4. Edukacja
4.1. edukacja wczesnodziecięca
edukacja wczesnodziecięca, stanowiąca podstawę wychowania i dalszego kształcenia, obejmuje dzieci, które nie osiągnęły wieku obowiązku szkolnego63. w pracy przyjęto, że składa się na nią opieka w żłobkach (od 20. tygodnia życia do trzech lat) i wychowanie przedszkolne. Usługi w tym zakresie świadczone są przez placówki publiczne finansowane przez władze gminy miejskiej oraz pod-mioty niepubliczne.
Opiekę nad najmłodszymi gdynianami w całym badanym okresie sprawował zaledwie jeden żłobek publiczny niezapominajka, zlokalizowany w Śródmieściu.
do 2007 r. placówka dysponowała 80 w pełni wykorzystanymi miejscami. Ozna-cza to, iż tylko ok. 1,2% dzieci w grupie wieku żłobkowego było objęte tą formą edukacji (www.stat.gov.pl). niedobór miejsc w żłobkach stał się bardziej dotkliwy od połowy pierwszej dekady XXi w., kiedy odnotowano wzrost liczby urodzeń w mieście. w odpowiedzi na rosnące zapotrzebowanie początkowo zwiększono do 100 liczbę miejsc w dotychczasowym żłobku, następnie w 2010 r. utworzono filię placówki w demptowie, a w 2014 r. kolejną – na witominie. Od 2014 r. samo-rządowy żłobek może objąć opieką 205 dzieci, co w dalszym ciągu nie pokrywa zapotrzebowania mieszkańców na ten rodzaj usług.
Formą złagodzenia problemów w zakresie dostępności do żłobków stało się tworzenie placówek prywatnych, których do końca 2014 r. powstało w Gdyni 18 (www.gdynia.pl). dysponowały one łączną liczbą 240 miejsc, co w połączeniu ze żłobkiem publicznym pozwoliło objąć opieką 6% dzieci w najmłodszej grupie wieku. Podmioty prywatne są małe, rozmieszczone w różnych dzielnicach miasta, przeznaczone na ogół dla kilkunaściorga najmłodszych gdynian. komfort pobytu dziecka w takim miejscu wiąże się jednak z ponoszeniem kosztów przekraczają-cych nawet dwukrotnie opłaty w publicznym żłobku, co dla niektórych rodziców może stanowić istotną barierę.
63 w badanym okresie obowiązek szkolny, obejmujący w Polsce naukę w szkole podsta-wowej, a następnie gimnazjum, rozpoczynał się z początkiem roku szkolnego w roku ka-lendarzowym, w którym dziecko ukończyło siedem lat. w roku 2014/15 objął on dzieci sześcioletnie urodzone w pierwszej połowie 2008 r., rok później dołączyły do nich dzie-ci urodzone w drugiej połowie 2008 r., natomiast od roku 2016/17 obowiązek szkolny sześciolatków zostanie zniesiony.
90
Gdynia w Unii europejskiej | warunki życia
Zmiany w dziedzinie wychowania przedszkolnego w Gdyni inaczej wyglądały na początku XXi w., kiedy stanowiły kontynuację procesów rozpoczętych w latach 90. XX w., inaczej w połowie drugiej dekady. nałożyły się na nie zmiany usta-wowe, wprowadzające od 1 września 2004 r. obowiązek odbycia rocznego przy-gotowania przedszkolnego dla dzieci w wieku sześciu lat, a od 1 września 2011 r.
obejmujący również pięciolatki.
O sytuacji edukacji przedszkolnej decydowała zmieniająca się liczba dzieci w wieku od trzech do sześciu lat. Postępujący spadek liczebności tej grupy wie-kowej na początku analizowanego okresu wyraził się zmniejszaniem liczby dzieci w przedszkolach z ok. 4800 w roku 1999/2000 do ok. 4430 pięć lat później (ryc.
4.1). rosnąca od połowy dekady liczba urodzeń w powiązaniu ze zmianami usta-wowymi przyczyniły się do wzrostu zapotrzebowania na usługi edukacyjne w tej grupie wieku, a tym samym do zwiększenia liczby młodych gdynian w przedszko-lach. w roku 2014/15 było ich ok. 5480, tj. o prawie 700 więcej niż 15 lat wcze-śniej (tab. 4.1).
analizowanego okresu wyraził się zmniejszaniem liczby dzieci w przedszkolach z ok. 4800 w roku 1999/2000 do ok. 4430 pięć lat później (ryc. 4.1). Rosnąca od połowy dekady liczba urodzeń w powiązaniu ze zmianami ustawowymi przyczyniły się do wzrostu zapotrzebowania na usługi edukacyjne w tej grupie wieku, a tym samym do zwiększenia liczby młodych gdynian w przedszkolach. w roku 2014/15 było ich ok. 5480, tj. o prawie 700 więcej niż 15 lat wcześniej (tab. 4.1).
1999/2000 2000/2001 2001/2002 2002/2003 2003/2004 2004/2005 2005/2006 2006/2007 2007/2008 2008/2009 2009/2010 2010/2011 2011/2012 2012/2013 2013/2014 2014/2015
punkty przedszkolne przedszkola pozostałe przedszkola samorządowe
Ryc. 4.1. Dzieci w przedszkolach i punktach przedszkolnych w Gdyni w latach 1999-2015 Źródło: opracowanie własne na podstawie www.stat.gov.pl.
Zmieniające się liczebności dzieci w wieku przedszkolnym wymusiły dostosowanie infrastruktury tego poziomu edukacji do zapotrzebowania rynku. W roku 1999 obejmowała ona w Gdyni 47 placówek, na które składały się 42 przedszkola samorządowe (w tym jedno specjalne) oraz pięć jednostek niepublicznych. Dysponowały one łączną liczbą 4711 miejsc (www.stat.gov.pl).
Tab. 4.1. Wychowanie przedszkolne w Gdyni w 1999 i 2014 r.
Wyszczególnienie Placówki przedszkolne
ogółem samorządowe pozostałe
1999 2014 1999 2014 1999 2014
Przedszkolaa 47 59 42 38 5 21
Miejsca w przedszkolach 4711 5801 4376 4558 335 1243
Dzieci w przedszkolach 4795 5482 4487 4596 308 873
Wykorzystanie miejsc (%) 101,8 94,5 102,5 100,8 91,9 70,2
Punkty przedszkolne x 32 x 1b x 31
Miejsca w punktach przedszk. x 598 x 11 x 587
Dzieci w punktach przedszk. x 383 x 8 x 375
Wykorzystanie miejsc (%) x 64,0 x 72,7 x 63,9
a w tym jedno przedszkole specjalne.
bPunkt Przedszkolny dla Dzieci z Autyzmem oraz Złożonymi Niepełnosprawnościami.
Źródło: opracowanie własne na podstawie www.stat.gov.pl.
Przekształcenia, jakie zachodziły w pierwszych latach XXI w., dotknęły placówek publicznych, spośród których do 2005 r. zlikwidowano cztery. Ponadto w latach 2007-2011 ryc. 4.1. dzieci w przedszkolach i punktach przedszkolnych w Gdyni w latach 1999-2015
Źródło: opracowanie własne na podstawie www.stat.gov.pl.
Zmieniające się liczebności dzieci w wieku przedszkolnym wymusiły dostoso-wanie infrastruktury tego poziomu edukacji do zapotrzebowania rynku. w roku 1999 obejmowała ona w Gdyni 47 placówek, na które składały się 42 przedszkola samorządowe (w tym jedno specjalne) oraz pięć jednostek niepublicznych. dys-ponowały one łączną liczbą 4711 miejsc (www.stat.gov.pl).
4. edukacja
tab. 4.1. wychowanie przedszkolne w Gdyni w 1999 i 2014 r.
Wyszczególnienie Placówki przedszkolne
ogółem samorządowe pozostałe
1999 2014 1999 2014 1999 2014
Przedszkolaa 47 59 42 38 5 21
Miejsca w przedszkolach 4711 5801 4376 4558 335 1243
dzieci w przedszkolach 4795 5482 4487 4596 308 873
wykorzystanie miejsc (%) 101,8 94,5 102,5 100,8 91,9 70,2
Punkty przedszkolne x 32 x 1 b x 31
Miejsca w punktach przedszk. x 598 x 11 x 587
dzieci w punktach przedszk. x 383 x 8 x 375
wykorzystanie miejsc (%) x 64,0 x 72,7 x 63,9
a w tym jedno przedszkole specjalne.
b Punkt Przedszkolny dla dzieci z autyzmem oraz Złożonymi niepełnosprawnościami.
Źródło: opracowanie własne na podstawie www.stat.gov.pl.
Przekształcenia, jakie zachodziły w pierwszych latach XXi w., dotknęły pla-cówek publicznych, spośród których do 2005 r. zlikwidowano cztery. Ponadto w latach 2007-2011 nie działało także przedszkole specjalne. Od 2005 r. liczba przedszkoli publicznych (ze specjalnym) wynosi w Gdyni 38. w roku 2014/15 ofe-rowały one 4558 w pełni wykorzystanych miejsc.
Odpowiedzią na zwiększone zapotrzebowanie na miejsca przedszkolne, obser-wowane od połowy pierwszej dekady XXi w., był rozwój sieci placówek niepublicz-nych. do roku 2010/11 ich liczba wahała się pomiędzy pięć a osiem. Znajdowały się wśród nich działające już od lat 90. XX w. przedszkola prowadzone przez zgro-madzenia zakonne64 oraz powstałe w późniejszym czasie, np. Przedszkole Fran-cuskie (od 2001 r.). Po 2010 r. nastąpił żywiołowy wzrost liczby tego typu obiek-tów do 21 w roku 2014/15. Od 1999 r. liczba miejsc zwiększyła się w nich ponad 3,5-krotnie (tab. 4.1). Przyczyniło się to do powiększenia udziału dzieci obsługi-wanych przez tego typu placówki z nieco ponad 6% notowanego przed 2011 r., do ok. 15% w roku 2014/15.
64 Przedszkole przy Parafii nMP prowadzone przez Zgromadzenie sióstr najświętszej ro-dziny z nazaretu od 1991 r., Przedszkole pw. Św. roro-dziny Zgromadzenia sióstr św. domi-nika funkcjonujące od 1993 r., Przedszkole niepubliczne Ochronka im. e. Bojanowskiego działające w domu sióstr służebniczek od 1996 r.
Gdynia w Unii europejskiej | warunki życia
Gdyńska sieć przedszkoli w połowie drugiej dekady XXi w. składała się więc z 59 placówek dysponujących łączną liczbą 5801 miejsc, z czego ponad 1/5 przy-padała na podmioty niepubliczne. Mimo znacznego poszerzenia oferty w przed-szkolach prywatnych nie wykorzystują one jednak w pełni swojego potencjału (tab. 4.1), czego przyczyną mogą być m.in. wysokie koszty pobytu dzieci.
sytuacja ta odnosi się także do punktów przedszkolnych65, których tworzenie zainicjowane w 2008 r., miało być jednym ze sposobów uzupełnienia braku miejsc w przedszkolach publicznych. Mieszkańcy Gdyni wykazali aktywność w ich two-rzeniu. Już w 2008 r. powstały trzy takie miejsca. Liczba punktów dynamicznie wzrastała do 32 w roku 2014/15, dzięki czemu zwielokrotniła się także podaż miejsc (z 77 do 587). wykorzystywane były one jednak w ostatnich latach tylko w ok. 64%
(tab. 4.1), a ich wychowankowie stanowili 6,5% ogółu przedszkolaków (ryc. 4.1).
Za cenną inicjatywę władz samorządowych należy uznać powołanie w 2009 r., w Zespole szkół specjalnych nr 17 przy ul. witomińskiej (działki Leśne), unika-towego Punktu Przedszkolnego dla dzieci z autyzmem oraz Złożonymi niepeł-nosprawnościami, przeznaczonego dla ok. dziesięciorga małych gdynian.
sieć wychowania przedszkolnego ukształtowana w Gdyni w połowie drugiej dekady XXi w. wykazuje zróżnicowanie przestrzenne. największą liczbę placó-wek publicznych w roku 2014/15 posiadały najludniejsze dzielnice północnej czę-ści miasta – Obłuże (5), Chylonia (3), Oksywie (3), a także centralne – Śródmie-ście (466) i wzgórze Św. Maksymiliana (3). Po dwa takie obiekty funkcjonowały na karwinach, witominie-radiostacji, kamiennej Górze, Grabówku, Pustkach Cisowskich i w Orłowie. Podmiotów publicznych nie było w Chwarznie-wiczli-nie oraz w wielkim kacku i witomiChwarznie-wiczli-nie-Leśniczówce, gdzie Chwarznie-wiczli-nie działało żadne, nawet prywatne przedszkole. Potrzeby mieszkańców każdej z pozostałych dziel-nic obsługiwała jedna placówka.
infrastrukturę publiczną, zwłaszcza w miejscach jej niedoborów, uzupełniały przedszkola niepubliczne. w roku 2014/15 tylko takie obiekty (3) funkcjonowały w Chwarznie-wiczlinie. Po dwie placówki prywatne służyły najmłodszym miesz-kańcom karwin oraz Orłowa i redłowa, a także północnej części Gdyni – Chy-loni i Pustek Cisowskich-demptowa. Przedszkola niepubliczne (po jednym) zlo-kalizowane były ponadto na Obłużu i Oksywiu, wzgórzu Św. Maksymiliana, witominie-radiostacji oraz w dąbrowie i Małym kacku. najwięcej punktów przedszkolnych (13) działało w dzielnicach południowo-zachodnich (Chwarz-no-wiczlino, dąbrowa, wielki i Mały kack, karwiny). dopełniały one również
65 Zasadniczym elementem odróżniającym punkty od przedszkoli jest mniejsza liczba dzieci (do 25), które mogą przyjąć, w związku z czym niektóre wymogi formalne co do ich funk-cjonowania są łagodniejsze (np. brak konieczności posiadania placu zabaw). Mają jednak ściśle określone obowiązki, np. realizacji podstawy programowej wychowania przedszkol-nego.
66 w tym publiczne Przedszkole przy Parafii najświętszej Maryi Panny.
4. edukacja
bazę przedszkolną śródmiejskich (7 punktów) oraz północnych (6) części miasta, a także witomina-Leśniczówki (3) i Orłowa (2).
największą dostępność do edukacji przedszkolnej w połowie drugiej dekady XXi w. posiadały starzejące się demograficznie dzielnice północne i centralne, obsługiwane przez dużą liczbę przedszkoli publicznych uzupełnianych przez podmioty prywatne. w istotnym stopniu składały się na nie obiekty stanowiące infrastrukturę społeczną budowanych w latach 70. i 80. XX w. wielkich osiedli blokowych, np. Obłuża czy Pogórza.
Znacznie słabiej wyposażone w badane usługi edukacyjne były najintensyw-niej rozwijające się dzielnice zachodnie i południowe, których sieć przedszkolną znacząco wspierały placówki niepubliczne (Chwarzno-wiczlino, wielki kack).
niedorozwój publicznej infrastruktury edukacji wczesnodziecięcej w tych miej-scach może w pewnym stopniu obniżać jakość życia ich mieszkańców. Podmioty prywatne, podlegające regułom wolnorynkowym, nie zawsze są bowiem w sta-nie im sprostać, o czym świadczy likwidacja wielu sta-nierentownych przedsięwzięć tego typu.
Jedną z miar dostępności do usług przedszkolnych jest odsetek dzieci w wieku od trzech do sześciu lat objętych wychowaniem przedszkolnym. według danych GUs opublikowanych za lata 2003-2014, w Gdyni jego wielkość, wynosząca początkowo 62,6%, rosła systematycznie do 2013 r. kiedy osiągnęła 79,9%, po czym rok później obniżyła się o ok. 6% (www.stat.gov.pl). w całym badanym okresie udział dzieci uczęszczających do przedszkoli w stosunku do ogółu grupy rówieśniczej wzrósł (po części jako skutek rozszerzenia obowiązku przedszkol-nego), jednak nigdy nie przekroczył 80%. sytuacja ta potwierdza braki odpo-wiedniego zaplecza oświatowego w najintensywniej rozwijających się dzielni-cach Gdyni.
Funkcję uzupełniającą infrastruktury edukacyjnej w zakresie obowiązkowego przygotowania przedszkolnego sześciolatków, a od 2011 r. także pięciolatków, pełnią oddziały przedszkolne organizowane w szkołach podstawowych. ich liczba w Gdyni wzrosła z 23 w 1999 r. do 33 w 2014 r. w pierwszej dekadzie XXi w.
uczęszczało do nich, w zależności od roku, od ok. 1000 do blisko 1200 dzieci.
Po objęciu obowiązkiem przedszkolnym pięciolatków liczebność najmłodszych gdynian w szkołach zwiększyła się do ok. 1600 (www.stat.gov.pl).