STRES PRZY OBSŁUDZE KOMPUTERA I SPOSOBY JEGO PRZECIWDZIAŁANIU

Długotrwała praca przy komputerze wywiera wpływ nie tylko na nasze samopoczucie fizyczne, ale i psychiczne20. Na podstawie przeprowadzanych badań ustalono, że osoby pracujące powyżej 4 godzin przy komputerze zgłaszały nie tylko więcej dolegliwości fizycznych, ale również częściej niż inne grupy pracownicze narzekały na obciążenie psychiczne, monotonię i brak swobody w pracy. Charakterystyczne, że operatorzy pracujący do 4 godzin dziennie przy komputerze we wszystkich wyżej wymienionych zakresach nie różnili się od pozostałych grup urzędniczych. W związku z czym należałoby zalecić, aby czas pracy przy monitorach ekranowych ograniczał się do 4-5 godzin dziennie.

Do typowych źródeł dyskomfortu w tego typu pracach można zaliczyć21:

‰ duża intensywność pracy;

‰ nadmierna liczba godzin pracy;

‰ monotonia i cząstkowość zadań;

‰ abstrakcyjność pracy;

‰ uzależnienie pracy od technologii.

Skomputeryzowanie prac urzędniczych potencjalnie przyczynia się do uproszczenia i większej monotonii pracy²². Wprowadzenie maszyn uwolniło człowieka od dużego wysiłku fizycznego, a wprowadzenie komputera uwolniło człowieka od wysiłku intelektualnego. Bardziej skomplikowane operacje wykonuje maszyna, a człowiekowi powierza się rutynowe czynności, monotonne, mało urozmaicone o charakterze cząstkowym i nie wymagające większych kwalifikacji. W tym kontekście mówi się o powrocie „tayloryzacji pracy”. By temu przeciwdziałać proponuje się, aby projektant systemu dokonał właściwego rozdziału zadań pomiędzy człowieka i komputer. Projektant nie może zaprojektować wzorców myślenia użytkownika, ale ma możliwość takiego programowania zadań, aby stymulować procesy myślowe. I dlatego nie należy dążyć do tego, aby automatyzować wszystko co da się zautomatyzować.

20 Kamieńska-Żyła M., Ergonomia stanowiska komputerowego, AGH, Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne, Kraków 2000, str. 59; Widerszal-Bazyl M., Aspekty psychospołeczne, w: Komputerowe stanowisko pracy. Aspekty zdrowotne i

ergonomiczne, pod red. nauk. Bugajskiej J., CIOP, Warszawa 2003, str. 62-63.

21 Widerszal-Bazyl M., Aspekty psychospołeczne, w: Komputerowe stanowisko pracy.

Aspekty zdrowotne i ergonomiczne, pod red. nauk. Bugajskiej J., CIOP, Warszawa 2003,

str. 61.

22 Kamieńska-Żyła M., Ergonomia stanowiska komputerowego, AGH, Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne, Kraków 2000, str. 59; Widerszal-Bazyl M., Aspekty psychospołeczne, w: Komputerowe stanowisko pracy. Aspekty zdrowotne i

Kontrola nad wykonywaną pracą, przez którą należy rozumieć posiadanie możliwości podejmowania decyzji co do jej celów, metody, tempa czy warunków w jakich ona przebiega to istotny wymiar pracy23. W wielu badaniach odnotowuje się, że urzędnicy pracujący przy komputerach nisko oceniają autonomię swej pracy i możliwości uczestniczenia w życiu zakładu pracy. Zakres kontroli pracowników jednak jest różny w zależności od tego, jaki aspekt pracy będzie brany pod uwagę. Urzędnicy mogą mieć poczucie nikłego wpływu na wybór zadań i metod działania, ale wywierają wpływ na czasowe aspekty pracy takie jak: tempo pracy i czas występowania przerw. Najogólniej zaleca się 4 sposoby postępowania, zmierzające do zwiększenia wpływu pracowników pracujących przy komputerach na swą pracę24:

‰ zaprojektowanie takiego systemu komputerowego, który pozostawia pewne możliwości decyzyjne;

‰ zwiększenie uczestnictwa pracowników w kształtowaniu warunków pracy;

‰ zwiększenie zakresu kontroli poprzez podnoszenie umiejętności obsługi komputera.

Jeśli względy organizacyjne nie pozwalają na zaprogramowanie zadań dostatecznie urozmaiconych i całościowych, to drogą przeciwdziałania stresom związanym z tym rodzajem pracy jest rotacja, czyli przesuwanie pracownika w ciągu dnia roboczego do innych zadań.

Źródłem stresu jest daleko idąca abstrakcyjność każdej pracy wykonywanej z pomocą komputera²⁵. Operator ma do czynienia symbolicznymi reprezentantami rzeczy, np.: zamiast przedmiotów, surowców czy arkusza papieru operator w większości przypadków nie dotyka niczego poza klawiaturą. Stanowisko komputerowe przechowuje bowiem informacje zakodowane elektronicznie, które są pozbawione zapachu, dotyku, koloru oraz miejsca w przestrzeni. W konsekwencji będzie to sprzyjać alienacji i pogorszeniu zdrowia psychicznego pracownika. Dążąc do częściowego złagodzenia abstrakcyjności pracy zaleca się następujące środki zaradcze:

‰ stosowanie programów, w których są wykorzystywane obrazy ilustrujące dokumenty, usługi i zapisy, tak jak wyglądają one w rzeczywistości;

‰ łączenie pracy przy komputerze z pracą metodami konwencjonalnymi.

23 Kamieńska-Żyła M., Ergonomia stanowiska komputerowego, AGH, Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne, Kraków 2000, str. 60.

24 Widerszal-Bazyl M., Aspekty psychospołeczne, w: Komputerowe stanowisko pracy.

Aspekty zdrowotne i ergonomiczne, pod red. nauk. Bugajskiej J., CIOP, Warszawa 2003,

str. 65.

25 Kamieńska-Żyła M., Ergonomia stanowiska komputerowego, AGH, Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne, Kraków 2000, str. 60; Widerszal-Bazyl M., Aspekty psychospołeczne, w: Komputerowe stanowisko pracy. Aspekty zdrowotne i

Konsekwencją komputeryzowania biur jest uzależnienie pracy urzędniczej od technologii, co dotychczas było charakterystyczne dla przemysłu26. Awarie techniczne, szczególnie dotkliwie, gdy system opiera się na jednym komputerze centralnym dezorganizują pracę dużym grupom ludzi, powodując narastający stres i zmęczenie psychiczne.

Innym źródłem stresu, związanym z zależnością od techniki jest czas reakcji systemu, czyli czas upływający pomiędzy wydaniem polecenia a pojawieniem się odpowiedzi na ekranie27. Nie jest wskazane, aby ten czas był za długi, bo to może przerywać płynność i ciągłość myślenia. Nie może też być za krótki, bo wtedy jest zaskoczeniem dla operatora, u którego mogą się pojawić psychofizjologiczne objawy stresu w postaci przyspieszonego rytmu serca oraz narastania liczby błędów.

Skutkiem ubocznym może być także obiektywny wzrost kontroli nad ludźmi przez tworzenie banków danych dysponujących pełną informacją o danej osobie, także o jej upodobaniach prywatnych, cechach osobowości, przyzwyczajeniach lub też o planach na przyszłość.

Nadmiernemu zmęczeniu przy skomputeryzowanych pracach biurowych można przeciwdziałać przez ²⁸:

‰ wprowadzanie przerw w pracy. Według obowiązujących w Polsce zaleceń należy zapewnić 15 minut przerwy co dwie godziny lub 15 minut przerwy po każdej godzinie pracy w przypadku prac o dłuższym obciążeniu wzroku. Dobrze jest stosować mikropauzy, czyli bardzo krótkie, często niezauważalne przerwy, w czasie których dochodzi do rozluźnienia napiętych mięśni. W trakcie takich przerw pracownik powinien mieć możliwość oparcia pleców i przedramion na oparciu oraz na podłokietniku krzesła. Przerwy te pomagają zmniejszyć statyczne obciążenie mięśni29:

26 Kamieńska-Żyła M., Ergonomia stanowiska komputerowego, AGH, Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne, Kraków 2000, str. 60; Widerszal-Bazyl M., Aspekty psychospołeczne, w Komputerowe stanowisko pracy. Aspekty zdrowotne i

ergonomiczne, pod red. nauk. dr med. Bugajskiej J., CIOP, Warszawa 2003, str.

68-69.

27 Widerszal-Bazyl M., Aspekty psychospołeczne, w: Komputerowe stanowisko pracy.

Aspekty zdrowotne i ergonomiczne, pod red. nauk. Bugajskiej J., CIOP, Warszawa 2003,

str. 69.

28 Widerszal-Bazyl M., Aspekty psychospołeczne, w: Komputerowe stanowisko pracy.

Aspekty zdrowotne i ergonomiczne, pod red. nauk. Bugajskiej J., CIOP, Warszawa 2003,

str. 62.

29 Bugajska J., Obciążenie układu mięśniowo-szkieletowego, w: Komputerowe

stanowisko pracy. Aspekty zdrowotne i ergonomiczne, pod red. nauk. Bugajskiej J.,

ƒ szyi, które utrzymują głowę w pozycji umożliwiającej naprzemienną obserwację monitora, dokumentu i klawiatury oraz mięśni obręczy barkowej utrzymujących ramię w pozycji umożliwiającej obsługę klawiatury;

ƒ odpowiedzialnych za kształt kręgosłupa i nadmierne ciśnienie w dyskach międzykręgowych podczas długotrwale utrzymywanej pozycji siedzącej;

ƒ bezpośrednio wykonujących czynność roboczą (mięśnie rąk wystukujących tysiące znaków w ciągu zmiany roboczej, a to są ruchy identyczne i powtarzane z dużą częstotliwością, czyli monotypowe).

‰ łączenie pracy przy komputerze z pracami innego typu. Coraz powszechniejsza jest praktyka skracania czasu pracy przy komputerze i przesuwanie pracownika do innych prac.

‰ wprowadzanie ćwiczeń gimnastycznych w ciągu dnia pracy. Zaleca się stosowanie specjalnie dobranych ćwiczeń gimnastycznych. Ułatwiają one regenerację zarówno fizyczną, jak i psychiczną.

6. PRZECIWSKAZANIA DO PRACY NA STANOWISKACH