Edukacja kulturalna w edukacji formalnej nie jest w bezpośredni sposób powiązana z polityką kulturalną państwa, znajduje się raczej w kompetencjach Ministerstwa Edukacji niż Ministerstwa Kultury. Można odnieść wrażenie, że współpraca w tej kwestii między obydwoma resortami jest raczej mało
widocz-21 Regulamin programu „Edukacja artystyczna”.
na, choć istnieje wiele porozumień międzyresortowych. Niewątpliwy jest fakt, że Ministerstwo Kultury w zakresie własnych obowiązków realizuje działania związane z prowadzeniem szkolnictwa artystycznego, poza tym jednak widocz-ne są mechanizmy finansowe, o których była już wcześniej mowa. Minister-stwo Edukacji realizuje przede wszystkim zadania z zakresu oświaty, w tym także edukacji kulturalnej i artystycznej, która została wpisana do programów nauczania.
Decyzje o tworzeniu programu nauczania przedmiotów artystycznych i kul-turalnych są podejmowane przez centralne władze oświatowe. Obowiązująca w Polsce podstawa programowa przewiduje nauczanie następujących przedmio-tów: muzyka, plastyka, zajęcia artystyczne, wiedza o kulturze, język łaciński i kultura antyczna, historia muzyki, historia sztuki22. Decyzje o kształtowaniu programu edukacyjnego konkretnej szkoły zapadają na szczeblu lokalnym i o ile niektóre z wymienionych przedmiotów są dla uczniów obowiązkowe, większość z nich to zajęcia dodatkowe, realizowane w ramach profilu szkoły bądź rozszerzonych programów nauczania. Do przedmiotów obowiązkowych, mających kształtować umiejętności, wiedzę i zrozumienie, realizowanych w szkole podstawowej, należą muzyka i plastyka, dopiero w szkołach ponad-gimnazjalnych obowiązkowy jest przedmiot wiedza o kulturze. Historia sztuki, historia muzyki oraz język łaciński i kultura antyczna zostały dopuszczone jako przedmioty do wyboru, realizowane na poziomie rozszerzonym. Już te krótkie informacje o samych propozycjach przedmiotów nauczania pokazują, że wybór jest stosunkowo niewielki. Niewielka jest również liczba godzin na nie prze-znaczonych, co bardzo wyraźnie pokazuje miejsce, jakie zajmują przedmioty artystyczne w krajowych programach nauczania, i odzwierciedla znaczenie nadawane edukacji kulturalnej w szkołach. Powyższe uwagi ilustruje tabela 2.
Tabela 2.Przedmioty artystyczne w programach nauczania formalnego Poziom edukacji Szkoła podstawowa
gimnazjum Liceum
klasy I—III klasy IV—VI podstawowy rozszerzony
Muzyka × × ×
Historia muzyki ×
Plastyka × × ×
Historia sztuki ×
Wiedza o kulturze ×
Język łaciński i kultura antyczna
×
Zajęcia artystyczne jako uzupełniające
Ź r ó d ł o: Opracowanie własne na podst. Podstawy programowej…
Kolorem szarym zostały oznaczone zajęcia obowiązkowe w programie nauczania.
22 Podstawa programowa z komentarzami. Tom 7. Edukacja artystyczna w szkole podstawo-wej, gimnazjum i liceum. Warszawa 2009, www.men.gov.pl (dostęp: 8.03.2013).
Różne kraje w Europie prezentują różne podejście do nauczania przedmio-tów artystycznych w szkole. Funkcjonują one zarówno jako niezależne przed-mioty, jak i stanowią treści innych. Nauczanie o teatrze bywa łączone z nauką języka ojczystego, taniec — z wychowaniem fizycznym. Dla przykładu:
w Lichtensteinie moduł pod nazwą „Kreacja, muzyka i sport” łączy sztukę z wychowaniem fizycznym. Na Łotwie „Sztuki” obejmują sztuki plastyczne, muzykę i literaturę, ale funkcjonują jako niezależne przedmioty23. Podejście to zostało zaprezentowane na wykresie 2.
W ramach realizowania zadań z zakresu edukacji kulturalnej w Polsce nawiązywane są kontakty z instytucjami zewnętrznymi czy zawodowymi arty-stami. Inicjatywy zazwyczaj powstają na poziomie lokalnym i/lub szkolnym, nie mają charakteru rozwiązań krajowych, takich jakie można obserwować
23 Za: Edukacja artystyczna i kulturalna w szkołach w Europie. Bruksela, Agencja Wyko-nawcza ds. Edukacji, Kultury i Sektora Audiowizualnego (EACEA), 2009.
Wykres 2.Ujmowanie różnych dziedzin sztuki jako połączonych w ramach obszarów zintegrowa-nych lub jako osobzintegrowa-nych przedmiotów w krajowym programie nauczania
Ź r ó d ł o: za: Edukacja artystyczna i kulturalna w szkołach w Europie. Bruksela, Agencja Wykonawcza ds. Edukacji, Kultu-ry i Sektora Audiowizualnego (EACEA), 2009, s. 25.
w niektórych krajach, np. w Austrii pojawili się „pośrednicy kulturalni”, któ-rych zadaniem jest pomoc nauczycielom w selekcjonowaniu informacji o wy-darzeniach kulturalnych oraz wspieranie szkół w korzystaniu z tych wydarzeń.
W Norwegii muzea, których zwiedzanie na ogół jest darmowe, organizują spe-cjalne wykłady wstępne dla nauczycieli i ich asystentów, przed wizytą gru-pową w placówce24. Podobne działania zostały podjęte w Danii — tamtejsze Ministerstwo Kultury powołało agencję nazwaną „Sieć dla dzieci i kultury”, która odpowiada za efektywne wykorzystywanie środków rządowych na rzecz dzieci, kultury i sztuki. Heritage Malta („Dziedzictwo Malty”) na Malcie utwo-rzyła jednostkę, której zadania oparte są m.in. na dostarczaniu szkołom specja-listycznych materiałów edukacyjnych związanych z dziedzictwem oraz pomocy w działaniach edukacji kulturalnej. Dodatkowo utworzony został dział, którego zadaniem jest np. organizacja wizyt uczniów w muzeach i miejscach historycz-nych. Trzeba tu zauważyć, że choć podobnych rozwiązań systemowych w Pol-sce brakuje, to Minister Kultury zapowiadał wprowadzenie od września 2013 roku symbolicznej opłaty w kwocie jednej złotówki we wszystkich muzeach dla uczniów do szesnastego roku życia (choć od razu pojawia się pytanie, dla-czego nie dla wszystkich uczniów w ogóle)25.
Obecna podstawa programowa dla szkół przewiduje możliwość powierza-nia zajęć o charakterze edukacji kulturalnej i artystycznej specjalistom. Po-mysły na to, by zajęcia takie realizowali praktycy, artyści są już realizowane w wielu krajach Europy, np. Dania w ramach programu „Zaproś artystę” za-pewnia wsparcie finansowe instytucji przedszkolnych i szkolnych w angażowa-niu artystów do pracy w szkole przez określony czas. Podobny program reali-zuje Irlandia na poziomie zarządzania regionalnego26.
Jak wskazał raport zrealizowany przez KEA Affairs na zlecenie Komisji Europejskiej, większy problem stanowi sama edukacja edukatorów w kształce-niu formalnym27. W większości państw do nauki przedmiotów artystycznych zatrudnia się nauczycieli przedmiotów zintegrowanych (dla edukacji początko-wej) lub takich, którzy ponadto uczą kilku innych przedmiotów. Ciekawym przypadkiem jest Malta, gdzie nauczyciele przedmiotów artystycznych odwie-dzają więcej niż jedną szkołę — są w tym nauczyciele teatru, sztuk wizual-nych, muzyki i wychowania fizycznego (którego częścią jest taniec). By zostać nauczycielem specjalistą przedmiotów artystycznych, w większości państw ko-nieczne jest posiadanie dyplomu z zakresu przedmiotu artystycznego i
ukoń-24 Informacje za: Edukacja artystyczna i kulturalna w szkołach w Europie. Bruksela, Agencja Wykonawcza ds. Edukacji, Kultury i Sektora Audiowizualnego (EACEA), 2009.
25 Informacja za komunikatami Ministra Kultury na stronie Ministerstwa www.mkidn.gov.pl (data dostęp: 17.05.2012).
26 Informacje za: Edukacja artystyczna i kulturalna w szkołach w Europie...
27 Wpływ kultury na kreatywność (Impact of Culture on Creativity). KEA European Affairs 2009.
czone zawodowe studia nauczycielskie. Zawodowy artysta, aby prowadzić za-jęcia w szkole, również musi uzyskać dyplom o charakterze pedagogicznym.
W ostatnich czasach ponownie pojawiają się dyskusje na temat zatrudnia-nia artystów w polskich szkołach. Szerokim echem odbiła się dyskusja prowa-dzona na ten temat w Krakowie, gdy wiceprezydent miasta zaproponowała, aby muzycy z finansowanej przez miasto orkiestry Capella Cracoviensis w ramach swoich obowiązków zawodowych prowadzili zajęcia edukacyjne w krakowskich szkołach. Wzbudziło to protest w samej instytucji, choć dyrektor Jan Tomasz Adamus zastrzegał się, że bynajmniej nie chodzi o słuszność samej idei, zwłaszcza że takie działania orkiestra prowadzi w ramach realizowanych pro-jektów.
UNESCO w publikacji z 2006 roku wskazało, że „wysokiej jakości edu-kacja artystyczna wymaga przygotowanych zawodowo nauczycieli sztuki i przedmiotów ogólnych o wysokich kwalifikacjach”, za główne cele wyzna-czając: