Efekty podmiotowe i przedmiotowe

Uzasadnieniem interwencji rzdowej musz by cele, których bez niej nie daoby si osign. Cele te dotycz zjawisk, które politycy lub ogó spoecze-stwa uznaj za niesatysfakcjonujce i uwaaj, e warto si nimi zajmowa

(najlepiej po przeprowadzeniu analizy potrzeb). Postp w realizacji tych, czasem sprzecznych celów, mona ujmowa w rónych wymiarach. Po pierwsze, odby-wa si on w czasie. Wszelkim pomiarom osiganego postpu toodby-warzyszy czas lub okres, który jemu odpowiada. Po drugie, postp ma wymiar ilociowy – wie si ze wzrostem lub spadkiem czego (produkcji, konsumpcji, odpadów, mieszka, miejsc pracy), a po trzecie, ma wymiar jakociowy, tj. dotyczy po-prawy czego (produktów, usug, warunków ycia, stanu rodowiska). Wreszcie, w duej mierze i czsto niezbyt szczegóowo okrelony cel stanowi bd ozna-cza redystrybucj: dochodów, miejsc pracy, mieszka, usug itp.

Redystrybucja wymaga okrelenia grup docelowych. Kto powinien by

beneficjentem, a kto powinien paci? W przypadku rozwoju obszarów wiej-skich mamy wyra nie okrelony region docelowy: to obszary wiejskie powinny odnosi korzyci. Jednak, czy moemy – i czy powinnimy – zaniedbywa efekt redystrybucji rodków finansowych z obszarów miejskich do wiejskich?

W przypadku prowadzenia ograniczonej analizy, tj. uwzgldnienia tylko benefi-cjentów interwencji, nie mona twierdzi, e dokonywana przez nas ocena obejmuje efekty programu dla caego kraju. Mona to osign wycznie za pomoc modelu równowagi ogólnej, który uwzgldnia wszystkie sektory i re-giony w obrbie kraju czy na wiecie.

Czy efekty na poziomie pastw czonkowskich sumuj si na poziomie unijnym? Program moe by skuteczny w przyciganiu turystów na obszary wiejskie danego kraju czonkowskiego. Jednoczenie moe by skuteczny w zniechcaniu turystów do odwiedzania obszarów wiejskich w innym pastwie czonkowskim. Na poziomie unijnym jego cel nie moe polega na przekiero-wywaniu turystów z jednego pastwa czonkowskiego do drugiego, niepraw-da? Jedynie efekt netto liczy si jako dodatkowa korzy z turystyki na obsza-rach wiejskich w UE. Analogicznie, przywoywani tu turyci stymuluj wzrost

gospodarczy w wybieranych przez siebie miejscach wypoczynku, jednak

wywo-uj oni te ujemny wzrost w regionie swego miejsca zamieszkania lub w innym regionie, który mogliby odwiedzi. Ten sam argument ma zastosowanie w przy-padku dziaania nakaniajcego konsumentów do kupna wysokiej jakoci yw-noci produkowanej w skali lokalnej – powoduje to strat dla wytwarzajcych

ywno niszej jakoci i w ponadlokalnej skali. Czy moemy zlekceway

efekty na poziomie globalnym? Jeli dziaania maj wpyw na produkcj, jako

i konsumpcj, efekty te rozprzestrzeni si na reszt wiata i z powrotem powróc do UE.

Wniosek 6: Efekt wdraania danego instrumentu zaley od wielu czynni-ków: czasu, dziedziny, dla której jest on szacowany (regiony docelowe i pozo-stae, grupy docelowe i pozopozo-stae, w tym podmioty dostarczajce funduszy, sek-tory, rynki i gospodarka ogóem) oraz zaoe przyjtych przy jego ocenie.

Wymiary uwzgldnione w ocenie efektów oraz te nieuwzgldnione naley wy-ra nie okreli, tak aby umoliwi ich prawidow interpretacj.



8.7. Wnioski

W wyniku przeprowadzonej analizy wykazano, e efektów nie sposób jest obserwowa i poddawa pomiarom, lecz trzeba je ocenia szacunkowo, w szczególnoci gdy warunki na rynku s zmienne, tak jak to miao miejsce w okresie od roku 2007 do 2009, który by rozpatrywany w ródokresowych ewaluacjach europejskich PROW z 2010 r. Jako e CMEF s z definicji niejed-noznaczne, dane podawane w ewaluacjach ródokresowych programów PROW jako „wska niki rezultatu” prawdopodobnie odzwierciedlaj zmiany, a nie efek-ty programu i jego dziaa.

Aby oszacowa efekty, potrzebna jest teoretyczna koncepcja lub model, który zakada pewne relacje przyczynowo-skutkowe, przypuszczalnie zgodne z logik interwencji zaproponowan CMEF w przypadku kadego dziaania, jed-nak obejmujce take inne waniejsze czynniki powodujce zmiany przedmioto-wych zmiennych. Zaoenia dotyczce rodzajów relacji oraz wartoci parametrów zastosowanych na potrzeby oszacowania efektów maj znaczcy wpyw na wyni-ki. Aby podnie wiarygodno oszacowania efektów, zaoenia te naley uza-sadni lub zastpi podstaw merytoryczn uzyskan za pomoc stosownych me-tod statystycznych (ekonometrycznych), a nastpnie wykorzysta je do danych zaobserwowanych w okrelonych ukadach w danym czasie.

Ocena efektów interwencji rzdowej powinna opiera si na efektach net-to. Jednake oceny efektów netto i otrzymane dla nich wspóczynniki kosztów i korzyci mog przybiera róne wartoci w zalenoci nie tylko od zaoonych lub oszacowanych relacji i parametrów, lecz take od efektu „deadweight”,

efektu substytucji i efektu mnonikowego. Efekty te jeszcze trudniej dokadnie okreli w sposób ilociowy, poniewa ich rozmiar zaley zasadniczo od ren-townoci inwestycji na rynku. Inwestycje ukierunkowane na rynek napdzane s

przez siy rynkowe w postaci oczekiwanego zysku z produkcji oraz sprzeday towarów przeznaczonych do obrotu. Si napdow inwestycji ukierunkowa-nych na efekt s cele rzdowe. Jednak warto efektów netto w odniesieniu do tych celów nadal w duej mierze zaley od oczekiwanego zysku (rentownoci), który mona osign na rynku.

Z ekonomicznego punktu widzenia pozytywny wpyw danego dziaania na zatrudnienie nie bez trudu kwalifikuje si jako korzystny, poniewa wie si

on z dodatkowymi staraniami lub trudnociami przy generowaniu podanych wyników. Wiksze nakady pracy trzeba tym samym rekompensowa za pomo-c adekwatnych wynagrodze lub w przypadku samozatrudnienia – zysków, sfinansowanych przez wytworzon dodatkow WDB. Odpowiedni poziom gwa-rantujcy wyrównanie nakadu pracy (stawka pacy) stanowi jeden z proble-mów. Wzrost zatrudnienia moe obniy bezrobocie i przyczyni si do osz-czdnoci z tytuu ograniczenia zasików dla pozostajcych bez pracy. Generuje on take podatki dochodowe dla sektora publicznego. Podatki te mona wyka-za za pomoc pac netto na potrzeby wyceny kosztów pracy i innych korzyci (tzn. zysku z kapitau). Przyczyn wysokiego uznania, jakie wród polityków ma podnoszenie aktywnoci zawodowej spoeczestwa, moe by ch poprawy dystrybucji dochodów, wczenie spoeczne i denie do poprawy poczucia wa-snej wartoci bezrobotnych czy te przeprowadzenie zmian strukturalnych. Poli-tyka rolna odnosi pewne sukcesy pod wzgldem generowania miejsc pracy w sektorze rolnictwa, w szczególnoci za pomoc dziaa rolnorodowiskowych oraz patnoci z tytuu prowadzenia dziaalnoci na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania [Neuwirth i in. 2009].

Wzrost WDB ma zazwyczaj miejsce dziki wzrostowi produkcji, moe take wynika z poprawy jakoci towarów i spadku kosztów zmiennych. Pozy-tywny wpyw dziaania na produkcj (poda) moe by znaczcy. Powoduje on spadek cen na rynku globalnym, co przynosi korzyci konsumentom na caym

wiecie, a jest szkodliwe dla producentów. W CMEF zlekcewaono te efekty rynkowe, cho na poziomie unijnym i globalnym mog one by znaczce. Nie wystpuje tam take rozrónienie midzy efektami na poziomie unijnym i globalnym.

Oczekuje si, e wydatki publiczne bd generowa wiksze korzyci w stosunku do kosztów ni inwestycje prywatne, poniewa te pierwsze musz

wyrównywa wydatki na ciganie i redystrybucj podatków je finansujcych.

Uzasadnieniem ponoszenia wydatków publicznych jest denie do wytwarzania

wikszych iloci czy te lepszej jakoci dóbr i usug publicznych, które nie s

produkowane w ilociach podanych ekonomicznie, w warunkach wolnego ryn-ku przez sektor prywatny. Inwestycje majce na celu wytwarzanie dóbr prywat-nych nie s czym, czym rzd powinien si zajmowa, poza sytuacj, gdy jest to sposób osignicia poprawy w zapewnianiu dóbr publicznych, np. bardziej rów-nomiernej dystrybucji dochodów. Oprócz wydawania „pienidzy publicznych na dobra publiczne” interwencje rzdowe s uzasadnione, gdy su korygowaniu zawodnoci rynku czy pastwa.

Sporód siedmiu wska ników wpywu CMEF, trzy dotycz dóbr prywat-nych (przeznaczoprywat-nych do obrotu) – ogólna WDB i rolnictwo, wydajno pracy, a cztery dóbr publicznych. Odzwierciedla to fakt, e dobra prywatne atwiej zmie-rzy i rozpowszechnia. Jednak wzrost poziomu poday dóbr prywatnych nieko-niecznie musi by korzystny, poniewa jego pozytywny wpyw moe zosta zni-welowany przez zanieczyszczenie rodowiska, utrat zasobów naturalnych, ze warunki pracy itp. Niemniej, w debacie politycznej i przepisach unijnych wzrost wydaje si by najwaniejszym celem spoecznym. Na przykad strategia Europa 2020 wzywa do „zatrudnienia i inteligentnego, trwaego wzrostu gospodarczego sprzyjajcego wczeniu spoecznemu” Poniewa WPR podlega tej strategii, jak pokazano w logice interwencji WPR na okres programowania 2014-2020 [Komi-sja Europejska 2012], ma ona przyczynia si do wzrostu PKB (tj. WDB).

W przeciwiestwie do tego powyszego pogldu ekonomici utrzymuj, e zadaniem rzdu jest zadbanie o to, aby spoeczne obawy byy brane pod uwag, a powszechne potrzeby realizowane, podczas gdy sektor prywatny zajmuje si za-potrzebowaniem na (wymienne) dobra prywatne. Jeli pogld ten jest prawidowy, konieczne bdzie bardziej gruntowne rozwaenie celów interwencji rzdowej, któ-re mog odzwierciedla pewne ukryte cele, kryjce si za bardziej oczywistymi, pozornie realizowanymi zamierzeniami. Analizy ekonomiczne mog pomóc wpywa na t debat, której nie da si okreli przy pomocy wytycznych ewalua-cyjnych dla instrumentów WPR. Ewaluacja aktualnych dziaa PROW dotyczy dóbr prywatnych i rodowiskowych dóbr publicznych, jednak brakuje w niej wska ników dotyczcych jakoci ycia mieszkaców. Badanie, w którym zwróco-no uwag wskazan luk, byoby mile widziane i jest ozwróco-no aktualnie prowadzone [zob. np. http://wikiprogress.org/index.php/Main_Page, Quendler 2011].

Wniosek 7: Uzasadnieniem interwencji rzdu jest dziaanie na rzecz dóbr publicznych i naprawa zawodnoci rynku. Jeli rzd dokonuje interwencji na ryn-ku dóbr i usug prywatnych, interwencja taka powinna si wiza z okrelonym interesem spoecznym. Publiczne troski, dajce pocztek interwencji rzdu, po-winny by w pierwszej kolejnoci jasno okrelone, na potrzeby jej legitymizacji.

Literatura

1. BMLFUW (2010), Evaluierungsbericht 2010 – Halbzeitbewertung des Österreichischen Programms für die Entwicklung des ländlichen Raums, Wien, http://www.lebensministerium.at.

2. Breuss F. (2006), Austria and Switzerland – experiences with and with-out EU membership, Austrian Economic Quarterly, Wien s. 13-39.

3. Breuss F. (2002), Benefits and dangers of EU enlargement, Empirica 29/3, Wien, psp. 245-274.

4. Dantler M., Kirchweger S., Eder M., Kantelhardt J. (2010), Analyse der Investitionsförderung für landwirtschaftliche Betriebe in Österreich, Universität für Bodenkultur, Department für Wirtschafts- und Sozialwis-senschaften, Institut für Agrar- und Forstökonomie, Wien.

http://www.gruenerbericht.at.

5. European Commission, (2012), Technical paper for the joint CC and ExCo workshop on the 15th of March, Draft intervention logic for rural development post-2013, and possible associated indicators.

Brussels, http://ec.europa.eu/agriculture/cap-post-2013.

6. European Evaluation Network for Rural Development, Evaluation of RDPs 2007-2013, Evaluation Guidelines, Brussels, http://enrd.ec.europa.eu/.

7. Ortner K.M., Neuwirth J., Wagner K. (2009), Economic effects of the Common Agricultural Policy on employment in Austria, Rural areas and development no 7, ERDN Conference vom 29 – 30 October 2009,

De-brecen, http://erdn.ierigz.waw.pl., Presentation: http://erdn.ierigz.waw.pl, s. 213-223.

8. Ortner K.M. (2011), Evaluation of investment support in the Austrian RDP: comparison of results, 9th ERDN conference, 8-9 September 2011, Serbia. Presentation: http://erdn.ierigz.waw.pl.

9. Quendler E. (2011), Integrativer Ansatz für nachhaltiges, gutes Leben – ein Konzept, Agrarpolitischer Arbeitsbehelf Nr. 38, Bundesanstalt für Agrarwirtschaft, Wien, 2011. http://www.awi.bmlfuw.gv.at.

10. Tyler P., Warnock C., Brennan A. (2009), Research to improve the as-sessment of additionality. Department for Business Innovation & Skills.

BIS Occasional Paper nr 1. London. http://www.bis.gov.uk.

Gordana Rokvi

Uniwersytet w Banja Luce, Wydzia Rolniczy, Bonia i Hercegowina

9. Wpyw reformy WPR w pastwach kandydujcych