Główne działania na rzecz podniesienia poziomu zdrowia mieszkańców

w analizie uwzględniono trzy grupy działań władz samorządowych Gdyni, do których są one zobligowane:

• profilaktyki zdrowotnej;

• przeciwdziałania alkoholizmowi;

• przeciwdziałania narkomanii.

w 2014 r. władze Gdyni przeznaczyły 2,2 mln złotych na programy profilaktyki zdrowotnej, wykorzystano 90,0% zaplanowanej kwoty¹⁰². Programy te można, ze względu na status świadczeniodawcy, podzielić na wykonywane przez podmioty lecznicze i podmioty typu organizacje pozarządowe.

w ramach programów polityki zdrowotnej świadczonych przez podmioty lecz-nicze zrealizowano:

• badania profilaktyczne w zakresie wykrywania raka dolnego odcinka prze-wodu pokarmowego dla osób powyżej 45. roku życia (wykonywane w dwóch etapach: badań laboratoryjnych kału na krew utajoną oraz kolonoskopii);

• badania profilaktyczne mające na celu wczesne wykrycie raka gruczołu kro-kowego u mężczyzn w wieku 50-70 lat;

• badania profilaktyczne w zakresie wykrywania raka piersi u kobiet w wieku 40-49 lat;

• badania profilaktyczne w zakresie wykrywania osób z ryzykiem złamań osteoporotycznych w wieku 50-59 lat;

• badania profilaktyczne w zakresie wczesnego wykrywania jaskry u osób w wieku 45-55 lat;

• badania profilaktyczne w zakresie wykrywania chorób układu oddechowego, schorzeń chirurgiczno-dermatologicznych dla osób bezdomnych przebywa-jących na terenie Gdyni;

102 Opracowano na podstawie dokumentu: Raport z realizacji programów polityki zdrowot-nej…, 2015.

Gdynia w Unii europejskiej | warunki życia

• profilaktyka progresji zmian zwyrodnieniowych kręgosłupa i kończyn u osób powyżej 65. roku życia (nazwa własna programu stale sprawni);

• badania profilaktyczne mające na celu wyłonienie osób, których zachowa-nie budzi podejrzezachowa-nie schorzenia psychicznego;

• profilaktyka progresji wad postawy wykrytych w czasie badań bilansowych u dzieci dziesięcioletnich;

• działania profilaktyczne skierowane do dzieci z zaburzeniami psychoru-chowymi (prowadzone w szkołach z klasami integracyjnymi oraz w szko-łach specjalnych i ośrodkach szkolno-wychowawczych) (nazwa własna programu rośnij Zdrowo);

• szczepienia profilaktyczne przeciw wirusowi HPV typ 16, 18, 6, 11 dziew-czynek urodzonych w trzech kolejnych latach 2000, 2001, 2002;

• zapobieganie najczęstszym problemom zdrowotnym i społecznym dzieci i młodzieży (nazwa własna programu sport, Zdrowie, rodzina).

Pierwsze trzy spośród wymienionych programów zaliczamy do onkologicz-nych badań przesiewowych, kolejne pięć do badań przesiewowych diagnozujących czynniki ryzyka innych chorób stanowiących szczególne zagrożenia zdrowotne, a ostatnie cztery to badania przesiewowe dzieci i młodzieży.

w ramach programów polityki zdrowotnej świadczonych przez organizacje pozarządowe wykonano:

• opieka hospicyjna dla terminalnie i nieuleczalnie chorych;

• prowadzenie Poradni Opieki Paliatywnej;

• prowadzenie ośrodka wsparcia psychologicznej terapii onkologicznej;

• odważni wygrywają – profilaktyka raka jąder;

• warto być – program wsparcia dla osób z chorobą otępienną oraz ich rodzin i opiekunów;

• grupy wsparcia i rehabilitacja osób z chorobą alzheimera;

• ochrona zdrowia i edukacja zdrowotna w warunkach domowych przewle-kle chorych na stwardnienie rozsiane;

• program pomocy rodzinom dzieci z adHd;

• przeciwdziałanie wysiłkowemu nietrzymaniu moczu;

• prowadzenie punktu konsultacyjnego dla rodziców małych dzieci;

• Gdyńska szkoła niewydolności serca.

Pierwsze cztery programy zalicza się do profilaktyki onkologicznej, pielęgna-cji, terapii i rehabilitacji osób ze stwierdzoną chorobą nowotworową, kolejne sześć jest pomyślanych jako wsparcie osób ze stwierdzonymi chorobami przewlekłymi i zaburzeniami emocjonalno-psychologicznymi, a ostatni mieści się w ramach profilaktyki kardiologicznej dla populacji ze stwierdzoną niewydolnością serco-wo-naczyniową.

taki rozkład programów profilaktyki zdrowotnej finansowanych przez wła-dze samorządowe Gdyni świadczy o dobrym rozpoznaniu nie tylko aktualnych, ale i przyszłych zagrożeń i potrzeb zdrowotnych mieszkańców miasta, gdyż

5. służba zdrowia i pomoc społeczna

najważniejsze akcenty położono na przeciwdziałanie chorobom nowotworowym (które stanowią bardzo duży problem w trójmieście), pomoc osobom starszym (co jest ważne w świetle starzenia się społeczeństwa Gdyni) oraz najmłodszym mieszkańcom¹⁰³. Za słuszne należy także uznać zwrócenie uwagi na zaburzenia psychiczne, które ulegają zwiększeniu w kraju ze względu na starzenie społeczeń-stwa z jednej strony oraz wzrost „niekontrolowalności”¹⁰⁴ środowiska życia z dru-giej (por. k. dörner, 2009; J. Heitzman, 2010).

władze samorządowe Gdyni są zobowiązane do corocznego uchwalania i reali-zacji Gminnego Programu Profilaktyki i rozwiązywania Problemów alkoho-lowych oraz Gminnego Programu Przeciwdziałania narkomanii. Ze względu na podobny charakter działań podejmowanych w obu tych programach oraz zbliżo-nej grupy ich odbiorców – działania prowadzone w ramach obu programów zazę-biały się i uzupełniały.

w 2014 r. w ramach Gminnego Programu Profilaktyki i rozwiązywania Pro-blemów alkoholowych z budżetu miasta sfinansowano działania mieszczące się w ramach: profilaktyki uniwersalnej, profilaktyki selektywnej i wskazującej¹⁰⁵, leczenia i readaptacji. Łącznie środki finansowe wykorzystane na wykonanie tego programu wyniosły 8,2 mln zł, w tym z rozdz. „Przeciwdziałanie alkoholizmowi”

była to kwota 5,1 mln zł.

w ramach profilaktyki uniwersalnej skupiono się na: przeciwdziałaniu wcze-snej inicjacji alkoholowej wśród dzieci i młodzieży (poprzez działania skiero-wane bezpośrednio do dzieci i młodzieży¹⁰⁶ oraz do pedagogów, rodziców i spo-łeczności lokalnej), popularyzowaniu informacji o szkodliwości i zagrożeniach związanych z nadmiernym spożywaniem alkoholu, o chorobie alkoholowej, jej skutkach, a także o możliwości uzyskania pomocy dla osób uzależnionych oraz członków ich rodzin, przeciwdziałaniu nietrzeźwości w miejscach publicznych, w tym zwracaniu uwagi sprzedawców napojów alkoholowych na konieczność przestrzegania założeń ustawy o wychowaniu w trzeźwości oraz na prowadzeniu schroniska z funkcją punktu noclegowego dla osób po spożyciu alkoholu.

103 szerzej na temat sytuacji ludnościowej i zdrowotnej L. Przybylska i in., 2016.

104 wynika to m.in. z bezrobocia, kryzysu rodziny (w tym masowej emigracji zarobkowej niszczącej więzi rodzinne), pauperyzacji.

105 Profilaktyka selektywna jest ukierunkowana na jednostki i grupy zwiększonego ryzyka, natomiast profilaktyka wskazująca jest ukierunkowana na jednostki (lub grupy) wyso-kiego ryzyka demonstrujące pierwsze objawy problemów, tu: alkoholowych (Narodowy Program Profilaktyki…, 2011).

106 Mieszczą się tutaj: wykonywanie w placówkach oświatowych i opiekuńczo-wychowaw-czych programów profilaktycznych, przeprowadzanie lub wspieranie kampanii edukacyj-nych mających za zadanie podniesienie poziomu wiedzy młodzieży na temat szkód wyni-kających z picia alkoholu, realizacja środowiskowych programów profilaktycznych oraz wspieranie działań służących promocji zdrowego stylu życia, wspieranie pozytywnych po-staw wśród młodzieży w zakresie pomocy potrzebującym, dożywianie dzieci biorących udział w pozalekcyjnych programach opiekuńczo-wychowawczych.

Gdynia w Unii europejskiej | warunki życia

działania mieszczące się w obrębie profilaktyki selektywnej i wskazującej możemy podzielić na: wspieranie rodzin ze zdiagnozowanym problemem uzależ-nienia od alkoholu (szerokie spektrum działań skierowanych do społeczności lokal-nych¹⁰⁷), przeciwdziałanie zjawisku przemocy w rodzinie (działania skierowane do społeczności lokalnych, nastawione na przeciwdziałanie przemocy domowej, informowanie o placówkach, w których ofiary mogą uzyskać pomoc oraz szkole-nia dla specjalistów zajmujących się przeciwdziałaniu przemocy), wspieranie dzia-łań na rzecz zapobiegania alkoholowemu Zespołowi Płodowemu (działania dedy-kowane społecznościom lokalnym, głównie są to porady i szkolenia).

w ramach działań o charakterze leczenia i readaptacji realizowane są działania zmierzające do: zapewnienia pomocy medycznej, terapeutycznej¹⁰⁸ osobom uza-leżnionym oraz członkom ich rodzin (działania skierowane do osób uzależnionych i ryzykownie pijących¹⁰⁹ oraz osób uzależnionych i współuzależnionych¹¹⁰ zapew-niające pomoc psychologiczną, psychoterapeutyczną i lekarską, a także tworzenie rozszerzonych form terapii), udzielania pomocy terapeutycznej i rehabilitacyjnej osobom z tzw. podwójną diagnozą¹¹¹ (działania skupione na terapii indywidualnej, grupowej oraz na konsultacjach psychiatrycznych), wsparcia działalności środo-wisk abstynenckich (programy o charakterze rehabilitacyjnym oraz popularyza-torskim skierowane do osób uzależnionych i ich rodzin), zwiększenia skuteczności

107 w ich ramach podejmowany jest szeroki wachlarz przedsięwzięć, takich jak: wsparcie osób z problemami alkoholowymi za pośrednictwem świetlic socjoterapeutycznych, dożywia-nie dzieci z rodzin z problemem alkoholowym, wsparcie i pomoc terapeutyczno-rehabilita-cyjna dla dzieci z syndromem alkoholowego Zespołu Płodowego oraz ich rodzin, organi-zacja podczas wakacji wypoczynku dla rodzin z problemem alkoholowym, organizowanie spotkań, wycieczek itp. dla rodzin z problemem alkoholowym, realizacja działań ukierun-kowanych na dzieci z problemami emocjonalnymi (np. zajęcia dydaktyczno-edukacyjne czy podnoszenie umiejętności opiekuńczo-wychowawczych rodziców), prowadzenie grup gimnazjalnych dla dzieci ze środowisk zagrożonych uzależnieniami, informowanie o moż-liwości uzyskania pomocy w zakresie różnych form wsparcia dla osób z takich rodzin, po-moc prawna dla osób uzależnionych i ich rodzin, uczestnictwo w kampaniach ogólnokra-jowych.

108 Główny ciężar finansowania opieki medycznej w tym zakresie spoczywa na POw nFZ.

109 ryzykowne spożywanie alkoholu to picie nadmiernych ilości alkoholu wprawdzie nie po-ciągające za sobą aktualnie negatywnych konsekwencji, lecz uprawomocnione jest przy-puszczenie, że konsekwencje te się ujawnią jeśli obecny model spożycia alkoholu nie ule-gnie zmianie. szkodliwe picie alkoholu obejmuje taki wzorzec picia, który już skutkuje szkodami zdrowotnymi, fizycznymi, psychicznymi oraz psychologicznymi i społecznymi, przy czym jeszcze nie występuje uzależnienie od alkoholu (Narodowy Program Profilakty-ki…, 2011).

110 współuzależnienie to uzależnienie zarówno od osoby nadużywającej alkohol, jak i jej pro-blemu związanego ze szkodliwym spożyciem alkoholu (por. M. ryś, 2014).

111 Czyli chorym psychicznie, a jednocześnie uzależnionym od alkoholu i/lub innych substan-cji psychoaktywnych.

5. służba zdrowia i pomoc społeczna

motywowania do podjęcia i kontynuacji leczenia odwykowego (szereg działań skierowanych do osób uzależnionych i ryzykownie pijących¹¹²).

w ramach wykonywania Gminnego Programu Przeciwdziałania narkomanii w 2014 r. władze samorządowe Gdyni koncentrowały swoje działania na trzech obszarach: profilaktyki uniwersalnej, selektywnej i wskazującej oraz leczenia i readaptacji społecznej¹¹³.

Programy profilaktyki uniwersalnej były prowadzone zarówno na terenie szkół, jak i poza nimi. Prowadzenie profilaktyki na terenie szkół koresponduje z ustawo-wym obowiązkiem szkół realizacji szkolnych programów profilaktyki narkotyko-wej. Ogółem w programach profilaktycznych na terenie gdyńskich placówek oświa-towych uczestniczyło 38,3 tys. uczniów i 7136 osób dorosłych (rodzice, pedago-dzy, nauczyciele). wcielono w życie całą gamę projektów¹¹⁴ wykorzystując różne formy przekazu¹¹⁵. Profilaktyką uniwersalną poza przestrzenią szkolną zajmowało się kilka instytucji. edukacyjna klinika – Poradnia Profilaktyki Uzależnień pro-wadziła m.in. warsztaty kompetencji interpersonalnych dla młodzieży, warsztaty umiejętności wychowawczych dla rodziców, stowarzyszenie na rzecz wspierania dzieci i Młodzieży Vitava wykonało program dla dzieci i młodzieży z witomina, Gdyńskie stowarzyszenie Św. Mikołaja Biskupa przygotowało program o charakte-rze wychowawczym, Młodzieżowy dom kultury organizował projekty nastawione na konstruktywną organizację czasu wolnego oraz przekaz pozytywnych wzorców zachowania podczas imprez sportowo-rekreacyjnych, Gdyńskie Centrum sportu przygotowało imprezy sportowe nastawione na integrację środowisk oraz wskaza-nie różnych form spędzania czasu wolnego, sPZOZ Ośrodek Profilaktyki i terapii Uzależnień prowadził działalność szkoleniową na potrzeby różnych grup zawodo-wych, gdyńskie rady dzielnic zorganizowały wypoczynek dla dzieci ze świetlic socjoterapeutycznych z sześciu dzielnic¹¹⁶, komenda Miejska Policji kontynuowała

112 Obejmują one szereg różnorakich działań, takich jak: wsparcie dla schronisk, domów po-mocy społecznej, placówek dla bezdomnych, certyfikowanie pracowników leczenia od-wykowego, współpraca z Ośrodkiem Profilaktyki i terapii Uzależnień w zakresie realiza-cji procedury zobowiązania do leczenia odwykowego oraz jej finansowanie, finansowanie działalności punktów kontaktowych.

113 Opracowano na podstawie dokumentu: Raport z realizacji Gminnego Programu Przeciw-działania Narkomanii.

114 na przykład „Unplugged”, „nie tylko pięścią – inne sposoby rozwiązywania konfliktów”,

„asertywność w kontaktach koleżeńskich. końskie zaloty – czy właściwe są?”, „Ja i szko-ła”, „niebezpieczeństwa internetu – jak je rozpoznawać i jak reagować?”, „Co z tą zło-ścią?”, „trudne sytuacje w klasie – jak sobie z nimi radzić?”, „nie pal przy mnie, proszę”,

„Przyjaciele Zippiego”, „sobą być. dobrze żyć”, „saper”, „ Leki i zasady ich zażywania.

Czym jest lekomania?”, „kim jesteś ?”, „agresja, jak sobie radzić”, „Znajdź właściwe roz-wiązanie”, „szkoła dla rodziców”.

115 Część form przekazu (w świetle informacji przekazywanych przez krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania narkomanii), jak chociażby przedstawienia teatralne, konkursy te-atralne i plastyczne, budzi wątpliwości odnośnie do ich rzeczywistej efektywności.

116 karwiny, Pustki Cisowskie-demptowo, Grabówek, witomino, działki Leśne, Chylonia.

Gdynia w Unii europejskiej | warunki życia

realizację gdyńskiego Policyjnego Programu Prewencyjnego „Bezpieczna przy-stań Gdynia”, Powiatowa stacja sanitarno-epidemiologiczna w Gdyni programu pt. „anonimowe i bezpłatne testowanie krwi w kierunku nosicielstwa HiV”.

w ramach programów profilaktyki selektywnej¹¹⁷ i wskazującej¹¹⁸ prowadzono 13 świetlic socjoterapeutycznych. Ponadto działania w tym zakresie prowadziły:

Ośrodek Profilaktyki i terapii Uzależnień, edukacyjna klinika – Poradnia Profilak-tyki Uzależnień oraz Fundacja szkwał, Fundacja Zmian społecznych kreatywni, instytucje funkcjonujące w Zespole Placówek im. k. Lisieckiego dziadka¹¹⁹. Ponadto pomoc w tym zakresie prowadzą jeszcze inne instytucje, zwłaszcza Miej-ski Ośrodek Pomocy społecznej w Gdyni.

Główną instytucją prowadzącą leczenie i readaptację społeczną w 2014 r. była Poradnia Leczenia Uzależnień¹²⁰ skupiająca się zasadniczo na świadczeniach indy-widualnych i grupowych¹²¹. działania o podobnym zakresie prowadziła ponadto edukacyjna klinika – Poradnia Profilaktyki Uzależnień. w 2014 r. nie stwierdzono natomiast na terenie Gdyni działań dotyczących readaptacji społecznej oraz reduk-cji szkód u problemowych użytkowników narkotyków¹²².

wskazane działania zmierzają do ograniczenia podaży na alkohol oraz narko-tyki. w ramach działań ograniczających podaż substancji psychoaktywnych i nie-legalnego alkoholu wiodącą rolę odgrywa policja, a uzupełniającą straż graniczna, celnicy oraz straż miejska.