M ETODOLOGIA BADAŃ

Niniejsze badania mieszczą się w szeroko rozumianym nurcie badań nad społecznościami imigranckimi prowadzonych z perspektywy krajów wysyłających. W naszym kraju, m.in. ze względu na jego emigracyjny charakter, zainteresowanie tego typu problematyką ma już swoją tradycję.

Kwestie dotyczące integracji emigrantów wewnątrz własnej grupy etnicznej oraz ich asymilacji i akulturacji w kraju osiedlenia podejmowane są jednak głównie w odniesieniu do „starych” społeczności polonijnych. Badania emigracji ostatniej dekady koncentrują się przede wszystkim na rozpoznawaniu motywacji wyjazdowych oraz społecznych, kulturowych i ekonomicznych następstw długookresowych lub wahadłowych wyjazdów za granicę, możliwych do zaobserwowania z perspektywy określonych regionów, społeczności lokalnych czy gospodarstw domowych. Koncentracja

1Badania były prowadzone na dwudziestoośmioosobowej próbie młodych Polaków przebywających w Wielkiej Brytanii przez co najmniej dwanaście miesięcy.

na tego typu problematyce migracyjnej jest całkowicie uzasadniona ze względu na emigracyjny charakter naszego kraju. Nie mniej istotne jednak wydaje się zwrócenie uwagi na zmagania tych polskich emigrantów, którzy wyjechali z kraju w okresie transformacji społeczno-ustrojowej. Jako że emigracja w ich przypadku ma w dużej mierze niepełny charakter, a integracja wewnątrz własnej grupy etnicznej jest o wiele słabsza niż w „starych” środowiskach polonijnych, uznałem, że najbardziej uzasadnionym podejściem badawczym będzie analiza procesów przystosowawczych w kontekście „strategii adaptacyjnych”.

Przyjąłem, że na charakter realizowanych przez emigrantów strategii oddziałują zarówno okoliczności zewnętrzne (będące pochodną sytuacji politycznej, gospodarczej i społecznej kraju osiedlenia, w szczególności polityki imigracyjnej wraz z jej ograniczeniami administracyjno-prawnymi oraz nastrojów społecznych wobec imigrantów), jak i czynniki zależne lub częściowo zależne od samych emigrantów (a więc, między innymi, ich kapitał kulturowy², motywacje wyjazdowe czy też aspiracje życiowe).

Wszelkie tego typu uwarunkowania – jak założyłem – kształtują wśród emigrantów subiektywny obraz barier i możliwości stwarzanych przez zastaną rzeczywistość oraz skłaniają ich do podejmowania odpowiednich wyborów. Ponadto, co istotne, strategie adaptacyjne konstruowane są w toku interakcji społecznych; emigranci konstruują strategie z uwzględnie-niem własnych doświadczeń i przeżyć, z kolei charakter kolejnych doświadczeń i przeżyć stanowi w znacznej mierze konsekwencję podejmowanych działań na gruncie realizowanych strategii.

Badania były prowadzone techniką wywiadu pogłębionego z zachowa-niem chronologii wydarzeń, co umożliwiało odtworzenie emigracyjnych biografii respondentów. Taki sposób prowadzenia wywiadu pozwolił dokładniej zrozumieć motywy ich postępowania oraz logikę podejmowanych działań i decyzji. W pierwszej części wywiadu respondenci opowiadali historię własnego pobytu na emigracji, która sprowadzała się do narracji na temat własnej sytuacji przed wyjazdem z kraju i okoliczności mających wpływ na podjęcie decyzji o emigracji (1), pierwszych dni i tygodni pobytu na emigracji (2), życia na emigracji i zmian zachodzących w trakcie pobytu aż do chwili obecnej, z uwzględnieniem motywów pozostania na emigracji (3) oraz narracji podsumowującej pobyt na emigracji z uwzględnieniem planów na przyszłość (4). Każdy z powyższych etapów został poprzedzony pytaniem wprowadzającym, skłaniającym badanych do wielowątkowych, dłuższych wypowiedzi. Następnie badani byli zachęcani do podsumowania swojego pobytu w Londynie z uwzględnieniem planów na przyszłość.

W następnej części wywiadu badanym zostały zadane pytania mające związek z tematem ich narracji, jak również zostały podjęte kwestie z listy dyspozycyjnej, których respondenci nie poruszyli.

Badania zostały przeprowadzone w Londynie na dwudziestoośmio-osobowej próbie badawczej złożonej z młodych Polaków przebywających w Londynie co najmniej dwanaście miesięcy. Próba została skonstruowana

2 Określając kapitał kulturowy emigrantów uwzględniałem ich wykształcenie, kompetencje językowe oraz zainteresowania.

w sposób teoretyczny w oparciu o zasadę minimalnego i maksymalnego kontrastu (zob. Konecki 2000:30-32). W skład próby weszły zatem osoby realizujące zróżnicowane strategie adaptacyjne. Ponadto, przy jej konstruowaniu brano pod uwagę zróżnicowanie emigrantów pod względem motywacji wyjazdowych, płci oraz uczestnictwa w życiu społecznym.

Analiza materiału była prowadzona w oparciu o problemy i pytania badawcze wynikające z przyjętych założeń sformułowanych na podstawie literatury z zakresu problematyki migracyjnej. Oprócz odpowiedzi na sformułowane pytania badawcze, celem analizy było stworzenie schematu kategorii określających zróżnicowanie i podobieństwa strategii adaptacyj-nych, a na jego podstawie – skonstruowanie zarysu typologicznego młodych Polaków w Londynie.

C

Spośród dwudziestu ośmiu respondentów najdłużej przebywało w Londynie osiem osób (cztery osoby – cztery lata, dwie osoby – pięć lat, jedna sześć i jedna siedem). Nie dłuższy niż półtoraroczny okres pobytu deklarowało osiem osób. Dwanaście osób przebywało w Londynie około dwóch, trzech lat (cztery osoby dwa lata, osiem osób trzy lata).

Pod względem wieku respondenci zawierali się w przedziale 22-32 lat, a więc stanowili stosunkowo młodą grupę wiekową. Najwięcej, bo dziewiętnaście osób, znajdowało się w przedziale wieku od 25 do 30 lat (pięć osób – 25 lat, jedna – 27 lat, dziesięć – 28 lat, jedna – 29 lat, dwie – 30 lat).

Młodsi respondenci to pięć osób w wieku od 22 lat do 24 lat (trzy osoby – 22 lata, dwie – 23, jedna – 24), natomiast trzej pozostali respondenci to osoby w wieku 31 – 32 lat. Zdecydowana większość badanych (z wyjątkiem pięciu osób) opuściła Polskę zanim ukończyła 25 lat.

Większość badanych to osoby wykształcone. Wyższe wykształcenie posiadało aż piętnastu respondentów. Pozostali respondenci (z wyjątkiem jednej osoby legitymującej się wykształceniem zawodowym) posiadali średnie wykształcenie, a połowa z nich nie ukończyła studiów wyższych przed wyjazdem z Polski³.

W skład próby badawczej weszło piętnastu mężczyzn i trzynaście kobiet, przy czym kobiety były nieco lepiej wykształcone niż mężczyźni (10 na 13 posiada wyższe wykształcenie). Pięciu mężczyzn z wykształceniem średnim podjęło studia wyższe, lecz przerwało je decydując się na wyjazd.

3 Osoby z wyższym wykształceniem wykazywały większe dążenia do integracji z zastanym społeczeństwem niż emigranci z wykształceniem średnim i zawodowym, co znajdowało odzwierciedlenie w bardziej – rzecz by można – skomplikowanym i procesie przystosowywa-nia się do nowej rzeczywistości kraju osiedleprzystosowywa-nia. Emigrantów z wyższym wykształceniem charakteryzowała ponadto większa różnorodność pod względem motywacji wyjazdowych oraz bardziej zróżnicowane i wnikliwe postrzeganie barier i możliwości partycypacji w nowym społeczeństwie. Dlatego też, pragnąc dokładniej uchwycić charakter strategii adaptacyjnych, więcej uwagi poświęciłem tej właśnie kategorii emigrantów, dążąc tym samym do teoretycznego nasycenia próby badawczej (por. Konecki 2000:31).

Pod względem pochodzenia terytorialnego respondenci wykazywali znaczne zróżnicowanie. W próbie badawczej znalazły się osoby z różnych regionów Polski, jak również osoby pochodzące ze zróżnicowanych pod względem liczby mieszkańców miejscowości.

Również ze względu na motywy wyjazdu respondenci różnili się między sobą. Motyw ekonomiczny bądź konsumpcyjny pojawił się u większości badanych, nie zawsze jednak był on traktowany jako ten najważniejszy, często pojawiał się on również w zestawieniu z innymi motywami. Tylko dla kilku osób wyjazd miał wyłącznie charakter zarobkowy. Jako istotne motywy wyjazdu respondenci podawali: chęć nauki języka angielskiego, chęć poznania świata, potrzeba zmiany w życiu, samorealizacji, chęć usamodzielnienia się.

Dużą rolę w podejmowaniu decyzji wyjazdowej odegrały w wielu przypadkach zdarzenia losowe i inne sprzyjające okoliczności. Istotne znaczenie pod tym względem miał także emigracyjny kapitał społeczny.

Praktycznie większość badanych wyjeżdżała z pomocą własnych znajomych, przyjaciół i rodziny. Część wyjazdów miała charakter zorganizowany, respondenci wyjeżdżali przeważnie do szkoły językowej lub, rzadziej, do zorganizowanej jeszcze przed wyjazdem pracy.

Pobyt za granicą dla większości respondentów miał charakter tymczasowy. Jedenastu badanych brało pod uwagę powrót do Polski, z czego trzy osoby były już zdecydowane wrócić do kraju, a pozostałe miały zamiar to zrobić w perspektywie kilku lat po zrealizowaniu swoich planów.

Trzynastu respondentów było skłonnych nie wracać do Polski, z czego aż dziewięciu było przekonanych, że pozostanie za granicą na stałe. Należy przy tym zaznaczyć, że w momencie podejmowania decyzji o wyjeździe, a nawet w początkowym okresie pobytu na emigracji, przekonanie tych osób co do pozostania za granicą było o wiele słabsze.

Brak chęci powrotu do Polski respondenci uzasadniali, z jednej strony, pogarszającą się sytuacją społeczno-gospodarczą kraju, z drugiej – przynajmniej w kilku przypadkach – sytuacją wynikającą z zawarcia formalnych bądź nieformalnych związków partnerskich. Osiem osób spośród badanych respondentów żyło w związku małżeńskim bądź zamierzało zawrzeć go w najbliższym czasie. Spośród czterech responden-tek, które zawarły lub zamierzały zawrzeć związek małżeński z osobą niepolskiego pochodzenia, tylko jedna chciałaby w przyszłości zamieszkać w Polsce. Dwóch respondentów natomiast definitywnie wyemigrowało z Polski wraz z własnymi rodzinami.

Wśród badanych nie pojawiły się osoby, którym wykonywana praca gwarantowałaby wysoki poziom dochodów; większość respondentów była zatrudniana w charakterze pracowników fizycznych. W charakterze pracowników kadrowych pracowały dwie respondentki, które przebywały w Londynie od ponad pięciu lat i wyszły za mąż za osoby z obywatelstwem brytyjskim. Czterech respondentów wykonywało prace umysłowe jako recepcjoniści w szkołach językowych, a dwóch jako redaktorzy i osoby odpowiedzialne za reklamę i marketing w jednym z polonijnych tygodników.

Tylko kilku respondentów posiadało tzw. wizę biznesową (business visa), która umożliwia zatrudnienie w charakterze podwykonawcy, najczęściej

usług budowlanych lub transportowych. Większość posiadała tzw. wizę studencką, dającą możliwość podjęcia legalnej pracy w wymiarze dwudziestu godzin tygodniowo, ale część respondentów była posiadaczami wyłącznie wizy turystycznej.