1. Środowisko przyrodnicze
1.1. Położenie naturalne
Gdynia, w obecnych swoich granicach, według podziału fizycznogeogra-ficznego J. kondrackiego (2011), położona jest w prowincji Pobrzeże Południo-wobałtyckie, w makroregionie Pobrzeże Gdańskie i na północno-wschodnich krańcach makroregionu Pojezierze wschodniopomorskie, w południowej części mezoregionu Pobrzeże kaszubskie i północno-wschodniej części mezoregionu Pojezierze kaszubskie. Podział na mikroregiony fizycznogeograficzne nie jest jednoznacznie ustalony, a kilka autorskich propozycji regionalizacji przedsta-wia różny przebieg granic. dokonując ich syntezy, można jednak dość precyzyj-nie wskazać podział przestrzeni miasta (ryc. 1.1), gdyż różnice bardziej dotyczą nazw jednostek niż przebiegu ich granic. według opracowań M. Przewoźniaka
3 w tym Państwowego Monitoringu Środowiska prowadzonego przez wojewódzki inspek-torat Ochrony Środowiska.
1. Środowisko przyrodnicze
(M. Przewoźniak, 1985; M. Buliński, M. Przewoźniak, 1996), obszar miasta lokuje się w mikroregionach: kępa Oksywska, kępa redłowska (nazywana też kępą Orłowską), dolina kaczej (zwana też doliną kaczego Potoku), dolina Chylonki ryc. 1.1. Położenie Gdyni na tle jednostek regionalizacji fizycznogeograficznej
1 – granica makroregionów fizycznogeograficznych: Pojezierza wschodniopomorskiego i Pobrzeża Gdańskiego oraz mezoregionów fizycznogeograficznych Pojezierza i Pobrzeża kaszubskiego;
2 – granice mikroregionów: a – kępa redłowska, B – kępa Oksywska, C – Pradolina kaszubska, d – wysoczyzna Gdańska, e – Obniżenie redłowskie, F – dolina kaczej, G – sandr Chwaszczyński, H – rynna Jeziora wysockiego.
Źródło: opracowanie własne na podstawie M. Przewoźniak, 1985; M. Buliński, M. Przewoźniak, 1996 (uzupełnione).
Gdynia w Unii europejskiej | warunki życia
(zwana też Pradoliną kaszubską lub Meandrem kaszubskim), Obniżenie redłow-skie – łączące się z terasą nadmorską Oliwsko-sopocką (nazywaną też Platformą wrzeszczańsko-Oliwsko-sopocką albo wrzeszczańsko-sopocką) oraz wysoczyzna Gdańska, podzielona przez M. Przewoźniaka (1985) na dwie jednostki – północną – wysoczyznę Gniewowsko-Bieszkowicką oraz południową – wysoczyznę Łężyc-ko-Chwaszczyńską. dodatkowo, zróżnicowanie geologiczno-geomorfologiczne pozwala we wschodniej części tej wysoczyzny wyróżnić niewielki, choć wyraźny obszar sandrowy (dla którego przyjęto nazwę sandr Chwaszczyński) wraz z uloko-waną w jego centralnej części rynną Jeziora wysockiego (r. Pikies, 2002). dolna krawędź skłonu wysoczyzny morenowej, przebiegająca w północnej części miasta przez jego środkowo-wschodni fragment, a w południowej zbliżająca się do linii brzegowej Zatoki Gdańskiej na odległość niespełna jednego kilometra, uznana została przez M. Przewoźniaka (1991) za częściowo przyrodniczo uzasadnioną, a częściowo formalną granicę strefy nadmorskiej. Oznacza to, że tylko niespełna 1/3 powierzchni Gdyni, z fizycznogeograficznego punktu widzenia, leży w strefie nadmorskiej, pozostała zaś w strefie pojeziernej.
Z określonym powyżej położeniem fizycznogeograficznym wiąże się niezwy-kła różnorodność morfogenetyczna i krajobrazowa, wynikająca z występowania podstawowych krajobrazotwórczych cech i jednostek przestrzennych, jakimi są:
• silnie urozmaicone wybrzeże zatoki morskiej – z brzegiem klifowym na kra-wędziach kęp wysoczyznowych (w tym z klifem aktywnym obrywowym i osuwiskowym, niszami osuwiskowymi oraz klifem martwym i licznymi, głębokimi dolinkami erozyjnymi), brzegiem piaszczystym (obecnie ufor-mowanym w wyniku refulacji plaż) i niskim brzegiem terasowo-dolinnym oraz antropogenicznym – umocnionym (M. Przewoźniak, 1996); cała linia brzegowa miasta wzdłuż Zatoki Gdańskiej ma 14 km długości;
• płaskie, aluwialne dna dolinne (pradolin i dolin rzecznych, szczególnie połu-dniowej części tzw. Pradoliny kaszubskiej);
• strefa krawędziowa (stoki) wysoczyzny morenowej pojezierza, z licz-nymi, silnie wciętymi wąwozami i dolinkami erozyjnymi oraz niszami źródliskowymi;
• niewielkie stożki napływowe dawnych potoków spływających z tzw. górnego tarasu;
• wierzchowiny wysoczyzny morenowej – równinne, wzgórzowe i faliste;
• równina sandrowa na południowo-zachodnim krańcu miasta.
dominującymi powierzchniowymi utworami litologicznymi są: gliny, piaski gliniaste (lekkie i mocne), piaski lekkie i słabo gliniaste oraz torfy i utwory muło-wo-torfowe. Zróżnicowanie wysokościowe sięga od 0 m na linii brzegowej morza do ponad 205 m n.p.m. w środkowo-zachodniej części miasta i przy jego zachod-nich granicach – najwyższym punktem jest Góra donas o wysokości 205,7 m n.p.m.
Pod względem klimatycznym cała Gdynia położona jest w krainie klimatycz-nej wybrzeża Zatoki Gdańskiej (k. kwiecień, s. taranowska, 1974), znajdującej
1. Środowisko przyrodnicze
się pod bezpośrednim wpływem morza i cechującej się relatywnie małymi (w sto-sunku do wnętrza województwa i sąsiedniej krainy Pojezierza Pomorskiego) ampli-tudami rocznymi temperatury, silnymi i częstymi wiatrami, wiosną chłodniejszą od jesieni (odpowiednio – oziębiający i ocieplający wpływ wód zatoki) oraz średnią wielkością roczną opadów na poziomie 500-600 mm. natomiast według podziału a. wosia (1999), Gdynia położona jest w regionie iV – dolnej wisły, którego specyfiką stosunków pogodowych jest pojawianie się względnie często pogody z dużym zachmurzeniem bez opadów oraz pogody przymrozkowej chłodnej i bar-dzo chłodnej bez opadów. Jednocześnie średnia suma usłonecznienia rzeczywi-stego w ciągu roku wynosi w Gdyni 1700 godzin i – podobnie jak w wąskiej strefie wybrzeża Zatoki Gdańskiej – jest wartością najwyższą dla obszaru województwa pomorskiego. roczna wartość usłonecznienia jest tu o 100 godzin wyższa niż np.
na Pojezierzu kaszubskim, a miesiącem o największej sumie usłonecznienia jest czerwiec (J. a. trapp, 2001). w rejonie Gdyni, podobnie jak na całym pobrzeżu, obserwuje się charakterystyczną zwiększoną częstotliwość występowania wiatru, w tym szczególnie „najwyższe w Polsce (poza górami) prędkości wiatru, o czym świadczy wyjątkowo wysoka liczba dni z wiatrem silnym (v > 10 m/sek.) i bar-dzo silnym (v > 15 m/sek.)” (J. a. trapp, 2001, s. 52). Potwierdza to powszechną opinię, panującą zwłaszcza wśród gości przybywających do miasta, że „w Gdyni wieje zawsze”. warunki termiczne Gdyni są typowe dla obszaru nadmorskiego województwa pomorskiego – średnia temperatura stycznia wynosi ok. -1o C, lipca +17o C, zaś średnia roczna nieco ponad +7o C (J. a. trapp, 2001). suma roczna opa-dów z prawdopodobieństwem wystąpienia = 90% wynosi 400 mm. występowanie bryzy morskiej, odczuwalnej w centrum miasta, jest efektem otwarcia niektórych ulic na oddziaływanie mas powietrza od strony Zatoki Gdańskiej. Podwyższona jest także (w stosunku do głębi lądu) wilgotność powietrza, wynosząca od ok. 74%
w czerwcu do 82% zimą.
według podziału hydrograficznego Polski, Gdynia położona jest w zlewni Przymorza (bezpośrednie zlewisko Morza Bałtyckiego) oraz zlewniach rzek Chylonki, kaczej i kamiennego Potoku (tzw. swelini) (Podział hydrograficzny Polski, 2014). na obszarze przymorskim, szczególnie w sąsiedztwie morza i kęp wysoczyznowych, rozwinęły się liczne dolinki erozyjne, z niedużymi lub okresowymi ciekami i lokalne zlewnie o niezorganizowanej sieci hydrograficz-nej. Poza wymienionymi rzekami w granicach miasta występuje kilka poto-ków – w tym: potoki Chyloński, Marszewski, demptowski, wiczliński, kolib-kowski, Źródła Marii i Przemysłowy oraz struga Cisowska. w utworach geo-logicznych występują w granicach miasta Główne Zbiorniki wód Podziemnych (GZwP): nr 110 – „Pradolina kaszubska i rzeka reda” – zbiornik typu pradolin-nego oraz nr 111 – „subniecka Gdańska” – zbiornik typu subniecki górnokredowej (M. Hałuzo, G. kubicz, H. wojcieszyk, 2007). GZwP 110 zalega stosunkowo płytko, do głębokości 40-50 m poniżej poziomu terenu (p.p.t.), posiadając łączność, prócz poziomu pradolinnego, z trzeciorzędowym i kredowym piętrem wodonośnym
Gdynia w Unii europejskiej | warunki życia
oraz poziomami międzymorenowymi Pojezierza kaszubskiego i kęp wysoczy-znowych. Utwory wodonośne tego poziomu stanowią podstawową bazę drenażu wszystkich poziomów wodonośnych, obejmując rozległą powierzchnię i skupiając
„główne strumienie wód podziemnych całego systemu wodonośnego” (GZWP na obszarze województwa pomorskiego, 2008). dzięki tym cechom zasobność GZwP 110 jest bardzo duża – szacowana na kilkanaście tysięcy m3/h. GZwP 111 zalega natomiast na znacznej głębokości – od ok. 140 m p.p.t. do poniżej 240 m p.p.t.
(ryc. 1.2). Pomimo bardzo dużej powierzchni, jego zasoby dyspozycyjne, ze względu na ich słabą i utrudnioną odnawialność, są stosunkowo niskie i szacowane na ok. 4000 m3/h. te dwa zbiorniki odgrywają największą rolę w zaopatrzeniu trój-miasta w zasoby wodne i na ich terenie położone są największe ujęcia komunalne wód podziemnych.
ryc. 1.2. Przekrój hydrogeologiczny przez obszar zalegania GZwP 110 i 111
1 – warstwy wodonośne GZwP, 2 – gliny, 3 – piaski, 4 – mułki, 5 – iły, 6 – margle, 7 – kierunki przepływu wód podziemnych.
Źródło: GZWP na obszarze województwa pomorskiego, 2008 (uproszczone).
Pod względem geobotanicznym, według podziału geobotanicznego Polski w. szafera (1972), Gdynia położona jest w Prowincji niżowo-wyżynnej Środko-woeuropejskiej, dziale Bałtyckim, Poddziale Pasa równin Przymorskich i wyso-czyzn Pomorskich. według podziału geobotanicznego kraju J. M. Matuszkiewicza (2008), teren miasta leżu na obszarze Podokręgu Gdyńskiego, Okręgu Pojezierza
1. Środowisko przyrodnicze
kaszubskiego, krainy Pojezierzy Środkowopomorskich, w dziale Pomorskim, Podprowincji Południowobałtyckiej i Prowincji Środkowoeuropejskiej. w drze-wostanach, w całości niemal przekształconych antropogenicznie, dominują zbioro-wiska bukowe, bukowo-dębowe, grądowe, a w dnach dolin nieliczne zbiorozbioro-wiska łęgowe i źródliskowe. wszędzie licznie występuje sosna, wprowadzana do drze-wostanu w wyniku nasadzeń niezgodnych z siedliskiem i potencjalną roślinnością naturalną. O podobnym charakterze, jako gatunek obcy, domieszkowo występuje także świerk. w głęboko wciętych dolinach, ze zboczami o dużych spadkach i ekspozycji północnej, o wyraźnie zauważalnym chłodniejszym topoklimacie, występują nietypowe dla obszaru gatunki o podgórskim i górskim zasięgu. Ponie-waż gdyńskie lasy niemal w całości mieszczą się w granicach trójmiejskiego Parku krajobrazowego, ich charakterystykę zamieszczono w opisie parku.
według ewidencji geodezyjnej wojewódzkiego Ośrodka dokumentacji Geode-zyjnej i kartograficznej z 2014 r., ok. 46% powierzchni Gdyni zajmują tereny leśne i grunty zadrzewione (ponad 90% stanowią w tym lasy państwowe, pozostałe to lasy komunalne), 33% tereny zabudowane i zurbanizowane (w tym komunikacyjne), 15% użytki rolne oraz po blisko 3% wody powierzchniowe i nieużytki z terenami różnymi. wyraźnym trendem zmian jest stały wzrost powierzchni terenów zabu-dowanych i zurbanizowanych.