Polityka rodzinna UE a postanowienia Karty Praw Podstawowych

Regulacje Karty Praw Podstawowych (KPP)¹⁴ dotycz¹ polityki rodzinnej na dwa sposoby. Po pierwsze, wsparcie dla rodzin mo¿e opieraæ siê na posta-nowieniach art. 33 KPP, dotycz¹cego ¿ycia zawodowego i rodzinnego, który wskazuje, ¿e „rodzina korzysta z ochrony prawnej, ekonomicznej i spo³ecz-nej”. Dodatkowo, wsparcie dla rodzin wpisuje siê tak¿e w postanowienia art. 34 KPP, dotycz¹cego zabezpieczenia spo³ecznego i pomocy spo³ecznej.

W tym kontekœcie prawo do œwiadczeñ z zabezpieczenia spo³ecznego oraz do us³ug spo³ecznych opiera siê na regulacjach UE, ale przede wszystkim na ustawodawstwach i praktykach krajowych. Zasadniczym celem unormowañ, dotycz¹cych zabezpieczenia spo³ecznego i pomocy spo³ecznej, jest zwalczanie wykluczenia spo³ecznego i ubóstwa.

Po drugie, zaœ, polityka rodzinna mo¿e byæ analizowana w kontekœcie unormowañ Karty odnosz¹cych siê do praw dziecka (art. 24 KPP). W tym ujêciu prawo do œwiadczeñ spo³ecznych nie odnosi siê bezpoœrednio do ochro-ny rodziochro-ny, do wsparcia rodziców w procesie wychowywania dzieci, ale za-sadniczo zwi¹zane jest z dzieæmi jako adresatami wsparcia. Zasi³ki spo³eczne wyra¿aj¹ zatem prawo dzieci „do takiej ochrony i opieki, jaka jest konieczna dla ich dobra” (art. 24 ust. 1 KPP).

Zasygnalizowany na pocz¹tku tego opracowania wymiar polityki

spo-³ecznej, ukierunkowany na potrzeby dzieci, traktowanych jako podstawowi beneficjenci œwiadczeñ, wydaje siê byæ zgodny z kierunkiem przekszta³ceñ

14 Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej (Dz. Urz. UE C 326 z 26.10.2012, s. 391–407).

140 Dobrochna Bach-Golecka, Karol Karski

europejskiej polityki spo³ecznej¹⁵. Zmiany nastêpuj¹ zgodnie z przekszta³ce-niami struktury spo³ecznej Pañstw Cz³onkowskich UE. Nowo¿ytne spo³e-czeñstwa przemys³owe opiera³y konstrukcyjnie zabezpieczenie dochodowe rodzin w oparciu o zarobki pracowników najemnych lub osób pracuj¹cych na w³asny rachunek. W tym kontekœcie w XX w. opierano siê g³ównie na sche-macie pracuj¹cego ¿ywiciela (male breadwinner), którego dochody by³y wy-starczaj¹ce dla utrzymania rodziny, sk³adaj¹cej siê z kilku osób. Polityka spo³eczna w tym okresie koncentrowa³a siê na œwiadczeniach na wypadek bezrobocia, choroby, emerytury lub nieobecnoœci mêskiego ¿ywiciela.

Wspó³czesne systemy zabezpieczenia spo³ecznego opieraj¹ siê na innym schemacie. Po pierwsze, wzrost liczby pracuj¹cych kobiet ograniczy³ zasadni-cz¹ rolê mêskiego ¿ywiciela rodziny jako osoby samodzielnie gwarantuj¹cej

œrodki niezbêdne do ¿ycia danej wspólnoty rodzinnej. Po drugie, zmiany w zakresie struktury p³acowej pracowników spowodowa³y znaczne utrudnie-nia i ograniczy³y mo¿liwoœæ utrzymautrudnie-nia siê rodziny w oparciu o pojedyncz¹ pensjê. W tym kontekœcie polityka spo³eczna równie¿ uleg³a zmianom i kon-centruje siê mniej na ochronie mêskiego ¿ywiciela rodziny w przypadku wyst¹pienia pewnych negatywnych okolicznoœci (utrata pracy, choroba,

œmieræ), ale zwi¹zana jest bardziej z zapewnieniem zdolnoœci (capacity) do sprostania wyzwaniom i umiejêtnoœci dostosowania siê do zmian ¿yciowych lub przemian niestabilnego rynku pracy¹⁶.

W tym kontekœcie istotnego znaczenia nabiera umiejêtnoœæ jednostek do aktywnego zaanga¿owania w rynek pracy, elastycznoœæ (flexibility) oraz roz-wój indywidualnych predyspozycji i umiejêtnoœci poprzez kultywowanie na-wyku samokszta³cenia i dokszta³cania. Paradygmat nowego systemu zabez-pieczenia spo³ecznego opiera siê na ci¹g³ej nauce (constant learning).

Zorientowany jest na przysz³oœæ (dzieci) oraz wspiera siê na za³o¿eniu, ¿e jednostki, które osi¹gnê³y sukces, przyczyniaj¹ siê do lepszej przysz³oœci ca³ej wspólnoty. Osi¹gniêcia i dobrobyt nie maj¹ zatem charakteru indywidualne-go, ale zwi¹zane s¹ tak¿e z prawid³owym funkcjonowaniem zbiorowoœci.

Systemy zabezpieczenia spo³ecznego ukierunkowane s¹ na przysz³oœæ w takim znaczeniu, ¿e œwiadczenia na rzecz dzieci i m³odzie¿y traktowane s¹ jako inwestycja, zmierzaj¹ca do zwiêkszenia ich szans ¿yciowych i przyczy-niaj¹ca siê do ich lepszej przysz³oœci. W szczególnoœci, istotne jest zwalczanie ubóstwa wœród dzieci, gdy¿ dzieciñstwo w niedostatku przyczynia siê zwykle do niepowodzeñ w doros³ym ¿yciu. W tym kontekœcie pomoc œwiadczona rodzicom samotnie wychowuj¹cym dzieci lub pracuj¹cym rodzicom ¿yj¹cym w ubóstwie (working poverty) œwiadczona jest nie tylko ze wzglêdu na

moty-15 Por. J. Jenson, Writing women out, folding gender in: the European Union ‘moderni-zes’ social policy, „Social Politics” 2008, t. 15, nr 2, s. 131–153.

16 W tym kontekœcie zasadnicze zmiany ¿yciowe to, przyk³adowo, moment rozpoczêcia edukacji, moment transformacji na styku szko³y i pracy, rozpad zwi¹zku ma³¿eñskiego, a tak¿e zmiany zwi¹zane z zatrudnieniem, jak bezrobocie czy choroba.

141

Perspektywy ustanowienia Wspólnej Polityki Demograficznej Unii Europejskiej...

wacje zwi¹zane ze sprawiedliwoœci¹ spo³eczn¹. Przytoczone sytuacje „ryzyka spo³ecznego” (social risk) stanowi¹ przyk³ad nierównoœci szans oraz mog¹ doprowadziæ do takich problemów spo³ecznych, jak niepowodzenia szkolne, niskie zarobki w ¿yciu zawodowym, aktywnoœæ kryminalna, a w konsekwen-cji doœwiadczenia penitencjarne. Œwiadczenia przekazywane w celu wsparcia dzieci stanowi¹ z jednej strony œwiadczenia indywidualne, ukierunkowane na zaspokojenie potrzeb konkretnego ma³oletniego w potrzebie, z drugiej strony wyra¿aj¹ interes wspólnoty, która inwestuj¹c w kapita³ ludzki dzia³a na rzecz lepszych warunków wspó³¿ycia spo³ecznego w przysz³oœci. Dodatko-wym uzasadnieniem dla takich œwiadczeñ socjalnych jest przeciwdzia³anie wykluczeniu spo³ecznemu.

IV. Konkluzje

Reasumuj¹c, nale¿y stwierdziæ, ¿e propozycja zainicjowania polityki ro-dzinnej Unii Europejskiej w oparciu o bezpoœrednie dop³aty na dzieci powin-na staæ siê przedmiotem debaty publicznej, zarówno powin-na poziomie instytucji Unii Europejskiej, jak i na poziomie Pañstw Cz³onkowskich UE. Wydaje siê,

¿e aktywnoœæ, zmierzaj¹ca do upowszechnia problematyki demograficznej mo¿e opieraæ siê na próbie zainicjowania aktywnoœci instytucji Unii. W tym ostatnim kontekœcie mo¿liwe jest podjêcie starañ na rzecz debaty demogra-ficznej na poziomie PE oraz przyjêcia rezolucji w trybie art. 225 TfUE¹⁷, skierowanej do KE w celu „przed³o¿enia wszelkich w³aœciwych propozycji”, zawieraj¹cej unormowania implementuj¹ce potencjalne wnioski na poziomie ogólnoeuropejskim. W szczególnoœci, stanowisko KE mo¿e zawieraæ propozy-cje zmian dotycz¹cych zasad funkcjonowania EFS, je¿eli oka¿¹ siê one ko-nieczne.

Wydaje siê, ¿e w kontekœcie dotychczasowej aktywnoœci instytucji Unii, w szczególnoœci PE oraz KE, dotycz¹cej sytuacji demograficznej Unii, takie dzia³anie wpisuje siê w aktualn¹ politykê tych instytucji. Dodatkowo, nie wydaje siê, by program dop³at bezpoœrednich wymaga³ zmian traktatowych.

W okresie przejœciowym, przed przyjêciem ogólnoeuropejskiego systemu do-p³at bezpoœrednich na dzieci, mo¿liwe by³oby stosowanie owych dodo-p³at jako jednego z programów (projektów) finansowanych w ramach EFS, w ramach partykularnych polityk krajowych. Poziomem odniesienia jest w tym wypad-ku wymiar regionalny. Wydaje siê, ¿e takie dop³aty mog³yby zostaæ wdro¿one w stosunkowo szybkim czasie, jednak niew¹tpliwie mia³yby one charakter prowizoryczny, uzale¿niony od woli w³adz krajowych.

Uzasadnieniem polityki dop³at bezpoœrednich na rzecz dzieci mo¿e byæ z jednej strony d¹¿enie do poprawy sytuacji demograficznej w Unii Europejskiej

17 Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz. Urz. UE C 326 z 26.10.2012, s. 47–390).

142 Dobrochna Bach-Golecka, Karol Karski

oraz wsparcie œrodków krajowych z zakresu polityki rodzinnej, podejmowa-nej na poziomie Pañstw Cz³onkowskich UE. Z drugiej strony, legitymizacj¹ propozycji œwiadczeñ na rzecz dzieci mo¿e byæ polityka dotycz¹ca zwalczania wykluczania spo³ecznego.

PROSPECTS OF THE CREATION OF A COMMON DEMOGRAPHIC POLICY OF THE EUROPEAN UNION: SUBSTANTIVE

AND LEGAL ASPECTS

Key words: demographic crisis, direct payments for children, European Social Fund, Com-mon Demographic Policy of the European Union, family policy

Summary

Given the current demographic crisis in the EU manifested, for example, in a constantly falling birth rate, there is a need for new initiatives to counteract the phenomenon. This is the background for a public debate, the participants of which are calling for the creation of a Common Demographic Policy in the EU. Such a policy could include a mechanism of direct payments for under-age EU citizens. This pro-natalist measure is to be discussed during a European debate as part of an inter-Institutional dialogue. It has to be said that EU Institutions analyse Europe’s demographic challenges with regard to solidarity between gene-rations. Numerous issues relating to demographic policy are, of course, the exclusive preserve of the EU Member States. However, a direct payment programme does not seem to require changes in the Treaties. During a transitional period, before such a measure is adopted on a Europe-wide scale, it could be implemented as one of the programmes financed under the European Social Fund, as part of a particular national policy. In such a case the regional dimension could be the reference level. Payments of this kind could be implemented relatively quickly, although there is no doubt that – at this preliminary stage – they would be temporary and would depend on the will of the national governments.

143