalnej. Poprzez komunikację ludzie określają siebie; przekazują i odbierają wszelkie rodzaje informacje o sobie i otaczającym ich świecie. Dlatego poprzez te warsztaty słuchacze udoskonalają swoje umiejętności nawiązywania i podtrzymywania kontaktów osobowych, radzenia sobie w trudnych sytuacjach rodzinnych i życiowych. W Uniwersytecie

313 M. Wiencziersz: Sekcje oczyma uczestników. Sekcje językowe w Uniwersytecie Otwartym. W: Biuletyn Uniwersytetu Otwartego Wszechnicy Zabrzańskiej. Wiosna 2012, s. 12.

Otwartym uczestnicy najczęściej uczęszczają na sekcje, gdzie poruszane są tematy związane z kulturą Śląska, historią miasta i regionu. Z tej placówki słuchacze mają również możliwość uczestniczenia w warsztatach literacko - dziennikarskich. W tyskim Uniwersytecie Trzeciego Wieku została utworzono sekcja kulturalno - literacka314.

Powyższa analiza wskazuje, że treści kształcenia w omawianych Uniwersytetach są bardzo zróżnicowane pod względem merytorycznym. W ykłady z zakresu nauk humanistycznych dotyczą zagadnień związanych z etyką, filozofią, psychologią, socjologią, historią powszechną, historią Polski, historią Śląska, prawem, historią sztuki, pedagogiką, literaturą, politologią. Z zakresu nauk ścisłych na wykładach poruszane są tematy związane z medycyną, fizyką, chemią, z ochroną środowiska naturalnego. Mają również miejsce spotkania z osobami, które nie są powiązane z wyższą uczelnią, jak na przykład z mistrzem pszczelarskim, artystami, dziennikarzami, bioenergoterapeutą, wizażystką, artystami, politykami. Niezależnie od wykładów audytoryjnych słuchacze mogą uczęszczać na zajęcia prowadzone w sekcjach przedmiotowych oraz w lektoratach języków obcych. Bloki tematyczne dotyczą nauki języka, historii, psychologii, literatury, dziennikarstwa oraz podstaw informatyki.

Poszczególne Uniwersytety ukształtowały swoją programową specyfikę. W niektórych placówkach wyraźnie preferowana jest tematyka ukazująca aktualne przemiany społecznopolityczne, które umożliwiają poznanie szerokiego kręgu spraw publicznych. W innych zaś częściej wygłaszane są wykłady, których treść nastawiona jest na pogłębianie przez słuchaczy wiedzy o sobie samym.

Wyraźne zainteresowanie słuchaczy wzbudzają tematy związane z historią regionu. Można wytłumaczyć to tym, że historia regionu powiązana jest z dziejami najnowszej historii Polski, a historia ta jest ważna dla uczestników dlatego, że nierzadko sami byli jej świadkami.

Zdobyte informacje słuchacze mogą odczytywać przez pryzmat życiowych doświadczeń własnych, swych bliskich czy znajomych.

Programy śląskich Uniwersytetów są stale - z roku na rok - poszerzane o nowe zagadnienia do opracowania w następnych latach i zmieniane. Dlatego też słuchacze zainteresowani dłuższą edukacją nie kończą nauki w określonym przedziale czasu.

Kontynuują kształcenie przez wiele lat. Tym samym zachowana jest ustawiczność kształcenia w Uniwersytetach Trzeciego Wieku.

314 Tekst opracowałam na podstawie programów zamieszczonych na stronach internetowych poszczególnych Uniwersytetów (dostęp: luty 2012) oraz Biuletynu Uniwersytetu Otwartego Wszechnicy Zabrzańskiej.