Efekty działalności innowacyjnej

Zgodnie z międzynarodową metodologią przyjętą przez GUS dotyczącą ba-dania działalności innowacyjnej przedsiębiorstwo innowacyjne to takie, które w danym okresie, najczęściej trzyletnim, wprowadziło przynajmniej jedną inno-wację produktową lub procesową W tabeli 4 3 umieszczono udziały przedsię-biorstw innowacyjnych w wybranych okresach badawczych

W produkcji artykułów spożywczych i napojów udział przedsiębiorstw in-nowacyjnych w latach 1998–2000 nie był wysoki, wynosił 26,8%, w następ-nych okresach badawczych nastąpiła wyraźna poprawa Największy udział przedsiębiorstw innowacyjnych, wynoszący 42,1% odnotowano w latach 2004–2006 i niestety po tym okresie miał miejsce stopniowy spadek odsetka przedsiębiorstw innowacyjnych aż do 29,6% w latach 2006–2008 Wynika to zapewne ze znacznego zmniejszenia nakładów na działalność innowacyjną

135

Analiza innowacyjności przedsiębiorstw przemysłu spożywczego w Polsce

w przedsiębiorstwach produkujących żywność (por rys 4 1) Znaczenie przed-siębiorstw innowacyjnych w przemyśle ogółem był nieco wyższe, zwłaszcza w ostatnim okresie badawczym 2006–2008, kiedy to różnica wynosiła ponad 8 punktów procentowych W tej części analizy, celem uzyskania większej czy-telności informacji zawartych w tab 4 3, pominięto innowacyjność przedsię-biorstw przetwórstwa przemysłowego, których innowacyjność była zbliżona do innowacyjności przedsiębiorstw przemysłu ogółem ( różnice wynosiły od 0,1 do 0,3 pkt proc )

Tabela 4 3 Działalność innowacyjna przedsiębiorstw produkujących artykuły spożywcze i napoje oraz przedsiębiorstw przemysłowych w latach 1998–2008

Wyszczególnienie

Przedsiębiorstwa, które wprowadziły innowacje jako odsetek ogółu przedsiębiorstw w latach

1998–2000 2003–2005 2004–2006 2005–2007 2006–2008

Produkujące art ^spożywcze i napoje Przemysłowe ogółem Produkujące art ^spożywcze i napoje Przemysłowe ogółem Produkujące art ^spożywcze i napoje Przemysłowe ogółem Produkujące art ^spożywcze i napoje Przemysłowe ogółem Produkujące art ^spożywcze i napoje Przemysłowe ogółem

Przedsiębiorstwa, które wprowadziły innowacje ogółem ^{26,8 30,2 40,3 41,5 42,1 42,5 32,1 36,7 29,6 37,7} Przedsiębiorstwa, które wprowadziły innowacje produktowe 22,5 25 28,1 28,1 29,8 29,3 25,2 28 23,2 28,4 Przedsiębiorstwa, które wprowadziły innowacje procesowe 18,6 21,1 32,1 32,5 36 35,9 20,9 25,2 22,9 30,1

Ź r ó d ł o : opracowanie własne na podstawie Roczników statystycznych przemysłu, dla lat 1999–2009, GUS

Poziom aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw w przemyśle w Polsce był niższy niż w większości krajów UE oraz Norwegii i Islandii uczestniczących w IV rundzie programu CIS (2002–2004) Ogółem dla przemysłu i usług dla państw UE–27 wskaźnik przedsiębiorstw aktywnych innowacyjnie wyniósł 39,5% Najwyższy stopień aktywności innowacyjnej w przemyśle w latach 2002–2004 zanotowano w Niemczech (72,8%), Irlandii (60,9%) oraz Belgii (58,1%)

Analizując rodzaj wprowadzonych innowacji w przedsiębiorstwach produ-kujących żywność zauważamy, że w poszczególnych podokresach: 1998–2000, 2005–2007 oraz 2006–2008 dominowały takie innowacje, które wprowadziły nowe lub istotnie ulepszone produkty (wyroby i usługi) Największa różnica (6,2 pkt proc ) między udziałem przedsiębiorstw wprowadzających innowacje pro-duktowe i procesowe (na korzyść procesowych) wystąpiła w okresie największej aktywności innowacyjnej, tj w latach 2004–2006 Podobne tendencje zmian za-obserwowano w przypadku przedsiębiorstw przemysłu ogółem

Poziom innowacyjności gospodarki danego kraju, jej sekcji i działów za-leży przede wszystkim od aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw, od ich zdolności do szybkiego i aktywnego przyswajania nowej wiedzy i technologii Innowacyjność gospodarki kojarzy się ze stopniem nowoczesności wyrobów oferowanych na coraz bardziej konkurencyjnych rynkach Cechą nowej gospo-darki jest istotne skrócenie cyklu życia produktów W przemyśle przetwórczym krajów wysoko rozwiniętych wymiana asortymentów wytwarzanych produktów dokonuje się w okresie 2–5 lat w zależności od branży Zgodnie z metodologią

Oslo ważnym wskaźnikiem służącym do oceny efektów działalności

innowacyj-nej przedsiębiorstw jest tzw współczynnik odnowienia produkcji, który określa udział sprzedaży produktów nowych i istotnie ulepszonych w wartości sprzedaży ogółem

Udział wyrobów nowych i istotnie ulepszonych w produkcji sprzedanej, za-równo przedsiębiorstw produkujących żywność, jak i przedsiębiorstw przetwór-stwa przemysłowego oraz przemysłu ogółem, był niski W przedsiębiorprzetwór-stwach produkujących artykuły spożywcze i napoje wartość tego wskaźnika w całym ba-danym okresie była wyraźnie niższa niż w pozostałych grupach przedsiębiorstw W roku przedakcesyjnym oraz w dwóch pierwszych latach członkostwa Polski w UE nastąpił wzrost udziału sprzedaży wyrobów nowych i zmodernizowanych w sprzedaży wyrobów ogółem Jednak w kolejnych okresach, zwłaszcza w latach 2007 i 2008, ta pozytywna tendencja została zahamowana W roku 2008 udział sprzedaży wyrobów nowych i istotnie ulepszonych w sprzedaży wyrobów ogółem w przedsiębiorstwach produkujących żywność wyniósł zaledwie 8,4%, podczas gdy w przetwórstwie przemysłowym stanowił 18% i przemyśle ogółem 15,8%

Mimo pewnych pozytywnych zmian przeciętny poziom nowoczesności pol-skich produktów nadal odbiega in minus od przeciętnego wskaźnika nowoczesno-ści w krajach wysoko rozwiniętych

Sprzedaż produktów nowych i istotnie ulepszonych bada się ponadto w po-dziale na sprzedaż:

•

produktów nowych lub istotnie ulepszonych dla rynku, na którym działa przedsiębiorstwo, wprowadzonych na rynek w ciągu ostatnich trzech lat,

•

produktów nowych lub istotnie ulepszonych tylko dla przedsiębiorstwa, wprowadzonych na rynek w ciągu ostatnich trzech lat

137

Analiza innowacyjności przedsiębiorstw przemysłu spożywczego w Polsce

Tabela 4 4 Produkcja sprzedana wyrobów nowych i istotnie ulepszonych w latach 1999–2008

Wyszczególnienie

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Wyroby, których produkcję uruchomiono w latach:

1997– 1999 ^1998–2000 ^1999–2001 ^2000–2002 ^2001–2003 ^2002–2004 ^2003–2005 ^2004–2006 ^2005–2007 ^2006–2008 w % produkcji sprzedanej Przedsiębiorstwa produkujące artykuły spożywcze i napoje 12,5 9,6 10,3 7,3 13,4 12,5 11,1 11,5 10,2 8,4 Przedsiębiorstwa przetwórstwa przemysłowego ^{24,7 18,5 20,8 19,1 23,8 23,8 25,1 20,2 16,3 18} Przedsiębiorstwa przemysłowe ogółem ^{21,3 16,4 18 16,7 20,7 20,9 21,8 18 14,7 15,8}

Ź r ó d ł o : Roczniki statystyczne przemysłu oraz Nauka i technika dla odpowiednich lat, GUS

W strukturze sprzedaży produktów innowacyjnych w przedsiębiorstwach produkujących artykuły spożywcze i napoje produkty nowe lub istotnie ulepszo-ne dla rynku stanowiły w 2007 r ok 53% sprzedaży produktów innowacyjnych, natomiast w przedsiębiorstwach przemysłu ogółem 46%

W badaniach działalności innowacyjnej pytano również przedsiębiorstwa o in-nowacje nietechnologiczne, tzn o inin-nowacje inne niż wprowadzanie nowych lub istotnie ulepszonych produktów i/lub procesów, czyli pytano o innowacje zacyjne i marketingowe Jednak pytania dotyczące konkretnych innowacji organi-zacyjnych i marketingowych w kolejnych okresach badawczych były przez GUS modyfikowane, co uniemożliwia bardziej dogłębną analizę tego zjawiska w czasie

W ostatnim z wyodrębnionych okresów badawczych pytania dotyczyły inno-wacji organizacyjnych, wprowadzonych w latach 2006–2008, takich jak:

•

nowe metody w zasadach działania,

•

nowe zasady podziału zadań i uprawnień decyzyjnych,

•

nowe metody w zakresie stosunków z otoczeniem

W zakresie innowacji marketingowych, wprowadzonych w latach 2006–2008, zapytano o wprowadzenie takich innowacji jak:

•

znaczące zmiany w projekcie/konstrukcji lub opakowaniu produktów,

•

nowe media lub techniki promocji produktów,

•

nowe metody w zakresie dystrybucji produktów lub kanałów sprzedaży,

Odsetek przedsiębiorstw, które wprowadziły w latach 2006–2008 przynaj-mniej jedną z wyżej wymienionych innowacji organizacyjnych lub marketingo-wych wyniósł 22,1% w przedsiębiorstwach produkujących artykuły spożywcze i napoje, natomiast w przemyśle ogółem odsetek ten wyniósł 26,9% (zob tab 4 5) W latach 2006–2008 w porównaniu z poprzednim okresem 2004–2006 na-stąpił spadek zarówno w zakresie innowacji organizacyjnych, jak i marketingo-wych we wszystkich badanych grupach przedsiębiorstw Przedstawione informa-cje dotyczą przedsiębiorstw zatrudniających powyżej 9 osób

GUS w badaniach działalności innowacyjnej przedsiębiorstw wprowadził w latach 2006–2008 po raz pierwszy moduł badania dotyczący innowacji przyno-szących korzyści dla środowiska (ekoinnowacji) Innowacja przynosząca korzy-ści dla środowiska (ekoinnowacja) to nowy lub istotnie ulepszony produkt (wyrób lub usługa), proces, metoda organizacyjna lub marketingowa, które przynoszą ko-rzyści dla środowiska w porównaniu z rozwiązaniami alternatywnymi Innowacje te były badane w podziale na innowacje przynoszące korzyści w okresie wytwa-rzania produktu oraz w okresie użytkowania zakupionego produktu

Tabela 4 5 Przedsiębiorstwa, które wprowadziły innowacje organizacyjne i/lub marketingowe jako odsetek ogółu przedsiębiorstw

Wyszczególnienie

Przedsiębiorstwa, które wprowadziły innowacje organizacyjne i/ lub marketingowe w % ogółu przedsiębiorstw w latach

2004–2006 2006–2008 produkujące art spożywcze inapoje przemysłowe ogółem produkujące art spożywcze i napoje przemysłowe ogółem Przedsiębiorstwa, które wprowadziły przynajmniej jedną innowację organizacyjną lub marketingową 29,6 29,8 22,1 26,9 Przedsiębiorstwa, które wprowadziły innowacje organizacyjne ^{19,5 23,4 10,7 13,3} Przedsiębiorstwa, które wprowadziły innowacje marketingowe ^{24,2 18,4 13,7 13,5}

Ź r ó d ł o : Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach 2004–2006, GUS, Warszawa 2008; Nauka i technika w 2008 roku, GUS, Warszawa 2010

Do korzyści w zakresie wytwarzania wyrobu lub usługi zaliczono:

•

obniżkę materiałochłonności na jednostkę produktu,

139

Analiza innowacyjności przedsiębiorstw przemysłu spożywczego w Polsce

•

obniżkę emisji dwutlenku węgla przez przedsiębiorstwo,

•

użycie materiałów mniej zanieczyszczających środowisko,

•

zmniejszenie zanieczyszczenia gleby, wody lub powietrza,

•

powtórne wykorzystanie (recykling) odpadów, wody lub materiałów Natomiast do korzyści w okresie użytkowania zakupionego wyrobu lub ko-rzystania z usługi przez użytkowników końcowych zaliczono:

•

zmniejszenie zużycia energii,

•

zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza, wody, gleby lub poziomu hałasu,

•

poprawę możliwości powtórnego wykorzystania (recyklingu) produktu po okresie użytkowania

Z przeprowadzonego badania wynika, że innowacje przynoszące korzyści dla środowiska wprowadziło 23,3% przedsiębiorstw produkujących artykuły spożywcze i napoje i 26,2% przedsiębiorstw przemysłowych ogółem Odsetek innowacji przynoszących korzyści w okresie wytwarzania produktu w produk-cji żywności kształtował się na poziomie 20,3%, a w przemyśle ogółem wyniósł 24,1% Z kolei wskaźniki innowacji przynoszących korzyści dla środowiska w okresie użytkowania zakupionego produktu wyniosły odpowiednio 16,2% i 17,5%

Szczegółową strukturę ekoinnowacji przynoszących korzyści w okresie wytwarzania i użytkowania produktu prezentują odpowiednio rysunki 4 2 i 4 3

Rysunek 3. 4. Skumulowana wartość kapitału zagranicznego w przetwórstwie przemysłowym oraz przemyśle spożywczym w Polsce w latach 1999-2008 (w mln USD)

11106,4 13209,6 14555,6 17152,7 20543,6 32398,5 32784,0 42195,5 58902,8 50616,8 2449,2 2873,4 3042,9 3746,7 3789,5 5154,1 5362,8 6356,9 8465,6 7806,3 0 10000 20000 30000 40000 50000 60000 70000 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

przemysł spożywczy przetwórstwo przemysłowe

Źródło: Narodowy Bank Polski

Rysunek 4.2. Struktura innowacji przynoszących korzyści dla środowiska w okresie wytwarzania produktu (wprowadzonych w latach 2006-2008)

6,7 10,9 9,7 12 8,8 7,3 10,9 12,1 11,5 13,8 8,5 11,3 0 2 4 6 8 10 12 14 16

Prod. art. spożywczych i napojów Przemysł ogółem

recykling odpadów, wody lub materiałów zmniejszenie zanieczyszczenia gleby, wody lub powietrza

zużycie materiałów mniej zanieczyszczających środowisko obniżka emisji dwutlenku węgla

obniżka energochłonności na jednostkę produktu obniżka materiałochłonności na jednostkę produktu

Rysunek 4 2 Struktura innowacji przynoszących korzyści dla środowiska w okresie wytwarzania produktu (wprowadzonych w latach 2006–2008)

10,9 10,9 10,7 12 6,2 7,5 0 2 4 6 8 10 12 14

Prod. art. spożywczych i napojów Przemysł ogółem

poprawę recyklingu produktu po okresie użytkowania

zmniejszenie zanieczyszczeń powietrza, wody, gleby lub poziomu hałasu zmniejszenie zużycia energii

Rysunek 4.5. Stopień wyjaśnienia wariancji przez składowe

55,05% 14,39% 11,41% 7,21% 6,07% 2,63% 1,85% 0,73% 0,33% 0,23% 0,06% 0,02% 0,01% 0,00% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% PC1 PC2 PC3 PC4 PC5 PC6 PC7 PC8 PC9 PC10 PC11 PC12 PC13 PC14 Źródło: opracowanie własne

Rysunek 4 3 Struktura innowacji przynoszących korzyści dla środowiska w okresie użytkowania produktu (wprowadzonych w latach 2006–2008)

Ź r ó d ł o : jak w rys 4 2

Najczęściej wprowadzaną innowacją przynoszącą korzyści w okresie wytwa-rzania wyrobu lub usługi było zmniejszenie zanieczyszczania gleby, wody lub powietrza Podobna sytuacja wystąpiła w przypadku innowacji przynoszących korzyści dla środowiska w okresie użytkowania produktu Były to bowiem in-nowacje zmniejszające również zanieczyszczenie powietrza, wody, gleby lub po-ziomu hałasu Wprowadzanie innowacji przynoszących korzyści dla środowiska wiąże się z koniecznością wypełniania wielu norm i przepisów w zakresie ochro-ny środowiska wymagaochro-nych na terenie UE

W analizie aktywności innowacyjnej gospodarki, jej sekcji i działów wyko-rzystuje się również wskaźnik intensywności innowacji, który jest relacją na-kładów na działalność innowacyjną przedsiębiorstw przemysłowych do wartości produkcji sprzedanej przemysłu Na rysuneku 4 4 przedstawiono kształtowanie się tego wskaźnika w przedsiębiorstwach przemysłu spożywczego, przetwórstwa przemysłowego i przemysłu ogółem w latach 1999–2008

We wszystkich badanych grupach przedsiębiorstw działalność innowacyj-na była innowacyj-najbardziej intensywinnowacyj-na w 1999 r W latach 2000–2006 kierunek zmian w analizowanych grupach przedsiębiorstw był podobny, jednak dynamika była różna Po spadku intensywności innowacji w latach 2000–2001, w kolejnych dwóch okresach bezpośrednio poprzedzających integrację Polski z UE odsetek nakładów na działalność innowacyjną w produkcji sprzedanej wzrastał Niestety, w roku 2004 tendencja wzrostowa została zahamowana, ale poziom intensywno-ści innowacji w przemyśle spożywczym w latach 2004–2006 zbliżał się do pozio-mu intensywności innowacji w przetwórstwie przemysłowym i przemyśle ogó-łem Jednak w ostatnich dwóch latach badanego okresu intensywność innowacji

141

Analiza innowacyjności przedsiębiorstw przemysłu spożywczego w Polsce

w przemyśle spożywczym wyraźnie malała, podczas gdy w przedsiębiorstwach przetwórstwa przemysłowego i przemysłu ogółem wzrastała Generalnie w całym badanym okresie, za wyjątkiem 1999 r , intensywność innowacji w przedsiębior-stwach przemysłu spożywczego była najniższa

0 20 40 60 80 100 120 140 % Przemysł 100,0 74,8 67,9 79,9 91,4 85,0 78,8 87,6 102,9 119,9 Przetwórstwo przemysłowe 100,0 74,6 67,7 79,6 93,2 84,6 80,8 90,6 97,4 113,6 Produkcja artykułów spożywczych i

napojów ^{100,0 36,7 35,1 37,0 52,0 61,1 51,9 66,6 55,1 48,6}

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

Rysunek 4 4 Dynamika intensywności innowacji w przedsiębiorstwach przemysłu ogółem, przetwórstwie przemysłowym i produkcji artykułów spożywczych i napojów

w latach 1999–2008 (ceny stałe)

Ważnym aspektem działalności innowacyjnej przedsiębiorstw jest ochrona własności intelektualnej W badaniach GUS wyróżniono pięć metod ochrony wła-sności intelektualnej:

•

zgłoszenie wynalazku do opatentowania,

•

rejestracja wzoru użytkowego,

•

rejestracja wzoru przemysłowego,

•

rejestracja znaku towarowego,

•

zastrzeżenie praw autorskich

Wyniki badania wskazują, że tylko 8,8% przedsiębiorstw produkujących ar-tykuły spożywcze i napoje, 10,1% przedsiębiorstw przetwórstwa przemysłowego i 9,9% przedsiębiorstw przemysłu ogółem stosowało przynajmniej jedną z wyżej wymienionych form ochrony Dla porównania w produkcji wyrobów tytoniowych udział przedsiębiorstw stosujących ochronę własności intelektualnej wyniósł aż 73% Najczęściej stosowaną metodą ochrony własności intelektualnej była re-jestracja znaku towarowego – 7,6% przedsiębiorstw produkujących artykuły spożywcze i napoje, 7,0% przedsiębiorstw przetwórstwa przemysłowego i 6,8% przedsiębiorstw przemysłu ogółem Własność intelektualna częściej była chronio-na przez duże przedsiębiorstwa

Efekty działań innowacyjnych przedsiębiorstw powinny być zgodne z osią-ganiem celów, istotnych z punktu widzenia realizowanych przez nie strategii

rozwoju W badaniach GUS (2004–2006) wyróżniono następujące efekty działal-ności innowacyjnej:

a) dotyczące produktów:

•

zwiększenie asortymentu produktów,

•

wejście na nowe rynki lub zwiększenie udziału na dotychczasowych rynkach,

•

poprawa jakości produktów; b) dotyczące procesów:

•

zwiększenie (poprawa) elastyczności produkcji,

•

zwiększenie zdolności produkcyjnych,

•

obniżka kosztów pracy na jednostkę produktu,

•

obniżka materiałochłonności i energochłonności na jednostkę produktu; c) inne:

•

zmniejszenie szkodliwości dla środowiska oraz poprawa bezpieczeń-stwa i higieny pracy,

•

wypełnienie przepisów, norm lub standardów

Wyniki przeprowadzonego badania wskazują, że hierarchia celów działal-ności innowacyjnej przedsiębiorstw produkujących artykuły spożywcze i napo-je oraz przedsiębiorstw przetwórstwa przemysłowego i przemysłu ogółem jest zbieżna Najważniejszym okazały się efekty dotyczące produktów, a wśród nich:

•

poprawa jakości produktów – 38,9% przedsiębiorstw aktywnych

innowa-cyjnie produkujących artykuły spożywcze i napoje, 42% przedsiębiorstw prze-twórstwa przemysłowego i 40,9% przedsiębiorstw przemysłu ogółem uznało wpływ tego efektu jako „wysoki” oraz

•

zwiększenie asortymentu produktów – 36,4% przedsiębiorstw aktywnych innowacyjnie produkujących artykuły spożywcze i napoje, 39,6% przedsiębiorstw przetwórstwa przemysłowego i 38,0% przedsiębiorstw przemysłu ogółem uznało wpływ tego efektu jako „wysoki”

Najmniej istotnymi efektami we wszystkich trzech analizowanych grupach przedsiębiorstw okazały się efekty związane z obniżką materiałochłonności i ob-niżką kosztów pracy Ocena znaczenia efektów działalności innowacyjnej przed-siębiorstw w Polsce w latach 2004–2006 była bardzo podobna do oceny efektów działalności innowacyjnej przedsiębiorstw w krajach UE

W dokumencie Innowacyjność przemysłu spożywczego w Polsce. Ocena, uwarunkowania, rozwój (Stron 134-142)