Edukacja, kultura i katecheza

W związku z powrotem religii do szkół w 1990 roku, wspólna Deklaracja³⁸⁹ rządu i episkopatu poprzedzająca wprowadzenie reli-gii do szkół, postawiła przed katechezą szkolną konkretne zadanie:

„religia ma być fundamentem wychowania”. Propozycja animacji wychowawczej wpisuje się w nurt animacji edukacyjnej³⁹⁰. Z kolei edukacja zawsze była i będzie zależna od kultury, która stanowi dla niej materię. Kultura jest źródłem i impulsem działań edukacyjnych, a edukacja służy poznawaniu, asymilacji i tworzeniu kultury. Aby sprostać wymogom współczesności i przyszłości, edukacja musi mieć wymiar kulturowy i prospektywny. Nadanie edukacji charak-teru kulturalnego, według A. Peccei³⁹¹ staje się dziś koniecznością, ponieważ odrodzenie duchowe ludzkości jest warunkiem jej prze-trwania. Również pedagodzy, humaniści oraz autorzy reform edu-kacyjnych podkreślają potrzebę łączenia problematyki edukacji

388 Por. Tamże s. 264 – 265.

389 Por. J. Szpet. Prawa i obowiązki katechety w szkole w świetle przepisów pra-wa państwowego i kościelnego. Płock 1997 s. 1.

390 W. Okoń. Nowy słownik pedagogiczny. Warszawa 1996 s. 20.

391 A. Peccei. Przyszłość jest w naszych rękach. Warszawa 1987 s. 154-155.

z obszarem kultury. Kulturze nadaje się dziś szerokie znaczenie, po-dobnie edukacja traci dotychczasową rolę służebną, a umacnia rolę kultury.

Edukacja (łac. educatio) oznacza wychowanie, wykształcenie;

termin ten jest dość różnie interpretowany. Dotychczas raczej pod-kreślano jej aspekt intelektualny – wykształcenie, ale inna grupa pe-dagogów, której przedstawicielem jest H. Peukert, rozumie pojęcie edukacja jako wychowanie. Wspomniany autor pisze: iż edukacja to

„nie tylko przyswajanie wiedzy, ale również rozwój nowej świado-mości i nowych postaw”. Edukacja ma na celu przygotować ludzi do pełnienia różnych ról i funkcji w społeczeństwie, skonfrontować się ze współczesnymi uwarunkowaniami i wezwaniami przyszłego świata oraz sytuacji we własnym kraju, skierować się na aspekty jakościowe i podmiotowe. Naszego katechizowanego mamy przy-gotować do funkcjonowania w świecie, który podlega szybkim zmianom rozwojowym i tutaj - szczególną uwagę przywiązuje się do koncepcji animacji społeczno-kulturalnej, jako celu i efektu edu-kacyjnej działalności.

Kultura (łac. cultura) wywodzi się od colo; colere, colui, cultum, cultus – w znaczeniu cultus agrorum – uprawa ziemi, agrokultura.

Dzisiejsze pojęcie kultury czerpie częściowo z greckiego paidago-gia – pedagopaidago-gia. W Polsce termin kultura funkcjonuje w dość sze-rokim zakresie. Polska koncepcja kultury, odwołuje się do defi nicji sformułowanej przez UNESCO³⁹². W tym ujęciu przez kulturę ro-zumie się zarówno sposoby życia, wytwarzania dóbr materialnych i symbolicznych, jak też systemy wartości, poglądów i wierzeń, nie ograniczając kultury do sfery czysto artystycznej i jej odbioru, ale rozszerza się ją o naukę, technikę, prawo, moralność, pracę i stosun-ki międzyludzstosun-kie. Tastosun-kie rozumienie kultury stało się podstawą do rozważań problematyki edukacji kulturalnej oraz animacji społecz-no-kulturalnej. Człowiek, poprzez kształcenie i wychowanie zostaje wprowadzony w istniejący świat, uczy się rozumieć rzeczywistość,

392 B. Suchodolski. Pedagogika kultury. W: Encyklopedia Pedagogiczna. Red.

W. Pomykało. Warszawa 1993 s. 550.

poznaje kulturę, ale jednocześnie poprzez edukację zostaje przygo-towany do jej rozwoju, do jej tworzenia.

Dotykający nas dziś kryzys na skalę międzynarodową objawia się we wszystkich aspektach: środowiskowym, politycznym, spo-łecznym i kulturalnym. Przetrwanie i zapanowanie nad nim wyma-ga zaanwyma-gażowania wszystkich i stanowi główny cel ludzkich wy-siłków, implikując przesłanie aksjologiczne i etyczne. „Przesłanie aksjologiczne mówi, że trwanie ludzkiego gatunku, jego pomyślna egzystencja, jest dziś naczelną wartością: żaden inny cel nie jest od tego ważniejszy, żaden priorytet go nie wyprzedza. Przesłanie etyczne zakłada zaś płynący stąd imperatyw moralny, naszą odpo-wiedzialność za przyszłość”³⁹³.

W tej perspektywie propozycja chrześcijańskiego stylu życia wy-daje się bardzo znacząca, stąd ogromna rola katechezy jako praktycz-nej działalności edukacyjno wychowawczej dzieci i młodzieży. We współczesnej katechetyce dużo mówi się o relacji katechezy i kul-tury, należałoby tu przywołać szczególny wkład w rozumienie tego problemu przez Synod biskupów z 1977r. Centralnym zagadnieniem wykładu o wzajemnych związkach katechezy i kultury „jest kwestia katechetycznego przekazu wiary nowemu pokoleniu chrześcijan”³⁹⁴. Jan Paweł II w CT pisał: „katecheza jak i ewangelizacja w ogóle, ma za zadanie wszczepienie siły Ewangelii w samą istotę kultury i jej zasadnicze elementy, dostrzegać to, co je jaśniej wyraża, sza-nować ich wartości i bogactwa” (CT 53). Jawi się tu nowa jakość katechezy, która w określonej kulturze ma animować wychowy-wanie katechizowanego do pełni jego człowieczeństwa. Ta pełnia ma owocować rodzeniem się nowego humanizmu w którym będzie możliwa wymiana wartości płynących z kultury i chrześcijaństwa.

Ludzkość poprzez animację społeczno- kulturalną dąży do czegoś, co ją przewyższa, co niejako wyczerpuje jej naturalne siły i

moż-393 S. Krzemień-Ojak. Kultura i przyszłość. Nowe kierunki refl eksji nad kulturą w prognostyce amerykańskiej i europejskiej. Warszawa 1994 s. 18.

394 K. Misiaszek. Katecheza i kultura. W: Wybrane zagadnienia z katechetyki.

Red. J. Stala. Tarnów 2003 s. 20.

liwości. Natomiast chrześcijaństwo ukazuje tajemnicę wszczepie-nia osoby w Bożą rzeczywistość, animując rozwój bezinteresownej miłości i dając w ten sposób nowe rozumienie rzeczywistości. „Ka-techeza, na drodze walki i zmagania się człowieka w stawaniu się bardziej człowiekiem, zachęca do wysiłku, oferując niestworzone energie Zmartwychwstania, sięgające poza historyczne możliwości człowieka”³⁹⁵.

Katecheza ma formować człowieka w kulturze, poprzez kultu-rę i dla kultury. Katecheza, naśladując swego Mistrza – Dobrego Pasterza szukającego zabłąkanej owcy, zatroskanego o stado – ma szukać człowieka tam, gdzie jest on zakorzeniony, biorąc pod uwagę jego doświadczenie świata. Formować go, animując poprzez warto-ści obecne w kulturze, ukazując mu nowy obraz kultury udoskona-lonej wartościami ewangelicznymi. Tak rozumiana katecheza, for-muje człowieka o pogłębionej osobowości, żyjącego i pracującego w społeczeństwie, uformowanym przez określoną kulturę, ale rów-nież tworzącego nową, sobie właściwą kulturę³⁹⁶.

4. Współczesny katechizowany a kultura postmodernistyczna