Dzieci i młodzież według edukacyjnych grup wieku

Podział na edukacyjne grupy wieku jest podziałem na wąskie grupy wiekowe dosto-sowanym do obowiązującego do 2016 r. systemu szkolnictwa. Wyodrębniono w nim subpo-pulacje: 0–2,⁵ 3–6, 7–12, 13–15, 16–18, 19–24 lata. Dotyczą one dzieci w tzw. wieku żłob-kowym i przedszkolnym, w wieku szkoły podstawowej i średniej oraz w wieku szkoły wyż-szej. Zbiorowość ta obejmuje dużą grupę wiekową 0–24 lata.

Liczba dzieci w najmłodszej grupie wieku 0–2 lat określa wielkość specyficznych po-trzeb i wynikających stąd zadań dla instytucji ochrony zdrowia oraz instytucji opieki nad dziećmi do lat trzech. Chodzi tu o: usługi z zakresu pediatrii, wysiłki zmierzające do dalszego obniżania umieralności niemowląt, miejsca w żłobkach dla dzieci kobiet pracujących zawo-dowo, placówki opiekuńczo-wychowawcze, regionalne placówki opiekuńczo-terapeutyczne oraz interwencyjne ośrodki preadopcyjne, a także urlopy i zasiłki macierzyńskie itp.

5 Dzieci w wieku 0–2 lata nie są zaliczane do wieku edukacyjnego.

Tablica 1.13. Dzieci i młodzież według edukacyjnych grup wieku w Polsce

Udział w ogólnej liczbie ludności danego środowiska w %

Ogółem 2011 3,2 4,1 5,7 3,2 3,6 8,5

a Dzieci w wieku 0–2 lata nie są zaliczane do wieku edukacyjnego.

Źródło: jak w tabl. 1.6 i obliczenia własne.

Dane z okresu 2011–2019 zawarte w tablicy 1.13 oraz w odpowiednich Rocznikach Demograficznych GUS wskazują na niejednakowe tempo rozwoju liczebnego dzieci w wieku 0–2 lata. W latach 2011–2015 ich liczebność kurczyła się, w kolejnych latach 2016–2018 – zwiększała się, by w 2019 r. odnotować nieco niższy stan liczebny (tabl. 1.13). Wahania te uwarunkowane były głównie zmieniającym się – w niektórych latach rosnącym, w innych malejącym – poziomem urodzeń oraz nieznacznym spadkiem umieralności niemowląt, który przyczyniał się do pewnego wzrostu liczebnego tej grupy dzieci.

Od 31 XII 2011 r. do 31 XII 2019 r. populacja dzieci w wieku 0–2 lata zmniejszyła się z 1 236,1 tys. osób do 1 159,0 tys. osób, czyli o 77,1 tys., to jest o 6,2%. Ubytek dzieci noto-wano zarówno w miastach (spadek o 4,9%), jak i na wsi (–8,1%).

Wymieniony ubytek spowodował obniżenie się udziału względnego omawianej grupy dzieci w ogólnej liczbie ludności. W wymienionym okresie wskaźnik struktury skurczył się z 3,2% do 3,0%, a więc w stopniu bardzo małym (tabl. 1.13). Nieznaczny spadek wskaźnika struktury dostrzega się także w miastach i na wsi.

Następną grupę edukacyjną stanowią dzieci w wieku przedszkolnym 3–6 lat. Podob-nie jak dzieci w wieku żłobkowym kształtują one rówPodob-nież popyt na określone dobra i usługi.

Wynika on z konieczności zapewnienia tej subpopulacji wszechstronnego rozwoju, m.in.

przez właściwą opiekę lekarską, odżywianie, wychowanie w przedszkolach itp.

Populację dzieci w wieku przedszkolnym w okresie 2011–2019 – podobnie jak zbio-rowość dzieci w wieku 0–2 lata – cechowały lata wzrostu i spadku liczebnego. Było to na-stępstwem stopniowego przechodzenia do grupy wieku 3–6 lata liczniejszych i mniej licznych roczników z grupy wieku 0–2 lata.

Populacja dzieci w wieku 3–6 lat liczyła w dniu 31 XII 2011r. 1 590,6 tys. osób, osiem lat później w końcu 2019 r. 1 507,5 tys. osób, zmalała więc o 83,1 tys., czyli o 5,2%. Ubytek ten zauważa się zarówno w miastach (3,7%), jak i na wsi (7,3%).

Spadek liczebności dzieci w wieku 3–6 lat skutkował obniżeniem udziału względnego tej populacji w ogólnej liczbie ludności z 4,1% do 3,9% w latach 2011–2019. Malejącą ten-dencję wskaźnika struktury odnotowano zarówno w miastach, jak i na wsi (tabl. 1.13).

Warto wspomnieć, że wyraźnie niższa w 2019 r. niż np. w 2015 r. liczba dzieci w wieku 3–6 lat stwarza możliwości objęcia wychowaniem przedszkolnym znacznie wyższe-go odsetka dzieci w tym wieku. Od 1 września 2015 r. obowiązuje prawo dziecka czterolet-niego do wychowania przedszkolnego, a od 1 września 2017 r. dotyczy ono również dziecka trzyletniego, stanowiąc wsparcie dla rodziców w opiece nad dzieckiem poprzez zniesienie barier w upowszechnianiu wychowania przedszkolnego.

Istotne zmiany dokonały się w rozwoju liczebnym dzieci w wieku szkoły podstawo-wej (7–12 lat). Zbiorowość ta licząca w końcu 2005 r. 2 611,5 tys. osób w następnych latach powoli – z roku na rok – kurczyła się i liczyła w dniu 31 XII 2011 r. 2 191,6 tys. osób, stając się o 419,9 tys. osób, czyli o 16,1% mniejszą liczebnie populacją. Ubytek wynoszący 12,1 tys. osób wystąpił także w 2012 roku.

Od 2013 r. rozpoczęła się odmienna, tym razem rosnąca tendencja rozwoju liczebnego dzieci w wieku 7–12 lat. Dane z tablicy 1.13 informują, że w dniu 31 XII 2019 r. zbiorowość ta liczyła 2 470,2 tys. osób, w stosunku do danych z końca 2011 r. powiększyła swój stan o 278,6 tys. osób, to jest o 12,7%. Wzrost ten odnosi się głównie do ludności miejskiej (17,1%), w populacji wiejskiej był wyraźnie mniejszy (7,5%).

Zwiększona liczba dzieci w wieku szkoły podstawowej podniosła odsetek tej populacji w liczbie ludności ogółem: z 5,7% do 6,4%. Podobny proces miał miejsce w miastach i na wsi (tabl. 1.13).

Warto wskazać czynniki, które w latach 2011–2019 ukształtowały korzystną tendencję rozwoju liczebnego dzieci w wieku 7–12 lat. Główny czynnik to większa liczba urodzeń, która miała miejsce kilka i kilkanaście lat wcześniej. Malejąca (lub rosnąca) umieralność dzieci oraz migracje mogły także zwiększać lub obniżać stan liczebny dzieci w wieku szkoły podstawowej.

Odmienna tendencja rozwojowa charakteryzuje populacje w trzech pozostałych star-szych grupach wieku edukacyjnego. Porównanie danych z dnia 31 XII 2011 r. i 2019 r. przed-stawionych w tablicy 1.13 wskazuje na nieprzerwany znaczący ubytek ich stanu liczebnego.

Zbiorowość w wieku gimnazjalnym (13–15 lat) uszczupliła swój potencjał o 117,8 tys.

osób, czyli o 9,6%. Jej udział względny w ogólnej liczbie ludności zmalał z 3,2% w 2011 r.

do 2,9% w 2019 r. (tabl. 1.13).

W wyraźnie większym stopniu – w omawianych ośmiu latach – zmniejszyła swą li-czebność populacja młodzieży w wieku licealnym (16–18 lat), bo o 316,8 tys. osób, to jest o 22,8%. Udział względny tej zbiorowości w ogólnej liczbie ludności zmalał znacząco:

z 3,6% do 2,8% (tabl. 1.13).

Trzeba wspomnieć, że spadek liczby dzieci i młodzieży w omawianych uprzednio dwóch grupach edukacyjnych w latach 2011–2019 miał miejsce zarówno w miastach, jak i na wsi, choć w niejednakowym wymiarze względnym.

Duży w okresie 2011–2019 spadek liczby dzieci i młodzieży objętej przedziałem wie-ku 13–18 lat, został uwarunkowany wstępowaniem do danego typu szkół generacji urodzo-nych w latach 2000–2005, a więc w okresie bardzo niskiego poziomu urodzeń.

Mniejszy potencjał demograficzny w wymienionych grupach wieku siłą rzeczy musiał zmniejszyć liczbę uczniów w szkołach, a w konsekwencji przyczynić się do zmniejszenia się ich liczby i zwolnienia zatrudnionych nauczycieli. Mniejsza liczba uczniów w szkole, a w wielu przypadkach także w klasach szkolnych, stwarza większe możliwości podniesienia jakości nauczania.

Młodzież w wieku 19–24 lata to najstarsza edukacyjna grupa wieku, zwana populacją w wieku szkoły wyższej. W latach 2011–2019 zmniejszyła się jej liczebność w jeszcze więk-szym stopniu niż miało to miejsce w poprzedniej młodszej grupie. W ciągu ośmiu lat obniżyła swój stan o 873,1 tys. osób, a więc o 26,6%, w wyraźnie większym stopniu w miastach (32,5%), w mniejszym zaś na wsi (18,7%). Udział względny młodzieży w wieku 19–24 lata w ogólnej liczbie ludności skurczył się znacząco: z 8,5% do 6,3%.

Przyczyn tak dużego ubytku młodzieży widocznego w liczbach bezwzględnych i względnych – który wystąpił w okresie 2011–2019, upatrywać należy w malejącej liczbie urodzeń w latach 1995–2000, częściowo także w odpływie młodej generacji za granicę i zgo-nach.

Z malejącej liczby dzieci i młodzieży wynikają określone – doraźne i perspektywiczne – skutki dla polityki edukacyjnej oraz wielu innych dziedzin życia społecznego. Skoro już dziś notujemy znacznie większy spadek liczby uczniów w szkołach podstawowych i średnich niż kilka lat temu, to takie samo zjawisko w nadchodzących latach będzie nasilać się w szko-łach wyższych. Potęgować się będą znane już dziś negatywne zjawiska związane z niżem demograficznym. Ta sama mniej liczna populacja po ukończeniu szkoły średniej i wyższej będzie podejmować pracę, czyli kształtować negatywne zjawiska na rynku pracy, zwłaszcza w sferze wykwalifikowanych kadr. Przeciwdziałać temu możemy poprzez stymulowanie wzrostu liczby urodzeń i ograniczanie odpływu młodych ludzi za granicę na pobyt stały i okresowy. Są to bardzo ważne zadania dla polityki społeczno-gospodarczej i ludnościowej w Polsce – na dziś i najbliższe lata.