Sicco Mansholt, one of the main co-originators of the Common Agri-cultural Policy (CAP) of the European Union, said that a farm is not a family farm if it does not provide at least one full-time job per family and net income allowing the family in a rural area for living conditions at a level equivalent to the standard of living of families living off non-agricultural sectors. He explic-itly indicated that a farm should not be considered as a family farm if it is unable to regain production potential.
Such a holding lacks continuity of the existence.
Sicco Mansholt called farms that do not meet the above-mentioned conditions marginal farms. They are of marginal importance on the market and marginal importance for shaping the standard of living of rural fami-lies.
On the other hand, the family farm should be development-orient-ed, and thus able to regain production potential. However, if it is not the case, at least it should strive to achieve such a position. Without the ability to regain the potential you cannot speak about the continuity of the existence of a farm and agriculture itself in the countryside and in the region.
According to the Polish doctrine, a family farm is any farm which is a family-owned business. This requires a new constitutional interpretation. The Constitution of the Republic of Poland should create the vision for generation’s development, and not only to reflect its current status.
The Polish agriculture comprises the following forms of business: agri-cultural holdings and three groups of so-called family farms (they are fam-ily-owned businesses).
Agricultural holdings were mainly based on former conglomerates of State Agricultural Farms (PGR). They are based on the landowning doctrine of an agricultural holding, namely, the cat-egories of an owner and passive workers with no share in ownership and no part in economic decisions. It is not certain if landed estates and passive workers form a good model for the future func-tioning of civil society in Poland.
On the other hand, among fam-ily-owned businesses there are approxi-mately 270 thousand family farms that are able to regain production poten-tial. These holdings are characterised by economic size of at least 8 ESU and currently form the basis for goods and food production for the society, as well as they guarantee the continuity of ag-riculture.
Poland also has 100 thousand holdings by economic size of less than 8 ESU (typically 6-8 ESU) that do not have full capacity to regain production potential. However, they have the op-portunity to become development-ori-ented since they are relatively large and have an heir. It will be possible, par-ticularly if the Ministry of Agriculture and Rural Development (MARD) suc-ceeds in implementing egalitarisation on direct payments in various coun-tries which we strongly pursue in the European Union. This group of farms should be selected by agricultural ser-vices and supported by EU and national funds. The invisible hand of the market alone will not solve this issue. Increas-ing the number of development-prone holdings by 80-100 thousand would increase the agricultural land area at the disposal of these households by 1.5 to 2 million hectares. This could increase reference crop production of cereal grains from 2.5 tonnes to around 4 tonnes per hectare in the area of 1.5-2 million hectares. This would be of vital importance to the competitiveness of Polish agriculture.
There are many villages and even municipalities in Poland where there are no farms capable of regaining pro-duction potential. Continuity of agri-culture comes under threat in these farms, and those that have a chance to become development-prone need to be helped. There is a need to create approximately 80-100 thousand family farms in villages in which there are not any or there is an insufficient number of farms capable of accumulating neigh-bouring lands (which over the next 15-20 years will fall from farms without successors). Without such measures, agriculture will collapse in many re-gions of the country.
According to the 2002 Agricultur-al Census, we in Poland have about 1.5 million farms diminished economically and in terms of land. They are holdings without full capability to regain the
po-tential and are often of a social nature.
The industry and the market turn away from them, and their only prospect for the future consists in producer groups and so-called clusters. According to the 2010 Agricultural Census, the num-ber of such holdings decreased by 373 thousand. In the coming years about half a million of them will be gone.
However, it is not certain if the land of these farms will be transferred to holdings capable of bearing the opti-mum expenditure on the development of competitive production.
We have to ask why holdings by size of at least 8 ESU as well as the area of more than 20-30 ha are so important for the country.
This is because holdings capable of regaining production potential which incur a minimum expenditure on in-vestments and on current production reach optimum production measured in cereal conversion units of four tonnes of cereal yield per hectare1. On the other hand, holdings incapable of regaining production potential (usually small-er than 8 ESU) produce yield around one third lower (i.e. approximately 2.5 tonnes per hectare). The Institute of Soil Science and Plant Cultivation (IUNG) estimates that, given optimum expenditure, one hectare should yield 43 decitonnes, while it does approxi-mately 34 decitonnes. This is due to the fact that development-prone farms on average produce 43 decitonnes per hectare, and non-development-prone 25 decitonnes.
Currently, around 9 million hect-ares of agricultural land are located in farms without full capacity to regain production potential and expenditure for the progress in agriculture, and only 7 million hectares of land are located in farms capable of regaining the poten-tial and incur expenditure for current
1 According to the evaluation of the Institute of Soil Science and Plant Cultivation in Puławy (IUNG).
production. Such a proportion among the holdings poses a risk to competi-tiveness. We must overcome this threat.
In all EU countries (excluding Poland) 75-90 percent of agricultural land is used by holdings capable of regaining production potential and current ex-penditure. In Poland only 42 percent of agricultural land belongs to such holdings.
What needs to be done in order to ensure land transfer from farms incapa-ble of regaining productive potential to development-prone farms? To achieve such results, we need to undertake ap-propriate measures.
Firstly, create new jobs for people whose farms are too small for them to generate revenue comparable to the average pay in the country. Marginal farmers, however, will start renting their land to development-prone farms on a massive scale only once they have the opportunity to get a job in non-ag-ricultural sectors. The EU assistance in job creation is very important, but it is not enough to completely resolve this problem. It is therefore necessary to establish the National Fund for Promot-ing Development of Non-Agricultural Rural and Small-Town Economy in Po-land whose task for the next two de-cades would be to create 1.5-2.0 million non-agricultural jobs in villages and small towns. The source of financing for the proposed fund should be e.g. fees for the seizure of agricultural land for non-agricultural purposes, mandatory adjacent fees, fees for acquiring com-modities from the surface layer of the land, as well as cadastral tax, etc.
In the future 75% of the popula-tion of the Polish countryside (as it is now in the countryside of developed countries of the European Union) will be employed outside agriculture.
In order to create so many jobs in the countryside it is necessary to finance the creation of the new jobs in the coun-tryside by the whole economy. That is because agriculture is not able to create
as many jobs in the non-agricultural sector of the rural economy at its own expense.
Secondly, changes in the direct payment system are necessary. Cur-rently, they do not stimulate the im-provement of the agrarian structure.
Thirdly, it is necessary to imple-ment a rule whereby a farm can be overtaken and run only by a person having secondary or higher, profes-sional or general education.
Fourthly, a person from a farm endowed with the national grant dur-ing their higher education should be obliged to resign from being repaid for the farm assumed by their siblings.
Fifthly, implement the ban on the division of farms that should not be divided.
Sixthly, the tax burden should be imposed on a farm which does not meet the conditions for soil fertility protection.
The further evolution of family farms is neatly presented in France. In 2005 French agriculture consisted of 284 thousand professional farms (spe-cialised and subsidised), 188 thousand farms run by pensioners (most often versatile in terms of orientation) and 72 thousand multi-directional farms.
It is predicted that in the time horizon of 2020-2025 the number of efficient professional (i.e. specialised) farms will increase to 346 thousand with an average area of 84 hectares. Fol-lowing 2020, it is expected that three categories of farms will function in the French agriculture, namely:
• small - economically equivalent to farms with an annual wheat harvest from 12 hectares to 24 hectares;
• medium - the size equivalent to the harvest of 24 to 150 hectares of wheat;
• large - more than 150 hectares of wheat harvest to 375 hectares of wheat harvest.
The French strategy does not say anything about larger farms. This is how moderation in the efforts to en-large the farm size is expressed. France does not recommend imitating Aus-tralia, Canada and the U.S. in terms of their farm sizes. I abide by the thesis that the European farming areas should be adapted to the European economy in agriculture.
It is expected that in several years post-family farming should emerge and spread in France, i.e. farms based on hereditary family contributions. In the period of 2020-2025, 40 percent of ag-ricultural production entities should emerge as post-family farms based on the statutes of commercial companies.
Agricultural companies based on the commercial company statutes - these are post-family farms. A post-family company is an company comprising highly educated people with a high level of democracy and culture. The French programme does not envision companies of the landowning type, and therefore based on two categories of people: on the one hand, the owners, and on the other hand, passive workers without property shares.
The programme also provides for a special act which will set out the rules of inheriting post-family components (farms) as permanent components of the agrarian structure. The French agri-culture enters into an era of post-family farming which is likely to determine the farming model based on family con-tributions of highly educated groups of people.
It is likely that the Polish agricul-ture will gradually take over the mod-els presented, for example, by France, i.e. the models of post-family farming, which is based mainly on commercial companies. Such post-family farming can most easily be created on the basis of family farming. We can and should talk about it here and now, even though for Poland it is a matter for the second
half of the 21st century. Agriculture needs a long perspective.
bibLioGraPhy:
1. Michna W., Chmielewska B., Mierosławska A.; Raport o wpływie Wspólnej Polityki Rolnej na tendencję polaryzacji gospodarstw rolnych w ramach poszczegól-nych makroregionów kraju, część pierwsza, Program Wieloletni
„Ekonomiczne i społeczne uwa-runkowania rozwoju polskiej gosp-odarki żywnościowej po wstąpieniu do Unii Europejskiej, Raport nr 93, IERiGŻ-PIB, Warszawa 2008.
2. Raport o wpływie Wspólnej Poli-tyki Rolnej na tendencję polaryzacji gospodarstw rolnych w ramach poszczególnych regionów kraju, część druga, Program Wieloletni
„Ekonomiczne i społeczne uwa-runkowania rozwoju polskiej gosp-odarki żywnościowej po wstąpieniu do Unii Europejskiej, Raport nr 94, IERiGŻ-PIB, Warszawa 2008.
3. Chmielewska B. (red.): Wybrane zagadnienia polityki rozwoju ob-szarów wiejskich w Polsce i na Ukrainie, Program Wieloletni
„Ekonomiczne i społeczne uwa-runkowania rozwoju polskiej gosp-odarki żywnościowej po wstąpieniu do Unii Europejskiej, Raport nr 146, IERiGŻ-PIB, Warszawa 2009.
4. L’agriculture francaise a l’horizon 2015. Les difficultes de recrutement.
Les perspectives geopolitiques mondiales, Futuribles, analyse et prospective, 2002.
5. Perspectives pour l’agriculture fran-caise et la PAC, Sous la presidence de Christian de Boissieu, La docu-mentation Francaise.
GosPoDarstwa roDzinne w Polsce na Bazie wŁasnoŚci aGencji rolnych sKarBu
Państwa (wrsP)
Dr hab. Zdzisław Gajewski, prof. nadzw.
szkoła główna gospodarstwa wiejskiego w warszawie warsaw university of life sciences - sggw
S
truktura agrarna w krajach Unii Europejskiej nie jest je-dynie wewnętrzną sprawą po-szczególnych państw, a jej dal-sze doskonalenie od wielu lat pozostaje jednym z najistotniejszych elementów Wspólnej Polityki Rolnej (WPR). Z te-go powodu państwa członkowskie sto-sują mniej lub bardziej intensywną interwencję na rynku nieruchomości rolnych.Określenie modelu gospodarstwa rodzinnego z prawnego punktu wi-dzenia jest skomplikowane. Powodem tego jest m.in. fakt, że prawodawstwo wspólnotowe nie wykształciło nor-matywnego modelu takiego gospo-darstwa, chociaż tym terminem się posługiwało.
Artykuły 32-38 Traktatu Rzym-skiego1 (określające zasady Wspól-nej Polityki RolWspól-nej Unii Europejskiej i ustanawiające fundamenty Wspól-nego Rynku w rolnictwie) ani razu nie użyły pojęcia gospodarstwo rolne. Kwe-stia ta nadal budzi liczne kontrowersje i nasuwa wiele trudności prawnych.
Ustawodawstwo Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej posługiwało się pojęciem gospodarstwa rozwojowe-go, które tylko pośrednio wiązało się z pojęciem gospodarstwa rodzinnego.
Takie rozumienie pojęcia
gospodar-1 Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską (Dz.U. z 2004 r., Nr 90. poz.
864/2).
stwo rozwojowe pozwalało na okre-ślanie tym terminem gospodarstw prowadzonych przez osoby o odpo-wiednich kwalifikacjach, których do-chód z pracy w tym gospodarstwie był stosunkowo niski, a praca w nim stanowiła główne źródło utrzymania.
Prowadzący takie gospodarstwo zobli-gowany był do prowadzenia uprosz-czonej księgowości, opracowania planu rozwoju umożliwiającego do-konanie jego modernizacji, w wyniku czego zapewniony miał zostać dochód o odpowiedniej wysokości dla jednej lub dwóch osób w nim pracujących (art. 4 dyrektywa Rady 72/159/EWG z dnia 17 kwietnia 1972 r. w sprawie modernizacji gospodarstw2). Kiedy powyższa dyrektywa159/72 utraciła moc prawną, ze wspólnotowego pra-wodawstwa zniknęło pojęcie gospodar-stwa rozwojowego. Mimo to, pomoc modernizacyjna (określona w rozpo-rządzeniu Rady EWG nr 797/85 z dnia 12 marca 1985 r. nr 797/85 w sprawie zwiększenia efektywności struktury agrarnej3) kierowana była do gospo-darstw rolnych uznanych uprzednio za rozwojowe, a więc głównie do go-spodarstw rodzinnych. Istotną zmianą, jaką wprowadził powyższy akt, było objęcie pomocą modernizacyjną go-spodarstw mniejszych,
obejmują-2 Tł. na j. polski, Kancelaria Sejmu, http://biu-rose.sejm.gov.pl/teksty_pdf_95/bp-8.pdf.
3 Tł. na j. polski, tamże.
cych obszar 1-30 ha (zgodnie rozpo-rządzeniem Rady Nr 1346/90 z dnia 14 maja 1990 r.4) Akt ten wprowadził także pojęcie małego gospodarstwa.
Gospodarstwo takie mogło uzyskać pewne środki w ramach pomocy mo-dernizacyjnej pomimo niespełnienia przesłanek zawartych w niu Rady 797/85. Z kolei rozporządze-nie Rady Nr 2328/91 z dnia 15 lipca 1991 r. w sprawie poprawy efektyw-ności struktur agrarnych5, uchylające rozporządzenie 797/85, umożliwiło państwom członkowskim ogranicze-nie wsparcia gospodarstwom rodzin-nym (art. 5 ust. 2, zd. drugie). Ten akt prawny posługuje się terminem go-spodarstwo rodzinne, ale bez podania definicji tego pojęcia. Rozporządzenie Rady (WE) nr 1257/99 z dnia 17 maja 1999 r. w sprawie wsparcia rozwoju wsi przez Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (EAGGF), zmienia-jące i uchylazmienia-jące niektóre rozporządze-nia6, włączyło pomoc modernizacyjną w ogólny nurt polityki strukturalnej Unii Europejskiej, co wzmocnione zostało dodatkowo za sprawą rozpo-rządzenia Rady (WE) nr 1698/2005 z dnia 20 września 2005 r. w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich
4 OJ L 134, 28/05/1990 s. 0010, index:
31990R1346.
5 Tł. na j. polski,http://biurose.sejm.gov.
pl/teksty_pdf_95/bp-8.pdf.
6 Źródło: http://www.odnowawsi.republika.
pl/roz17_05_1999.pdf.
przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW)7.
Ogólne pojęcie docelowego go-spodarstwa rolnego, określanego jako rodzinne, wyrażone w systemach prawnych poszczególnych państw członkowskich Unii Europejskiej, pozwala na określenie tego gospo-darstwa, jako prowadzonego przez osoby o odpowiednich kwalifikacjach oraz o obszarze zapewniającym od-powiedni dochód pracującym w nim osobom.
W 1995 r., w związku z wyda-niem raportu komisarza Fischera, kraje ubiegające się o członkostwo w Unii Europejskiej zostały zobligo-wane do wypracowania docelowego modelu gospodarstwa rolnego. W wy-niku tego, za sprawą art. 23 uchwalo-nej przez Sejm 2 kwietnia 1997 roku Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, pojęcie gospodarstwa rodzinnego zy-skało w polskim systemie prawnym znaczenie ustrojowe.
Przepis ten określa, iż podstawę ustroju rolnego państwa stanowią go-spodarstwa rodzinne. Umiejscowie-nie tego artykułu w grupie przepisów konstytucyjnych, określających ustrój gospodarczy kraju, nakazuje interpre-tować jego postanowienia w granicach zagadnienia ustroju gospodarczego.
W art. 23 Konstytucji zd. pierw-sze zapisano: podstawą ustroju rolnego państwa jest gospodarstwo rodzinne.
Natomiast w myśl zd. drugiego art.
23 Konstytucji: zasada ta nie narusza postanowień art. 21 i art. 22. Słowem, przepisy art. 23 dotyczą materii re-gulowanej przez art. 21 (1. Rzeczpo-spolita Polska chroni własność i prawo dziedziczenia. 2. Wywłaszczenie jest dopuszczalne jedynie wówczas, gdy jest dokonywane na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem) i z art. 22
7 Źródło: http://eur-lex.europa.eu/
LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:
L:2005:277:0001:0001:PL:PDF.
(Ograniczenie wolności działalności gospodarczej jest dopuszczalne tylko w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny). Na gruncie wykładni logiczno-językowej dopusz-czalne są dwa warianty interpretacyjne zd. drugiego art. 23 pozwalające ustalić relację między przepisami zawartymi w art. 23 a przepisami z art. 21 i 22.
Pierwszy wariant interpretacyjny:
Zd. drugie art. 23 Konstytucji zawiera klauzulę limitującą postanowienia art.
21 i 22, tzn. zakres stosowania tych postanowień zostaje ograniczony ze względu na zd. pierwsze art. 23, o któ-rym mowa w zd. drugim in principio art. 23. Gospodarstwo rodzinne stano-wi stano-więc taką wartość konstytucyjną, przy pomocy której można (adre-satem jest ustawodawca) limitować własność i prawo dziedziczenia oraz wolność działalności gospodarczej, w szczególności można przeciwdzia-łać nadmiernej koncentracji gruntów rolnych poprzez ustawowe wprowa-dzenie norm obszarowych. Byłoby to niedopuszczalne, gdyby nie było art.
23 ze zdaniem pierwszym. Nie ma sen-su rezultat wykładni sprowadzający się do tego, że lex generalis z zakresu dzia-łalności gospodarczej (zasady z art.
21 i 23), poprzez klauzulę limitującą ze zd. drugiego art. 23, deroguje lex specialis z zakresu tejże działalności gospodarczej (zd. pierwsze art. 23).
Chyba że przyjmiemy, iż klauzula ta eliminuje wszystko to, co dotyczy działalności gospodarczej. Jednak zd.
pierwsze art. 23 nie reglamentuje ni-czego poza działalnością gospodarczą (dotyczącą rolnictwa). Na gruncie pa-radygmatu ustawodawcy racjonalnego (biorąc pod uwagę, że ustawa zasadni-cza przestała pełnić rolę decorum, co wynika zwłaszcza z jej art. 8), dekodo-wanego z art. 2 Konstytucji, odrzucić należy następujący pogląd doktryny prawa rolnego: ..art. 23 Konstytucji jawi się nam bardziej jako
deklara-cja polityczna niż konstytucyjny zapis ustrojowy dotyczący rolnictwa”8.
Drugi wariant interpretacyjny: Zd.
drugie art. 23 zawiera klauzulę limitu-jącą zasadę ze zdania pierwszego tegoż art. 23. Ze względu na wspomniany paradygmat prawodawcy racjonalne-go (w pierwszej kolejności zakaz wy-kładni ad absurdum) odpada jednak
drugie art. 23 zawiera klauzulę limitu-jącą zasadę ze zdania pierwszego tegoż art. 23. Ze względu na wspomniany paradygmat prawodawcy racjonalne-go (w pierwszej kolejności zakaz wy-kładni ad absurdum) odpada jednak