Historia powstania

Uniwersytet Trzeciego Wieku działający przy Uniwersytecie Śląskim w Katowicach jest najstarszy z badanych Uniwersytetów. Rozpoczął działalność w roku akademickim 1982/1983. Do urzeczywistnienia idei uniwersytetu dla osób starszych przyczyniła się Janina Szyjkowska, która doprowadziła do zawiązania się Zespołu Koordynacyjnego do spraw Dydaktyki „Studium Trzeciego Wieku w 1977 roku. Władze miejskie i wojewódzkie nie wydały jednak decyzji wykonawczych. Zaleciły jednak prowadzenie dalszych prac nad urzeczywistnieniem idei kształcenia ustawicznego. Warunki sprzyjające nad dalszymi działaniami wypracowania koncepcji placówki Uniwersytetu Trzeciego Wieku działającym przy Uniwersytecie Śląskim dała ustawa sejmowa o możliwości przechodzenia na wcześniejszą emeryturę. Ruch społeczny rozszerzający ideę „Uniwersytetu Otwartego” miał wpływ na to, by idea Uniwersytetu Trzeciego Wieku przybrała konkretne formy strukturalno

- organizacyjne i programowe. Przyczyniła się również do tego proponowana Ustawa o Szkolnictwie Wyższym i w związku z tym prace nad własnymi statutami uczelni307.

W wyniku starań o urzeczywistnienie idei Uniwersytetu Trzeciego Wieku zawarto porozumienie pomiędzy prezydentem miasta, Inspektorem Wydziału Oświaty i Wychowania i sekretarzem Towarzystwa Wiedzy Powszechnej a władzami rektorskimi Uniwersytetu Śląskiego w wyniku czego powstał Uniwersytet Trzeciego Wieku przy Uniwersytecie Śląskim w Katowicach. Pierwsze zajęcia odbyły się w lutym 1983 roku.

Przykładem współpracy Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Katowicach ze środowiskiem jest powołanie filii Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Jastrzębiu - Zdroju, miasta położonego w południowej części województwa śląskiego. Uniwersytet ten powstał z inicjatywy społeczności lokalnych. Pierwsze spotkanie, w obecności władz uczelni i miasta, odbyło się w czerwcu 2002 roku.

W tym samym roku powstał Uniwersytet Otwarty w Zabrzu - mieście położonym w zachodniej części województwa śląskiego - Uniwersytet Otwarty działający w ramach stowarzyszenia „Misericordia”. Powstał z inicjatywy dr n.med. Krystyny Rożek - Lesiak, która jest jego prezesem.

Przed Uniwersytetem Otwartym działał od 1988 roku „Krąg Otwartych Serc i Rąk”, którego inicjatorką była obecna prezes Uniwersytetu Otwartego, we współpracy z doktor Elżbietą Seferowicz (późniejsza poseł na Sejm dwóch kadencji) oraz doktor Władysławą Miśkiewicz.

„Krąg Otwartych Serc” poparł ówczesny prezydent miasta Zabrze, a także wielu działaczy społecznych, między innymi księża: Paweł Pyrchała, Józef Kusche, Andrzej Hauptman oraz kamilianin ojciec Zdzisław Szymański. Do „Kręgu Otwartych Serc i Rąk” włączyli się także przedstawiciele oświaty, służby zdrowia i pomocy społecznej.

Aktywni i twórczy członkowie „Kręgu Otwartych Serc i Rąk” dokonali w 1999 roku rejestracji Stowarzyszenia „Misericordia”. Stowarzyszenie śląskie uczelnie i miejscowy samorząd. Pewne dotychczasowe działania Stowarzyszenia, tj. koordynowanie pomocy społecznej czy działalność Rady Rodziny przy Prezydencie miasta, przejęły instytucje samorządowe. Powstał zatem pomysł wejścia na pole szeroko pojętej edukacji i powołano do życia w 2002 roku Centrum Kształcenia Ustawicznego „Wszechnica Zabrzańska”308.

Cele statutowe realizowane poprzez Centrum Kształcenia Ustawicznego „Wszechnica Zabrzańska” dotyczą stymulowania rozwoju osobowego poprzez prowadzoną różnorodną działalność. Niesienie pomocy osobom w trudnej sytuacji materialnej promując zatrudnienie i

307 Red. H. Hrapkiewicz: Jakość życia i je j uwarunkowania w okresie późnej dorosłości. Katowice 2002, s. 15.

308 S. Markowicz: Na dobry początek. W: Biuletyn Uniwersytetu Otwartego. Jesień 2011, s. 2.

przystosowując zawodowo osoby bezrobotne poprzez kształcenie na poziomie podstawowym i średnim. Poprzez Stowarzyszenie Misericordia realizowany jest program edukacyjno - wychowawczy „Akademia Dobrego Życia”. Prowadzone są wykłady, które wzbogacone są prelekcjami filmów. Ich celem jest kształtowanie właściwych postaw społecznych309.

Jesienią 2002 roku rozpoczęły się wykłady na Uniwersytecie Otwartym, który ma za zadanie dokształcać wszystkich zainteresowanych dorosłych - nie tylko tych w wieku emerytalnym. Uniwersytet Otwarty proponuje wszystkim chętnym wykłady audytoryjne, które prowadzone są albo w sali wykładowej Wydziału Organizacji i Zarządzania Politechniki Śląskiej w Zabrzu lub też w Muzeum Górnictwa Węglowego.

Patronat nad przedsięwzięciem utworzenia Uniwersytetu Otwartego we Wszechnicy Zabrzańskiej objęli Marszałek Województwa Śląskiego, Prezydent Miasta Zabrze i przewodniczący Rady Miejskiej. Wsparcie inicjatywie udzielili również rektorzy śląskich uczelni: Politechniki Śląskiej, Uniwersytetu Śląskiego, Śląskiej Akademii Medycznej, Akademii Muzycznej, Akademii Sztuk Pięknych i Akademii Wychowania Fizycznego w Katowicach.

Wiele osób uczących się w trzech różnych typach szkół prowadzonych przez Stowarzyszenie: szkoły podstawowej, średniej i policealnej, przychodzi na spotkania organizowane w ramach Uniwersytetu Otwartego. Dlatego też uczestnictwo w Uniwersytecie służy przerwaniu kręgu izolacji społecznej, sprzyja nawiązaniu nowych przyjaźni i prowadzi do przełamywania barier międzypokoleniowych.

Stowarzyszenie „Rudzki Uniwersytet Trzeciego Wieku” powstało w 2004 roku.

Stowarzyszenie swoją działalność rozpoczęło w Miejskim Ośrodku Kultury imienia Henryka Bista w Rudzie Śląskiej. W założeniach, rudzka placówka ma na celu zachowanie i zwiększenie aktywności życiowej: społecznej, fizycznej i intelektualnej seniorów. Cele te rudzki Uniwersytet osiąga poprzez prowadzenie edukacji w różnych dziedzinach nauk, rozwój indywidualnych zainteresowań, inspirowanie działań na rzecz osób potrzebujących, w tym szczególnie osób niepełnosprawnych. Stowarzyszenie w środowisku lokalnym prowadzi współpracę z jednostkami organizacji pomocy społecznej oraz z instytucjami upowszechniającymi kulturę, oświatę i naukę.

Uniwersytet Trzeciego Wieku w Jastrzębiu - Zdroju rozpoczął swoją działalność w 2002 roku przy zamiejscowym Wydziale Uniwersytetu Śląskiego. Uniwersytet powstał z

309 E. Gawlik: Słowo wstępne. W: Ogólnopolska konferencja Uniwersytetów Trzeciego Wieku: "Równi - Aktywni - Oddani". Materiały z konferencji. Zabrze 29.03.2008, s. 9.

inicjatywy wielu sił społecznych, w tym katowickiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku, który objął nad nim patronat.

Otwarcie Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Tychach odbyło się 1 października 2007 roku przy Wyższej Szkole Zarządzania i Nauk Społecznych imienia księdza Emila Szramka.

Powstał w wyniku współpracy pomiędzy władzami uczelni a samorządem miasta Tychy, który udziela wsparcia finansowego. Od maja 2013 roku Uniwersytet ten działa przy Wydziale Zamiejscowym Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego, w który została przekształcona Wyższa Szkoła Zarządzania i Nauk Społecznych.

Tyski Uniwersytet Trzeciego Wieku znajduje się w Ogólnopolskim Porozumieniu Uniwersytetów Trzeciego Wieku, które ma swoją siedzibę w Warszawie oraz przystąpił do Śląskiego Porozumienia Uniwersytetów Trzeciego Wieku z siedzibą w Katowicach.

Bytomski Uniwersytet Trzeciego Wieku rozpoczął działalność w 2006 roku przy Centrum Kształcenia Ustawicznego imienia Wojciecha Korfantego. Historia Centrum Kształcenia Ustawicznego rozpoczyna się w latach 70 - tych XX wieku. W 1972 roku powstał Zespół Szkół Zawodowych dla Pracujących, który trzy lata później został przekształcony w Centrum Kształcenia Ustawicznego. W 1977 roku do Centrum dołączył Zespół Szkół Budowlanych, a w pięć lat później - decyzją Kuratora Oświaty i Wychowania - wieczorowe technikum samochodowe. W kolejnych latach w Centrum Kształcenia Ustawicznego poszerzono profile kształcenia o nowe typy szkół. Liceum Handlowe dla Dorosłych, Policealne Studium Zawodowe o specjalności ekonomiki i organizacji przedsięwzięć oraz rachunkowość oraz Liceum Techniczne dla Dorosłych. Liceum to w 2006 roku zostało przekształcone w Liceum Profilowane. Centrum Kształcenia Ustawicznego podjęło współpracę z Ośrodkiem dla Niepełnosprawnych „Miłosierdzie Boże” w Mikołowie - Borowej Wsi - dzięki której w ramach Centrum powstało Liceum Ogólnokształcące dla osób niepełnosprawnych ruchowo.

W 2006 roku - z myślą o osobach starszych - powołano Bytomski Uniwersytet Trzeciego Wieku. Za zaangażowanie w szerzeniu oświaty Centrum Kształcenia Ustawicznego w Bytomiu otrzymało w 2007 roku tytuł nadany przez Kuratorium Oświaty w Katowicach Śląskiej Szkoły Jakości.

W powstaniu omawianych śląskich Uniwersytetów Trzeciego Wieku było zaangażowanych wiele lokalnych instytucji i organizacji społecznych: pomagały władze wyższych uczelni, władze samorządowe oraz lokalne instytucje społeczne. Zatem można powiedzieć, że sieć uniwersytetów rozszerzyła się poza tradycyjne ośrodki akademickie na prężne intelektualnie instytucje działające w środowisku lokalnym. Uniwersytety te,

realizując cele wyznaczone w statutach, włączają osoby starsze w nurt kształcenia ustawicznego opartego na rozwijaniu różnorodnej aktywności.