Rozstrzyganie spraw dotycz¹cych deportacji cudzoziemców ETPC trady-cyjnie rozpoczyna od stwierdzenia, ¿e do Umawiaj¹cych siê Stron nale¿y utrzymanie porz¹dku publicznego, w szczególnoci poprzez wykonywanie ich prawa, zgodnie z ustalonym prawem miêdzynarodowym i z zastrze¿eniem ich zobowi¹zañ traktatowych do kontrolowania wjazdu i pobytu cudzoziem-ców, a zw³aszcza do zarz¹dzania wydalenia cudzoziemców skazanych za przestêpstwo karne5. Tym samym ETPC podkrela, ¿e akty w³adcze wobec cudzoziemców musz¹ byæ zgodne z obowi¹zuj¹cym prawem miêdzynarodo-wym, z momentem bowiem wpuszczenia cudzoziemca na w³asne terytorium po stronie pañstwa Rady Europy rodzi siê obowi¹zek zapewnienia takiej osobie ochrony prawnej i praw przewidzianych w EKPC6.
Normy prawa miêdzynarodowego nie chroni¹ cudzoziemców przed de-portacj¹ w ogóle, poniewa¿ stanowi³oby to wkroczenie w sferê suwerennych uprawnieñ pañstwa i ogólnych zasad prawa miêdzynarodowego. W prawie miêdzynarodowym praw cz³owieka ustanowiono jednak swoist¹ siatkê bez-pieczeñstwa w odniesieniu do deportacji cudzoziemców, maj¹c¹ zapewniæ ich zgodnoæ z zasad¹ legalizmu i praworz¹dnoci. Zawiera ona m.in. zakaz deportacji cudzoziemca do kraju przeprowadzaj¹cego pozas¹dowe wyroki
5 Zob. wyrok w sprawie El Boujaidi przeciwko Francji z 26.9.1997 r., nr skargi 25613/94,
§ 39; wyrok w sprawie Boultif przeciwko Szwajcarii z 2.8.2001 r., nr skargi 54273/00, § 46;
wyrok w sprawie Dalia przeciwko Francji z 19.2.1998 r., nr skargi 26102/95, § 52; wyrok w sprawie C. przeciwko Belgii z 7.8.1996 r., nr skargi 21794/93, § 31; wyrok w sprawie Radovanovic przeciwko Austrii z 22.4.2004 r., nr skargi 42703/98, § 31; wyrok w sprawie Mehemi przeciwko Francji z 26.9.1997 r., nr skargi 25017/94, § 34; wyrok w sprawie Jaku-povic przeciwko Austrii z 6.2.2003 r., nr skargi 36757/97, § 25; wyrok w sprawie Boughane-mi przeciwko Francii z 24.4.1996 r., nr skargi 22070/93, § 41; wyrok w sprawie Nasri przeciwko Francji z 13.7.1995 r., nr skargi 19465/92, § 41; wyrok w sprawie Bouchelkia przeciwko Francji z 29.1.1997 r., nr skargi 23078/93, § 48; wyrok w sprawie Boujlifa ciwko Francji z 21.10.1997 r., nr skargi 25404/94, §42; wyrok w sprawie Amrollahi prze-ciwko Danii z 11.7.2002 r., nr skargi 5681/00, §33; wyrok w sprawie Yildiz przeprze-ciwko Au-strii z 31.10.2002 r., nr skargi 37295/97, § 41; decyzja w sprawie Charles Ndangoya przeciwko Szwecji z 22.6.2004 r., nr skargi 17868/03; wyrok Wysokiej Izby w sprawie Üner przeciwko Holandii z 18.10.2006 r., nr skargi 46410/99, § 54.
6 B. Gronowska, Wydalenie cudzoziemców wybrane problemy miêdzynarodowych stan-dardów praw cz³owieka oraz prawa polskiego, [w:] O prawach cz³owieka w podwójn¹ rocz-nicê Paktów. Ksiêga pami¹tkowa w ho³dzie Profesor Annie Michalskiej, (red.) C. Mik i T. Jasudowicz, Toruñ 1996, s. 195.
93
Deportacja cudzoziemców w wietle zobowi¹zañ z artyku³u 8...
mierci lub stosuj¹cego tortury, zakaz zbiorowej deportacji cudzoziemców7, zgodnoæ z prawem wewnêtrznym decyzji deportacyjnych oraz inne warunki ograniczaj¹ce arbitralnoæ podejmowanych decyzji8, zachowanie proporcjo-nalnoci rodka w³adczego do dzia³ania lub zaniechania, jakiego dopuci³ siê cudzoziemiec, zakaz naruszania innych chronionych miêdzynarodowo praw i wolnoci jednostki oraz koniecznoæ przyznania cudzoziemcowi odpowied-niego rodka zaskar¿enia decyzji deportacyjnej9. W konsekwencji, cudzozie-miec legalnieprzebywaj¹cy na terytorium danego pañstwa podlega ochronie, a tym samym decyzja nakazuj¹ca jego deportacjê musi znajdowaæ oparcie w materialnych i proceduralnych normach prawa wewnêtrznego10. Tym sa-mym prawo miêdzynarodowe chroni cudzoziemców jedynie przed bezprawn¹ deportacj¹, a wiêc nie ingeruje w substancjê uprawnienia pañstwa, ale wprowadza gwarancje i ograniczenia obowi¹zuj¹ce przy podejmowaniu i wy-konywaniu decyzji o wydaleniu cudzoziemców11.
Z formalnego punktu widzenia EKPC nie gwarantuje cudzoziemcowi prawa do wjazdu i pobytu na terytorium PañstwaStrony ani prawo do ochrony przed deportacj¹12, co zgodnie potwierdzaj¹ przedstawiciele doktry-ny13. Tym bardziej postanowienia EKPC nie kreuj¹ obowi¹zku pañstwa do respektowania wyboru miejsca zamieszkania przez cudzoziemca i jego cz³on-ków rodziny14. W gestii w³adz poszczególnych pañstw spoczywa prawo do decydowania w kwestii kontroli imigracyjnej, tj. wjazdu, pobytu i wyjazdu cudzoziemców z jego terytorium15. Z drugiej jednak strony, prawa gwaranto-wane w EKPC nie s¹ ograniczone do obywateli PañstwStron konwencji, ale
7 Zakaz zbiorowej deportacji cudzoziemców z art. 4 Protoko³u Dodatkowego nr 4 do EKPC (1963).
8 Por. art. 1 Protoko³u Dodatkowego nr 7 do EKPC (1984).
9 J. Bia³ocerkiewicz, Status..., s. 374375.
10 Por. wyrok w sprawie Moustaquim przeciwko Belgii z 18.2.1991 r., nr skargi 12313/96,
§ 38; Nasri przeciwko Francji, § 36; C. przeciwko Belgii, § 27.
11 J. Bia³ocerkiewicz, Status..., s. 372.
12 Por. wyrok w sprawie Sisojeva i inni przeciwko £otwie z 16.6.2005 r., nr skargi 60654/00, § 99-100; wyrok w sprawie Lupsa v. Rumunii z 8.6.2006 r., nr skargi 10337/04,
§ 25; wyrok w sprawie Shevanova przeciwko £otwie z 15.6.2006 r., nr skargi 58822/00, § 64;
El Boujaidi przeciwko Francji, § 39; Moustaquim przeciwko Belgii, § 36; Boultif przeciwko Szwajcarii, § 39; Jakupovic przeciwko Austrii, § 24; Radovanovic przeciwko Austrii, § 30.
13 Zob. L. J. Clements, N. Mole, European Human Rights: Taking a Case under the Convention, London 1999, s. 131; G. Cvetic, Immigration Cases in Strasbourg: the Right to Family Life under Article 8 of the European Convention, ICLQ 1987, vol. 36, s. 647;
S. Frontman-Cain, Boultif v. Switzerland: The ECHR Fails to Provide Precise Criteria for Resolving Article 8 Deportation Cases, Layola of Los Angeles International and Compara-tive Law Review 2003, vol. 25, afl. 2, s. 328.
14 Por. np.wyrok w sprawie Al-Nashif przeciwko Bu³garii z 20.6.2002 r., nr skargi 50963/99, § 114 oraz wyrok w sprawie Keles przeciwko Niemcom z 27.10.2005 r., nr skargi 32231/02, § 54.
15 Zob. wyrok w sprawieLiu i Liu przeciwko Rosji z 6.12.2007 r., nr skargi 42086/05,
§49; Boultif przeciwko Szwajcarii, § 39; Sisojeva i inni przeciwko £otwie, §99; El Boujaïdi przeciwko Francji, §39; Shevanova przeciwko £otwie, § 64.
94 Marta Szuniewicz
musz¹ byæ w myl jej art. 1 zapewnione wszystkim osobom znajduj¹cym siê w ramach jurysdykcji tych pañstw16. Tym samym, jakkolwiek ETPC nie kwestionuje wy³¹cznoci pañstw w zakresie regulacji kwestii deportacji cu-dzoziemców, to jednak zastrzega, ¿e polityka imigracyjna tych pañstw musi byæ zgodna z zobowi¹zaniami wynikaj¹cymi z EKPC17 i w tym zakresie dokonuje kontroli decyzji deportacyjnej.
W konsekwencji, Trybuna³ w Strasburgu choæ podkrela niekwestiono-wan¹ prerogatywê pañstw w zakresie regulacji kwestii zwi¹zanych z depor-tacj¹ cudzoziemców z ich terytorium to jednoczenie zastrzega, ¿e sposób, w jaki pañstwa wykonuj¹ powy¿sze uprawnienia, mo¿e w niektórych przy-padkach rodziæ odpowiedzialnoæ w wietle postanowieñ EKPC18. Jako pierwszy wyj¹tek w omawianej materii zosta³ sformu³owany zakaz deporta-cji i ekstradydeporta-cji cudzoziemców do pañstwa, gdzie grozi³yby im tortury lub nieludzkie traktowanie19 albo kara mierci20. Jako drug¹ kategoriê zwyk³o wymieniaæ siê przypadki, w których deportacja cudzoziemca z terytorium pañstwa, w których ¿yj¹ cz³onkowie jego rodziny, stanowi³aby ingerencjê w prawo do poszanowania ¿ycia rodzinnego (a czasami ¿ycia prywatnego)21, gwarantowane w art. 8 EKPC.
W rezultacie zidentyfikowane w orzecznictwie strasburskim obowi¹zki pañstw w zakresie ochrony ¿ycia rodzinnego osób znajduj¹cych siê w ramach ich jurysdykcji odgrywaj¹ g³ówn¹ rolê w zakresie ochrony cudzoziemców
16 Por. uwagi przedstawione w: A. Sherlock, Deportation of aliens and article 8 ECHR,
Human Rights Survey 1998, European Law Review 1998, vol. 23, no. 1, s. 62.Ponadto, w zwi¹zku z przenikaj¹cymi prawo miêdzynarodowe standardami w zakresie ochrony praw cz,³owieka, wydalenie cudzoziemca musi byæ rozpatrywane w szerokim kontekcie praw i wolnoci ka¿dej osoby ludzkiej i nie mo¿e prowadziæ do naruszenia miêdzynarodowo chro-nionych praw i wolnoci; por. A. Drzemczewski, The Position of Aliens in relation to the European Convention on Human Rights, Strasbourg 1985, s. 7 i n.
17 Zob . R. van Dijk, C. J. H. van Hoof, Theory and Practice of the Convention on Human Rights, Hague 1998, s. 507.
18 M. A. Nowicki, Ochrona praw cudzoziemców w orzecznictwie organów Europejskiej Konwencji Praw Cz³owieka, Palestra 1998, nr 910, s. 109.
19 Zob. wyrok w sprawie Chahal przeciwko Zjednoczonemu Królestwu z 15.11.1996 r., nr skargi 22414/93, § 76 i n.; por. te¿ wyrok w sprawie Vilvarajah i inni przeciwko Zjednoczonemu Królestwu z 30.10.1991 r., nr skargi 13163/87 i in., § 102; wyrok w sprawie Soering przeciwko Zjednoczonemu Królestwu z 7.7.1989 r., nr skargi 14038/88, § 90-91.
20 Zob. wyrok w sprawie Saadi przeciwko W³ochom z 28.2.2008 r., nr skargi 37201/06,
§ 124 i n. oraz wyrok w sprawie Al-Saadoon i Mufdhi przeciwko Zjednoczonemu Królestwu z 2.3.2010 r., nr skargi 61498/08,§ 120.
21 Zobowi¹zania z zakresu ochrony ¿ycia prywatnego z art. 8 EKPC w kontekcie de-portacji cudzoziemców nie zostan¹ omówione w niniejszym opracowaniu. Szerzej nt. zob.
A. Szklanna, Ochrona praw cudzoziemca w wietle orzecznictwa Europejskiego Trybuna³u Praw Cz³owieka, Warszawa 2010, s. 253257; K. Ga³ka, Ochrona ¿ycia rodzinnego i pry-watnego imigrantów w orzecznictwie Europejskiego Trybuna³u Praw Cz³owieka (wybrane zagadnienia), [w:] Europejska Konwencja Praw Cz³owieka i jej system kontrolny perspek-tywa systemowa i orzecznicza, (red.) M. Balcerzak, T. Jasudowicz, J. Kapelañska-Prêgow-ska, Toruñ 2011, s. 275278.
95
Deportacja cudzoziemców w wietle zobowi¹zañ z artyku³u 8...
przed deportacj¹22. Tym niemniej na gruncie EKPC dopuszczalna jest inge-rencja w prawo do poszanowania ¿ycia rodzinnego, o ile spe³ni warunki przewidziane w jej art. 8 ust. 2 (klauzula limitacyjna). W omawianych przy-padkach akt w³adz imigracyjnych danego pañstwa, ingeruj¹cy w prawo do poszanowania ¿ycia rodzinnego, przybiera postaæ decyzji deportacyjnej23. W myl klauzuli limitacyjnej z art. 8 ust. 2 EKPC, ingerencja w prawo do poszanowania ¿ycia rodzinnego musi byæ: przewidziana przez prawo, podjêta w prawowitym celu i konieczna w demokratycznym spo³eczeñstwie dla osi¹gniêcia powy¿szego celu. W rezultacie, decyzja deportacyjna powinna mieæ odpowiedni¹ podstawê prawn¹ (test legalnoci), byæ dokonana w imiê ochrony jednego z celów prawowitych oraz byæ konieczna w demokratycz-nym spo³eczeñstwie w rozumieniu proporcjonalnoci podjêtego rodka w³ad-czego potrzebnego do ochrony wskazanego celu prawowitego(test
konieczno-ci konieczno-cile po³¹czony z testem proporcjonalnokonieczno-ci). W konsekwencji, jeli deportacja cudzoziemca jest zgodna z treci¹ art. 8 ust. 2 EKPC, tj. z ustalo-nymi w niej warunkami klauzuli limitacyjnej, nie stanowi ona naruszenia prawa do poszanowania ¿ycia rodzinnego cudzoziemca przez w³adze danego pañstwa24 i nie stanowi naruszenia Konwencji.