ELEMENTY TYPOWEGO STANOWISKA KOMPUTEROWEGO

Stanowisko komputerowe powinno być dostosowane pod względem przestrzennym do wymiarów 90% dorosłej populacji, zarówno kobiet, jak i mężczyzn. Przyjmuje się za wymiary minimalne te, których nie osiąga 5% ludności, a za wymiary maksymalne te, których nie przekracza 95% ludności.

Typowe stanowisko komputerowe składa się następujących elementów, które można podzielić na wyposażenie2:

‰ zasadnicze, czyli stół, krzesło, monitor i klawiatura;

‰ dodatkowe, czyli uchwyt na dokumenty, podnóżek, wspornik nadgarstkowy. Istnieje ogólna zasada, że wszystkie te elementy powinny mieć jak najwięcej możliwości regulacji wysokości, kątów nachylenia i wzajemnego położenia. Umożliwia to bowiem ich dostosowanie do indywidualnych potrzeb operatora, a nie jak to często można zobaczyć operatora do stanowiska pracy. Prawidłowe, ergonomicznie rozmieszczenie wszystkich elementów stanowiska komputerowego dla pozycji siedzącej przedstawia rysunek 9. W tym miejscu zostaną omówione tylko wybrane aspekty związane z obciążeniem układu mięśniowo-szkieletowego, a szczegółowe omówienie ma miejsce w literaturze przedmiotu.

2 Wolska A., Gedliczka A., Bugajska J., Augustyńska D., Wymagania ergonomiczne, w:

Komputerowe stanowisko pracy. Aspekty zdrowotne i ergonomiczne, pod red. nauk.

Rys. 9. Zalecane parametry struktury przestrzennej stanowiska pracy przy komputerze

w pozycji siedzącej: liczby w nawiasach są wartościami średnimi zakresów parametrów; CLW – centralna linia widzenia, M – monitor, D – dokumenty, K – klawiatura,

wg CIOP

Źródło: Kamieńska-Żyła M., Ergonomia stanowiska komputerowego, Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne, Kraków 2000.

2.1. Stół

Wielkość i wysokość stołu oraz proporcje pomiędzy nim a siedziskiem odgrywają istotną rolę ze względu na zapewnienie naturalnego położenia ramion podczas pracy i odpowiedniej przestrzeni na nogi pod blatem. Dlatego zaleca się, aby stół3:

‰ zapewniał dogodne położenie kończyn górnych, czyli przedramię wsparte na podłokietniku znajdowało się pod kątem zbliżonym do prostego (90º) w stosunku do ramion;

‰ wysokość umożliwiała użytkownikowi właściwy kąt obserwacji, a także odpowiednią przestrzeń dla nóg;

3 Wolska A., Gedliczka A., Bugajska J., Augustyńska D., Wymagania ergonomiczne, w:

Komputerowe stanowisko pracy. Aspekty zdrowotne i ergonomiczne, pod red. nauk.

‰ przednia krawędź blatu stołu była łagodnie zaokrąglona;

‰ posiadał fakturę matową lub półmatową, aby uniknąć refleksów światła, pochodzących z otoczenia;

‰ posiadał stabilność ze względu na obciążenie sprzętem komputerowym i możliwość oparcia się na nim użytkownika.

Wskazane jest, aby stół miał możliwość regulacji wysokości oraz 2 osobne blaty: pod biurko, na którym powinno być miejsce na: klawiaturę, materiały pomocnicze i pulpit pod monitor.

2.2. Klawiatura

Klawiatura powinna być umieszczona w linii pośrodkowej ciała operatora ze względu na fakt, że ma ona decydujący wpływ na wydajność (szybkość wykonania zadania i na liczbę popełnianych błędów) oraz na komfort wykonywania pracy4. Zalecaną pozycją rąk jest swobodne „fruwanie” nad klawiaturą z możliwością okresowego wsparcia nadgarstka o podkładkę. Istotne jest, aby ręka nie była nadmiernie wygięta grzbietowo w stawie nadgarstkowym oraz by nie opierała się o kant stołu na wysokości kanału nadgarstka.

2.3. Myszka

Szacuje się, że 2/3 czasu wykonywania operacji na komputerze stanowi obsługa myszy, a więc jest one powszechnie wykorzystywanym urządzeniem5. Powinno być możliwe położenie myszy na tej samej płaszczyźnie co klawiatura i tak blisko klawiatury, jak to możliwe. Podczas obsługi myszy występuje inny zakres ruchów ramienia i odchylenie ręki w stawie nadgarstkowym. W efekcie operatorzy stosujący mysz skarżą się przeważnie na bóle i przeciążenie mięśni, głównie barków, przedramion i rąk, a rzadziej zgłaszają bóle w okolicy nadgarstka, co dotyczy przede wszystkim osób stosujących klawiaturę.

2.4. Monitor

Monitor powinien być ustawiony przed operatorem, na właściwej wysokości, czyli w polu optymalnego widzenia lub w jego najbliższym sąsiedztwie. Odległość ekranu monitora od twarzy operatora winna wynosić od

4 Bugajska J., Obciążenie układu mięśniowo-szkieletowego, w: Komputerowe

stanowisko pracy. Aspekty zdrowotne i ergonomiczne, pod red. nauk. Bugajskiej J.,

CIOP, Warszawa 2003, str. 40.

5 Bugajska J., Obciążenie układu mięśniowo-szkieletowego, w: Komputerowe

stanowisko pracy. Aspekty zdrowotne i ergonomiczne, pod red. nauk. Bugajskiej J.,

50 do 80 cm. Najczęściej spotykaną nieprawidłowością jest umieszczenie monitora za wysoko, zwykle na linii centralnej wzroku. Innymi, często popełnianymi błędami są6:

‰ umieszczanie monitora na tle okna, którego wysoka luminacja w słoneczny dzień może ograniczać znacznie czytelność obrazu na ekranie. Towarzyszy temu często stosowanie żaluzji bądź kotar, które niewystarczająco tłumią światło w słonecznym dniu;

‰ ustawianie monitorów ekranem w stronę okien. Wówczas na ekranie tworzy się jasny obraz, co może istotnie utrudniać odczytywanie danych;

‰ ustawienie monitora bezpośrednio pod oprawami oświetleniowymi, co sprzyja występowaniu odbić od błyszczącego blatu stołu czy klawiatury. Optymalne jest ustawienie monitora w taki sposób, aby linia obserwacji operatora była równoległa do linii opraw i do okien. Zaleca się oświetlenie sufitowe.

Monitory powinny być ustawione bokiem do okien i w odległości minimum 1 metra, aby uniknąć odbić kierunkowych światła słonecznego lub fragmentów nieba.

2.5. Krzesło

Krzesło jest bardzo ważnym elementem stanowiska pracy operatora ze względu na siedzącą pozycję przy pracy. Prawidłowo zaprojektowane krzesło powinno zapewniać7:

‰ podparcie pod plecy, a szczególnie właściwie wyprofilowana płyta w okolicy lędźwiowej. Umożliwi to przejęcie przez siedzisko do 8% całego ciężaru ciała i tym samym odciąży w sposób odczuwalny mięśnie, utrzymujące ciało w pozycji siedzącej;

‰ uzyskanie właściwej wysokości płyty siedziska, która powinna być indywidualnie dopasowana. Wysokość płyty siedziska powinna być zatem regulowana. Oparcie powinno mieć regulację wysokości pomiędzy dolną krawędzią oparcia a płytą siedziska. Zaleca się, aby regulacja pochylenia oparcia i płyty były ze sobą zsynchronizowane. Pozwoli to uniknąć ucisku krawędzi przedniej płyty siedziska na dół podkolanowy i znajdujące się tam naczynia krwionośne, nerwy i ścięgna;

6 Olszewski J., Podstawy ergonomii i fizjologii pracy, Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Poznań 1997, str. 151-152.

7 Kamieńska-Żyła M., Ergonomia stanowiska komputerowego, AGH, Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne, Kraków 2000, str. 31-34; Bugajska J., Obciążenie układu mięśniowo-szkieletowego, w: Komputerowe stanowisko pracy. Aspekty zdrowotne i ergonomiczne, pod red. nauk. Bugajskiej J., CIOP, Warszawa 2003, str. 41.

‰ wyposażenie w podpórki dla przedramion i dłoni. Są szczególnie użyteczne podczas krótkich przerw w pracy, ponieważ odciążają kręgosłup oraz mięśnie ramion i barku. Najlepszym rozwiązaniem jest stosowanie siedzisk z podpórkami o regulowanej wysokości i możliwością ich odłączania;

‰ możliwość dostosowania położenia podłokietników w celu uniknięcia zmęczenia mięśni rąk, wynikającego z obciążenia statycznego.

Korzystne jest również stosowanie przenośnych podnóżków. Jest to bardzo ważne w dwóch przypadkach. Po pierwsze, jeśli używa się krzeseł nie posiadających regulacji wysokości płyty siedziska. Po drugie, gdy operatorami sprzętu komputerowego są osoby niskiego wzrostu.

2.6. Uchwyt na dokumenty

Uchwyt na dokumenty pozwoli na ograniczenie częstych ruchów głowy oraz częstych zmian akomodacji oka. Najkorzystniej jest, gdy dokument znajduje się na tej samej wysokości oraz w takiej samej odległości od oka jak ekran monitora. Innym, dobrym rozwiązaniem jest, gdy dokument znajduje się na wprost operatora, pomiędzy ekranem monitora a klawiaturą⁸.

2.7. Warunki przestrzenne do obsługi komputera w pozycji siedzącej i stojącej

Jeśli w danym pomieszczeniu znajduje się więcej niż jeden komputer, to poszczególne stanowiska należy rozmieścić w ten sposób, aby minimalna odległość pomiędzy sąsiednimi, równolegle do siebie ustawionymi monitorami wynosiła 60 cm oraz pomiędzy tyłem monitora a głową sąsiedniego operatora wynosiła co najmniej 80 cm9. Na jedno stanowisko komputerowe powinno przypadać przynajmniej 6 m2 powierzchni pomieszczenia o wysokości co najmniej 3,3 m.

W przemyśle wiele pulpitów wyposażonych jest w jednostki komputerowe i operator musi oddziaływać na urządzenia sterownicze, a także wprowadzać

dane przez klawiaturę10. Wtedy obsługa komputera nie ma charakteru ciągłego, a długość jej poszczególnych okresów nie przekracza kilkunastu minut, ale osoba

8 Kamieńska-Żyła M., Ergonomia stanowiska komputerowego, AGH, Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne, Kraków 2000, str. 34; Wolska A., Gedliczka A., Bugajska J., Augustyńska D., Wymagania ergonomiczne, w: Komputerowe stanowisko

pracy. Aspekty zdrowotne i ergonomiczne, pod red. nauk. Bugajskiej J., CIOP,

Warszawa 2003, str. 118.

9 Olszewski J., Podstawy ergonomii i fizjologii pracy, Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Poznań 1997, str. 150.

10 Kamieńska-Żyła M., Ergonomia stanowiska komputerowego, AGH, Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne, Kraków 2000, str. 34;

obsługująca komputer musi pracować w pozycji stojącej. Należy pamiętać o właściwej strukturze przestrzennej. Ważne jest stosowanie odrębnej regulacji wysokości blatu pod klawiaturę oraz blatu pod monitor. Prawidłowe ergonomicznie rozmieszczenie wszystkich elementów stanowiska kompute-rowego dla pozycji stojącej przedstawia rysunek 10.

Rys. 10. Zakres regulacji parametrów stanowiska przy komputerze

do obsługi w pozycji stojącej wg CIOP

Źródło: Kamieńska-Żyła M., Ergonomia stanowiska komputerowego, Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne, Kraków, 2000, str. 37

Rozmieszczenie przestrzenne elementów stanowiska pracy przy komputerze musi być odpowiednio dostosowane do rodzaju używanego sprzętu, np. w przypadku stanowisk projektowania wspomaganego komputerem CAD struktura przestrzenna musi być inna niż w przypadku zwyczajnego komputera. Wymagania dotyczące pionowych wymiarów oraz zakresów ich regulacji są podobne jak w przypadku zwykłych stanowisk z komputerami. Jednakże ze względu na precyzyjny charakter pracy (konieczność zapewnienia pełnego i stabilnego podparcia przedramion), wymagania co do regulacji wysokości blatu, przeznaczonego pod klawiaturę i stolik graficzny oraz odrębnej regulacji wysokości blatu przeznaczonego pod monitor, powinny być znacznie większe niż w przypadku zwykłych stanowisk pracy z komputerami. Na stanowiskach CAD muszą być stosowane stoły z regulacją wyżej wspominanych parametrów.