I. ZAANGAŻOWANIE OBYWATELSKIE W KONTEKŚCIE
4) Rodzaje aktywności społecznej podejmowanej przez słuchaczy Uniwersytetu
• • *298
Niektóre Uniwersytety Trzeciego Wieku prowadzą sekcje pomocy koleżeńskiej . Angażują się w nich osoby chcące pomagać innym. Powstają zazwyczaj z inicjatywy zarówno samych słuchaczy jak i kierujących placówką. Działalność sekcji pomocy koleżeńskiej najczęściej skierowana jest ku osobom, które kiedyś aktywnie uczestniczyły w zajęciach UTW, ale ze względów zdrowotnych musiały z uczestnictwa zrezygnować. W ramach tej sekcji organizowane są odwiedziny dawnych słuchaczy, pomoc finansowa i materialna dla osób należących do UTW, które znajdują się w trudnej sytuacji życiowej, pomoc dla nich w załatwianiu bieżących spraw. W kieleckim uniwersytecie trzeciego wieku fakt powstania sekcji ogłoszono w gazetce. Na tej drodze uzyskano oferowane formy pomocy, którymi były
„odwiedzanie chorego”, „drobne zakupy”, „utrzymanie urządzeń domowych oraz technicznych”, „załatwianie w zastępstwie potrzebnych spraw”, „drobne naprawy odzieży” i inne Na łamach gazetki znalazły się także informacje dotyczące usprawniania osób niepełnosprawnych: poradnik PFRON dla osób niepełnosprawnych, informator PFRON o turnusach rehabilitacyjnych, akty wykonawcze do ustawy o rehabilitacji. W następnych numerach znalazł się harmonogram badań kontrolnych, informacja, jak można na nowo przeliczyć emeryturę oraz zmiany w sposobach leczenia w związku z wejściem w życie reformy służby zdrowia299.
298 W badaniach przeprowadzonych Beatę Ziębińska w 2004, a także Towarzystwo Inicjatywy Twórczych „ę” w 2012 roku jedna trzecia badanych placówek UTW prowadziła sekcje pomocy koleżeńskiej. Zob. B. Ziębińska:
Uniwersytety Trzeciego Wieku jako instytucje przeciwdziałające marginalizacji osób starszych. Katowice 2010, s. 259; Zoom na UTW. Raport z badań. Warszawa 2012, s. 68.
299 B. Juchnowska: Sekcja pom ocy koleżeńskiej. W: Trzeci wiek bez starości. Uniwersytet Trzeciego Wieku w Kielcach w latach 1985 - 2000. Red. A. Jopkiewicz, E. Trafiałek. Kielce 2000, s. 155 - 156.
Angażując się w działalność samorządu słuchacze zajmują się statutowymi zadaniami oraz działają jako członkowie statutowo ustanowionych władz samorządu, takich jak walne zebranie członków, zarząd, komisja rewizyjna i sąd koleżeński300. Słuchacze wchodzący w skład samorządu angażują się w opracowywanie programu, pomagają w sporządzeniu dokumentacji działalności uniwersytetu. Stają się także głównym organizatorem życia wewnętrznego uczestników zajęć. Przykładem może być pomoc w organizowaniu imprez okolicznościowych: spotkania opłatkowe, spotkania wielkanocne, jubileusze uniwersytetów.
Aktywizacja społeczna słuchaczy odbywa się w ramach ich działań na rzecz społeczności lokalnej. Słuchacze Uniwersytetu Trzeciego WSP w Rzeszowie zaangażowali się w tworzeniu Muzeum Oświaty, którego celem było gromadzenie najcenniejszych pamiątek ilustrujących dzieje edukacji w Polsce południowo - wschodniej i ich opracowanie. Gromadzenie i opracowywanie zbiorów wyzwoliło olbrzymią aktywność słuchaczy Uniwersytetu Trzeciego Wieku przy WSP w Rzeszowie, którzy dzięki różnorodnym kontaktom potrafili zgromadzić pokaźną liczbę eksponatów liczącą około 600 pozycji301.
Innym przykładem działań słuchaczy na rzecz środowiska lokalnego to przygotowywanie prezentów dla dzieci z placówki opiekuńczo - wychowawczej. Tego zadania podjęli się słuchacze z UTW w Oświęcimiu uczestniczący w sekcji tkactwa artystycznego. Słuchacze z katowickiego, rybnickiego oraz łódzkiego UTW świadczą pomoc materialną dla dzieci z podobnych placówek. Uniwersytet Trzeciego Wieku w Rybniku zajmuje się również pomocą materialną dla takich organizacji i inicjatyw jak PCK, Domu Polskiego w Cierlicku oraz na rzecz Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy. Słuchacze Uniwersytetu Trzeciego Wieku ze Stargardu Szczecińskiego przekazali środki pieniężne pochodzące ze sprzedaży rękodzieł jednej z placówek opiekuńczo - wychowawczych. Spotkania integracyjne z niepełnosprawnymi dziećmi z domu pomocy społecznej organizują słuchacze świebodzińskiego UTW. Uczestnicy z UTW w Zamościu i Lesznie biorą udział w akcjach charytatywnych, ponadto ci ostatni - motywowani tematyką wykładów o treści społeczno - politycznej, na których przedstawiane są zasady funkcjonowania społeczeństwa obywatelskiego, angażują się w różnego rodzaju organizacjach pozarządowych na terenie miasta i powiatu.
300 B. Ziębińska: Uniwersytety Trzeciego Wieku jako instytucje przeciwdziałające marginalizacji osób starszych.
Katowice 2010, s. 261.
301 A. Meissner: Udział Uniwersytetu Trzeciego Wieku w organizowaniu muzeum oświat. W: Księga pamiątkowa X V — łecia działalności Uniwersytetu Trzeciego Wieku przy WSP w Rzeszowie 1983 - 1998. Red. J. Homplewicz.
Rzeszów 1998, s. 76 - 77.
Słuchacze UTW w Żarach mocno angażują się w organizowaniu co roku „Żarskiego Tygodnia Seniora”, na którym odprawiane są msze święte, organizowane biesiady, konsultacje lekarskie dla seniorów, wystawy plastyczne pt.: „Ja i moi dziadkowie”, przegląd twórczości artystycznej seniorów oraz koncerty muzyczne młodych wykonawców prezentowany dla seniorów. W sekcji rękodzielnictwa elbląskiego UTW słuchacze swoje prace przekazują na rzecz akcji „Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy” oraz dla fundacji
„Dzieci Niepełnosprawnych”. Słuchacze tej placówki byli również współorganizatorami
„Tygodnia Walki o Równe Prawa Niepełnosprawnych”.
W szczecińskim UTW słuchacze prowadzą poradnictwo prawne i psychologiczne. W ramach tej placówki działają także zespoły „Razem” i „Przyjazna dłoń”. W skład pierwszego wchodzą nie tylko słuchacze, ale także młodsze pokolenie: przedstawiciele szkół i uczelni.
Członkowie zespołu „Przyjazna dłoń” odwiedzają chore dzieci w klinice. Słuchacze ze szczecińskiego UTW organizują również imprezy okolicznościowe dla seniorów miasta. W Lublinie, z udziałem słuchaczy UTW, stworzono Centrum Aktywizacji Seniorów (CAS), które jest prowadzone przez wolontariuszy i wspierane przez instytucje działające na rzecz osób starszych. Cel to mobilizowanie seniorów do aktywności, a także udzielenie informacji i pomocy w zakresie problemów ludzi starszych. W ramach CAS działają trzy punkty. W Punkcie Informacyjnym można uzyskać informacje o możliwościach uczestniczenia w życiu społecznym środowiska. Tam także dostarczane są porady medyczne oraz prawne dotyczące osób niepełnosprawnych. W Punkcie Doradztwa i Rzecznictwa uzyskiwane są porady prawne z różnych dziedzin prawa, a także udzielana jest pomoc z zakresu fizjologicznych i psychicznych problemów starzenia się. W Klubie Aktywnego Seniora można podjąć aktywność kulturalną, a także uzyskać informacje na temat profilaktyki zdrowotnej302.
Uczestnicy z sekcji teatralnej z kieleckiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku działają na rzecz środowiska lokalnego wychodząc ze swoimi programami artystycznymi poza Uniwersytet propagując tym samym jego ideę na terenie miasta. Gościli wiele razy w większości domach pomocy społecznej, w Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej, w osiedlowych domach kultury na zaproszenie Urzędu Miejskiego i Wojewódzkiego, w Muzeum Narodowym, w radio „Kielce” i „Jedność”. W planach słuchacze kieleckiego
Uniwersytetu Trzeciego Wieku mają współpracę z teatrem profesjonalnym i innymi środowiskami twórczymi miasta303.
Słuchacze Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Stargardzie Szczecińskim gościli z występami artystycznymi w jednym z domów pomocy społecznej. Podobnie słuchacze z toruńskiego UTW odwiedzili domy dziennego pobytu, przedstawiając występy zespołu recytatorskiego.
Słuchacze Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Gorzowie Wielkopolskim wpisują się z konkretnymi dokonaniami w tworzeniu i odbiór wartości kultury. Prowadzą własną galerię, która jest otwarta dla mieszkańców miasta. Galera jest miejscem wystaw nie tylko utalentowanych słuchaczy, ale także artystów profesjonalnych: polskich i zagranicznych.
Każdego roku w różnych miejscowościach organizowane są plenery artystyczne304.
Uczestnicy Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Piotrkowie Trybunalskim w ramach działalności na rzecz środowiska lokalnego współpracują z Biblioteką publiczną organizując tam „Spotkania z babcią książką i wyobraźnią”. Systematycznie raz w miesiącu spotykają się w czytelni z dziećmi, by czytać im książki, rozmawiać, a także współtworzyć prace artystyczne .
Słuchacze tego Uniwersytetu angażują się w pracę Stowarzyszenia „Busola” dla dzieci artystycznie uzdolnionych. Biorą udział w zajęciach plastycznych i teatralnych grupy najmłodszych dzieci, gdzie pod kierunkiem instruktorki przygotowują spektakl teatralny dla dzieci305.
We wrocławskim Uniwersytecie Trzeciego Wieku słuchacze aktywnie biorą udział w działaniach adresowanych do środowiska lokalnego. Słuchacze utrzymują stały kontakt z Domem Opieki Społecznej, odwiedzając jego mieszkańców oraz zapraszając ich na uroczystości uniwersyteckie. Mają możliwość współpracy z wrocławskimi szkołami podstawowymi, realizując programy integracyjne w ramach Klubu Przyjaźni Juniora z Seniorem. W ramach kontaktów i współpracy wrocławskiego UTW z innymi tymi placówkami funkcjonującymi na terenie całego kraju, grupy słuchaczy brały udział w zebraniach założycielskich nowopowstających UTW na Dolnym Śląsku, w konferencjach naukowych, spotkaniach inauguracyjnych UTW polskich i zagranicznych. Słuchacze mieli możliwość udziału w szkoleniu w ramach projektu o nazwie” Mediacja jako alternatywny
303 A. Bielawska: Sekcja spod znaku Melpomeny. W: Trzeci wiek bez starości. Uniwersytet Trzeciego Wieku w Kielcach w latach 1985 — 2000. Red. A. Jopkiewicz, E. Trafiałek. Kielce 2000, s. 144 - 146.
304 E. Korban: Uniwersytet Trzeciego Wieku w Gorzowie Wielkopolskim miejscem aktywnego życia ludzi starszych. W: Ogólnopolska konferencja Uniwersytetów Trzeciego Wieku:"Równi - Aktywni - Oddani".
Materiały z konferencji. Zabrze 29.03,2008r., s. 41.
305 B. Drużbicka: Formy aktywności słuchaczy Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Piotrkowie Trybunalskim. W:
Ogólnopolska konferencja Uniwersytetów Trzeciego Wieku: "Równi - Aktywni - Oddani". Materiały z konferencji. Zabrze 29.03.2008r., s. 48.
sposób rozwiązywania konfliktów, którego celem było przyswojenie umiejętności mediacyjnych. Po zakończeniu kursu szkoleniowego słuchacze mogli włączyć się aktywnie w życie swego środowiska poprzez przeprowadzenie prelekcji popularyzujących mediacje: w klubach seniorów oraz w bibliotekach publicznych306. Uczestnicy tego uniwersytetu mają również okazję do działalności w różnych zespołach artystycznych: w chórze, w Kabarecie
„Starszaki”, Teatrzyku Poezji.
Słuchacze Uniwersytetu Trzeciego Wieku zatem włączają się w działania ukierunkowane na potrzeby szerszego środowiska. Aktywne osoby starsze mają możliwość podejmowania działań przynoszących określone korzyści dla nich samych, jak i całego społeczeństwa.
Wypełniając określone zadania i cele ludzie starsi wnoszą duży wkład w życie społeczne, przyczyniając się do budowania wspólnego dobra.
Biorąc pod uwagę całość zagadnień zawartych w tym rozdziale, można powiedzieć, że Uniwersytet Trzeciego Wieku jest instytucją wspomagającą rozwój aktywności intelektualnej, społecznej i fizycznej. Popularność Uniwersytetu Trzeciego Wieku świadczy o ogromnym zapotrzebowaniu na tego typu kształcenie, jest w tym także zawarta pewna prawda o człowieku, który ma potrzebę permanentnego kształcenia, realizowania się poprzez dalszy, aktywny udział w życiu społecznym oraz stwarzania i umacniania więzi społecznych.
306 J. Chojnacka: Nowe form y aktywności słuchaczy Uniwersytetu Trzeciego Wieku we Wrocławiu na przykładzie realizacji projektu: “Mediacja ja k o alternatywny sposób rozwiązywania konfliktów". W: Ogólnopolska konferencja Uniwersytetów Trzeciego Wieku: "Równi - Aktywni - Oddani". Materiały z konferencji. Zabrze 29.03.2008r., s. 5 7 - 5 8 .