Próba wniosków, czyli propozycja autora

Wydaje się, że chcąc badać podręczniki trzeba opracować jedno-lite narzędzie badawcze w postaci kwestionariusza. Ten kwestiona-riusz winien być oparty o trzy elementy, którymi są pytania o to, czy katechizm spełnia funkcje podręcznika, czy wypełnia zadania wy-znaczone katechezie przez dokumenty Kościoła oraz pytanie o jego szeroko rozumianą stronę grafi czno-redakcyjną. Ten trzeci element, w dobie cywilizacji obrazu, mając na uwadze fakt, że „podręcznik jest funkcją swego czasu”, nabiera coraz większego znaczenia.

Opracowując kwestionariusz, pytając o to czy katechizm spełnia funkcje podręcznika, należałoby uwzględniając defi nicję podręczni-ka¹⁸⁰, pytać o to jak ujęte są w nim treści, grafi ka, ćwiczenia, pole-cenia. Jeśli chodzi o treść, to biorąc pod uwagę, iż podręcznik jest funkcją swojego czasu i współcześnie przestał być jedynym źródłem wiadomości, to musi w być w kwestionariuszu uwzględnione. Bazu-jąc na uwagach księdza Bagrowicza, należałoby pytać o omówione powyżej cztery funkcje podręcznika i zawrzeć je w pytaniu czy pod-ręcznik pełni funkcje informacyjną (czy i jakiej wiedzy dostarcza ucz-niom katechizm, czy pobudza do dalszych poszukiwań), kształcącą (czy problemowo ujmuje podawane wiadomości, pobudzając do

sa-178 Tamże s. 165n.

179 Tamże s. 164.

180 Por. J. Szpet. Dydaktyka katechezy. Poznań 1999 s. 244.

modzielnego myślenia i działania); organizatorską (umiejętnie wspie-ra nauczyciela w pwspie-racy z uczniem, tak iż uczniowie doświadczają, że jest to ich książka; wychowawczą (zachęcając do refl eksji, dyskusji;

uzupełniając relacje nauczyciel – uczeń, nie zaś je zastępując).

Wyraża się to m.in. tym, że podręcznik winien być otwarty na aktualizacje i nowości, a więc m.in. winien odsyłać do stron inter-netowych. Kolejnym aspektem, który należy podjąć tworząc for-mularz jest pytanie o to czy badany podręcznik jest przeznaczony do katechezy szkolnej czy parafi alnej, dla dzieci czy dla młodzieży, w łączności z podręcznikiem metodycznym czy oddzielnie. Badając treści zawarte w podręczniku należy zwrócić uwagę na źródła tre-ści w podręczniku. Wydaje się, że kluczem tutaj będzie owe siedem elementów, o których wspomina Dyrektorium ogólne o katechizacji (Stary Testament, życie Jezusa Chrystusa, historia Kościoła, Sym-bol wiary, sakramenty, dekalog i Modlitwa Pańska; por. DOK 129).

Ponadto badając adekwatność doboru treści, należy zwracać uwagę na jakość i celowość przytoczenia tekstów źródłowych¹⁸¹, przystęp-ności dla ucznia (czy jest na jego poziomie wiekowym)¹⁸². Należy także zwrócić uwagę na dobór treści w świetle wymogów uniwer-salności i indywidualizacji odbiorcy¹⁸³ pod względem wychowaw-czym – czyli „budzenia entuzjazmu dla świata wartości”¹⁸⁴.

Jednym z sposobów badania treści jest badanie rodzaju zadań jakie są w podręczniku¹⁸⁵ (mogą być m.in. opisowe, wyjaśniające, oceniające, normatywne)¹⁸⁶. Okoń zwraca tutaj uwagę na kryterium oceny treści podręcznika – są nim treści do samodzielnego uczenia się. Warto zwrócić uwagę także na język poleceń i pytań (rozstrzy-gające i dopełniające) dawanych przez podręcznik uczniowi¹⁸⁷.

Te-181 Por. E. Dziwosz. Zasady tworzenia podręcznika s. 86

182 Tamże s. 90.

183 Tamże s. 100.

184 Tamże s.102.

185 Tamże s.115.

186 Tamże s.116.

187 Tamże s. 121.

oretycy podręcznika domagają się łączenia nauki z życiem, teorii z praktyką (tzw. zastosowanie)¹⁸⁸. Kolejne zagadnienie to pytanie jak jest zbudowana struktura treściowa podręcznika¹⁸⁹. Dość po-wszechnie przyjmuje się, że „podręcznik powinien w swej struktu-rze organizować proces uczenia się pstruktu-rzez działanie”¹⁹⁰. Zwraca się tutaj uwagę na podział i strukturę tekstu – w zależności od jego wagi – tekst podstawowy – uzupełniający – wyjaśniający¹⁹¹.

System organizujący proces przyswajania wiedzy¹⁹² to m.in.

pytania, problemy, zadania, czyli jaka jest budowa jednostek lek-cyjnych w podręcznikach do nauki religii¹⁹³. Kolejne zagadnienie to system informacji podręcznika, czyli redakcja podręcznika, ty-tuły rozdziałów, podrozdziałów, żywa pagina, akapity, skorowidze, słowniczki, zróżnicowany druk, ikonki¹⁹⁴ – czyli to co sprawia, że podręcznik jest alokutywny i komunikatywny¹⁹⁵.

Jeśli chodzi o szatę grafi czną i ilustracje podręcznika to warto przypomnieć, iż na początku XX wieku był wiedziony bardzo inten-sywny spór o stosowność ilustracji w katechizmie. Spór ten wied-li Henryk Swoboda z Uniwersytetu Wiedeńskiego z ks. Walentym Gadowskim¹⁹⁶. Dzisiaj ilustracje w katechizmie są standardem¹⁹⁷. Ilustracja według teoretyków podręcznika ma pozostawać w

zgod-188 Tamże s. 129.

189 Tamże s. 135.

190 Por. J. Skrzypczak. Pojęcie sprawności szkolnej podręcznika. Koszalin 1989.

191 Por. E. Dziwosz. Zasady tworzenia podręcznika s. 152,159,161.

192 Tamże s.170.

193 Tamże s.180.

194 Tamże s.189.

195 J. Misiewicz. Jaki podręcznik do katechezy? „Katecheta” 42:1998 nr 4-5 ss.108-110.

196 Ksiądz Walenty Gadowski tak m.in. pisał:„Je abstrakter die Katechismus-reform ist, um so mehr bedarf sie eines solchen sinnlichen Substrates für ein kin-dliches Gemüt. In Ausgburg, München und sogar in Ungarn sieht man dies schon ein. Leider braucht jede Neuheit Zeit um sich einzubürgen – sogar bei so tüchtigen Kennern und brillanten Redern, wie Dr Swoboda gewiss einer ist”. W. Gadowski.

Zur Katechizmusreform. „Christlich-pädagogische Blätter”29:¹⁹⁰⁸ nr 11 s. 300^.

197 Por. E. Dziwosz. Zasady tworzenia podręcznika s.204.

ności z treściami podręcznika, musi być czytelna, estetyczna, ubo-gacająca.

Ważna jest szata grafi czna podręcznika. Tworzą ją rozwiązana techniczne i wzmacniające przekaz podręcznika okładka, obwoluta, wielkość podręcznika, krój pisma, papier¹⁹⁸. Wszystko to sprawia, że podręcznik się „uśmiecha do ucznia” barwami i ilustracjami¹⁹⁹. Wydaje się, że należałoby stworzyć kwestionariusz i porównując różne podręczniki według takiego jednolitego kwestionariusza do-konywać ich oceny. Powstałby w ten sposób ranking najlepszych podręczników. Nie trzeba dodawać, iż byłby on znakomitą zachętą do starań o coraz to bardziej doskonalsze podręczniki.

Aneks: „Recenzja podręcznika do nauczania religii”