Formacja permanentna

Proces formacji permanentnej, inaczej ciągłej, dokonuje się przez całe życie osoby zakonnej od dnia złożenia profesji wieczystej. Obowiązek jej podejwania wynika przede wszystkim stąd, że Bóg powołuje we wszystkich mo-mentach życia i we wciąż nowych sytuacjach dnia codziennego. Osoba kon-sekrowana jest wezwana do nieustannej pieczy o wierność powołaniu i ule-głość Duchowi Świętemu, do postawy posłuszeństwa, odwagi w podejmowa-niu inicjatyw, stałości w poświęcepodejmowa-niu się dla innych oraz pokornego znosze-nia przeciwności. Natomiast charyzmat instytutu to łaska żywotna, którą przyjmuje się i żyje w zmieniających się często okolicznościach. Trzeba być uważnym na natchnienia Ducha Świętego, by iść za Chrystusem z wciąż nowym entuzjazmem. Od osób zakonnych oczekuje się włączania w życie Kościoła w poszukiwaniu nowych form ewangelizacji oraz dawania żywego i autentycznego świadectwa o królestwie Bożym na ziemi (por. PI 67). Obo-wiązek formacji ciągłej określa również zapis prawa ogólnego w Kodeksie

pra-wa kanonicznego: „Zakonnicy mają przez całe życie kontynuopra-wać gorliwie

swoją formację duchową, naukową i praktyczną, a przełożeni powinni zapew-nić im potrzebne do tego środki i zostawić na to czas” (kan. 661).

Proces formacji permanentnej zwykle dzieli się na trzy etapy. Pierwszy z nich polega na pełnym udziale w działalności apostolskiej i obejmuje okres do dziesięciu lat po złożeniu profesji wieczystej. W tym czasie do zadań for-macji należy: odkrycie nowej wierności, odczytanie historii swego życia w świetle Bożym, wzrost w duchu ewangelicznym, ukazanie nowych aspek-tów naśladowania Chrystusa, połączenie aktywności zewnętrznej i życia duchowego. Zakonnica przechodzi od życia pod kierownictwem mistrzyni do odpowiedzialności za własne działanie w duchu instytutu. Drugi okres for-macji ciągłej obejmuje osoby w wieku od czterdziestu do sześćdziesięciu lat. Uświadomienie sobie mijającego czasu i związanych z tym ograniczeń powin-no prowadzić do weryfikacji planów osobistych w świetle charyzmatu własne-go instytutu. Może wystąpić ryzyko przyzwyczajenia się i rozczarowanie nik-łymi owocami swojej działalności. W tej sytuacji ożywieniu powołania sprzyja spojrzenie na pierwszy wybór w świetle Ewangelii. Dlatego na tym etapie

147 zwraca się uwagę na kontemplacyjny aspekt doświadczenia Boga oraz na refleksję nad charyzmatem i aktualną misją w Kościele. Udział w kursach dokształcających pogłębiających wiedzę teologiczno-duszpasterską odnawia ducha i umożliwia poszukiwanie nowych metod działania apostolskiego. Trzeci okres formacji obejmuje osoby w wieku podeszłym. Poznanie zmian fizjologicznych, psychologicznych, emocjonalnych i społecznych, jakim podle-ga osoba starsza, pomapodle-ga w wyznaczeniu zadań formacji ciągłej. Należy do nich przyjęcie przez osobę zakonną paschalnej tajemnicy Chrystusa za cen-trum swojej duchowości oraz całkowite powierzenie się Ojcu, ponadto akcep-tacja własnej rzeczywistości, oderwanie się od rzeczy i przywilejów, zwrócenie się ku głębszemu zjednoczeniu i upodobnieniu do Chrystusa poprzez poświę-cenie się modlitwie, zwłaszcza wstawienniczej, dla dobra duchowego ludzi251. Zachodzące podczas formacji ciągłej etapy nie są do końca przewidywalne, ponieważ zależą od natchnień Ducha Świętego oraz współpracy z nimi kon-kretnej osoby i całej wspólnoty. Osoba konsekrowana może spotkać się z zagrożeniami lub kryzysami na drodze rozwoju powołania i życia we wspól-nocie. Dlatego formacja powinna prowadzić do pełnej dojrzałości i szukania wciąż nowych sposobów dochowania wierności Bogu. Jedną z pokus, jakie mogą pojawić się w życiu osoby zakonnej, jest samodzielność w podejmowa-nych zadaniach apostolskich, co łączy się z kolei z pokusą rozwoju indywidu-alizmu oraz realizacji własnych ambicji i planów. Zbyt duży aktywizm niesie ze sobą ryzyko wypalenia duchowego i zawodowego. Uleganie tym pokusom prowadzi do osłabienia gorliwości i trudności w dochowaniu wierności zobo-wiązaniom wynikającym ze ślubów zakonnych. Pod koniec pierwszego dzie-sięciolecia po profesji wieczystej może pojawić się niebezpieczeństwo „przy-wyknięcia” i utraty wszelkiego zapału apostolskiego. Na silny kryzys w powo-łaniu wpływają czynniki zewnętrzne lub osobiste. Do tych pierwszych należy np. zmiana miejsca pobytu lub pracy, niepowodzenie, poczucie wyobcowa-nia. Wśród czynników osobistych wymienia się m.in.: wiek, chorobę, kryzys wiary, kryzys uczuć, rozczarowanie sobą. Stopniowe wycofywanie się z czyn-nej działalności powinno prowadzić do głębszego przeżywania paschalnego doświadczenia Jezusa Chrystusa aż po pragnienie śmierci, aby być zawsze

148

z Chrystusem przez poznanie „zarówno mocy Jego zmartwychwstania, jak i udziału w Jego cierpieniach” (Flp 3,10; por. PI 70). Powrót do pierwotnej gorliwości i zapału apostolskiego mogą ułatwiać momenty oderwania się od codziennych obowiązków, wyłączające z dotychczasowego rytmu zajęć i po-zwalające na odnalezienie równowagi. W wielu instytutach zapewnia się taki czas, określając go mianem „drugiego nowicjatu”. Miejscem przeżywania tego okresu jest inna wspólnota instytutu. Czas trwania określają przepisy wła-sne instytutu: najczęściej trwa on przez jeden rok.

Za formację stałą w zgromadzeniu magdalenek od pokuty odpowiada bez-pośrednio przełożona generalna. Spośród profesek wieczystych wyznacza ona delegatkę do spraw formacji stałej. Delegatka ta pełni swoją funkcję, podle-gając przełożonej generalnej, jak też zgodnie z wytycznymi dyrektorium for-macji Zgromadzenia. Pomaga przełożonej generalnej w organizowaniu forma-cji permanentnej sióstr. Program tej formaforma-cji powinien uwzględniać różno-rodność aspektów życia i działań apostolskich, które w codziennej rzeczywistości wzajemnie na siebie oddziałują. Należą do nich: życie w Du-chu Świętym, czyli duchowość, od której zależy pogłębianie wiary i zrozumie-nie sensu profesji zakonnej, włączezrozumie-nie w życie Kościoła według charyzmatu Zgromadzenia, doskonalenie religijne i zawodowe obejmujące pogłębienie wiedzy teologicznej i biblijnej, studium dokumentów Magisterium Kościoła, wierność charyzmatowi poprzez coraz lepsze poznawanie założyciela, dziejów instytutu, jego ducha i posłannictwa, a zarazem wprowadzanie tego charyz-matu w życie osobiste i wspólnotowe (por. PI 68). Pierwszeństwo w formacji zachowuje zawsze życie według Ducha, które utrzymuje osobę konsekrowaną w pierwotnej gorliwości. Dzięki niemu przestrzega ona konsekwentnie czasu modlitwy, milczenia, samotności, otwiera się na wyzwania słowa Bożego i daje się im prowadzić. Wewnętrzna wolność, umiejętność porozumiewania się, integracja uczuciowa, zgodność słów z czynami – wszystko to stanowi dla osoby konsekrowanej kolejne wyzwania formacji ciągłej na płaszczyźnie ludz-kiej i bratersludz-kiej.

Miłość Chrystusa przynagla osobę powołaną do działania. Wierna duchowi i celom instytutu poszukuje ona wciąż nowych metod zaspokajania potrzeb współczesnego człowieka (por. VC 71). Aby utrzymać wysoki poziom życia

149 ascetycznego i mistycznego, potrzebne są momenty zatrzymania i refleksji. Ważne zatem jest zapewnienie osobom konsekrowanym przedłużonego czasu na modlitwę i rozmyślanie w formie zorganizowanej, takiej jak np. doroczne rekolekcje, dni skupienia, wyjazdy formacyjne, udział w sympozjach związa-nych tematycznie z różnymi dziedzinami życia i posługi apostolskiej. Rewizja dotychczasowego stylu życia pozwala na pogłębienie i odczytanie na nowo swojego powołania w świetle Ewangelii i charyzmatu instytutu. Istotną rolę w tym procesie odgrywa kierownictwo duchowe, które powinno być dostoso-wane do stopnia dojrzałości, okoliczności życia i posługi osoby konsekrowa-nej. Konfrontacja z samym sobą, poddanie ocenie realizacji ślubowanych rad ewangelicznych może sprzyjać zachowaniu pewnego rodzaju młodości ducha, która nie przemija wraz z upływem czasu. Dzięki niej na kolejnych etapach życia człowiek znajduje dla siebie nowe zadania, odpowiedni styl życia, służ-by i miłości braterskiej (por. VC 70).

Formacja ciągła oznacza utrzymywanie wysokiej wrażliwości, stąd współ-cześnie proponuje się „metodę czujności”. Dotyczy ona kształtowania w sobie cnoty czujności oraz zdolności odczuwania grzechu. Druga ważna postawa to zdolność uczenia się, docibilitas, co oznacza, że osoba zakonna w każdej chwili swojego życia odkrywa Boga Ojca, który chce w niej ukształtować Ser-ce Syna. Przyczynia się do tego dyspozycyjność i gotowość osoby konsekro-wanej na przemianę w ciągłym procesie formacji. Należy przy tym odróżnić wychowanie od formacji. W wychowaniu człowiek poznaje prawdę o sobie, rozpatruje swoje zachowania, postawy, uczucia, motywacje, które są zmien-ne. W procesie formacji ciągłej osoba zakonna powinna stawiać sobie pyta-nie: Jak utrzymać wysoki poziom formacji przez cały czas życia, tak żeby była faktycznie formacją, a nie ciągłą frustracją? W tej optyce ważnym ele-mentem jest zrozumienie czasu jako kairos, czyli czasu działania łaski Bożej. Przez przyjęcie konsekracji jako daru Bożego osoba zakonna formuje w sobie postawę wdzięczności za miłość, jaką Bóg stopniowo objawia w jej życiu. Czas staje się swego rodzaju wyzwaniem do nadania dniom pewnego rytmu w Bożej perspektywie252. Dlatego nie można zamknąć formacji w określonych

252 Zob. A. Cencini, Proces formacji ciągłej. Wskazania dla każdego, Kraków 2005, s. 114- -118. W publikacji tej zamieszczono wykłady i konferencje o. Amedeo Cenciniego wygłoszone

150

latach i ramach. Proces ten powinien trwać całe życie i zakładać dynamikę zmiany osobowości konkretnego człowieka. Określone sposoby formacji wy-znaczają kierunek działania i wskazują na podstawowy wybór, jakiego doko-nała osoba powołana, czyli zażyłość z Jezusem Chrystusem. Zażyłość ta zo-stała wzmocniona przez złożone śluby zakonne i konkretyzację wynikających z tego faktu zobowiązań w misji danego instytutu. Każda osoba konsekro-wana powinna być osobiście przekonana, że należy uczyć się przez całe życie. Musi pozwolić formować się poprzez codzienne wydarzenia, we wspólnocie i w relacji z każdym spotkanym człowiekiem. Decydujące staje się otwarcie na drugiego. Zakonnicy i zakonnice mądrze narzucają sobie różne rytmy życia określone planem codziennym, tygodniowym, miesięcznym lub rocz-nym. Stają się one elementem formacyjnym i wyznaczają kierunek pracy. W szkole roku liturgicznego przeżywają tajemnice życia Syna Bożego i Jego uczucia, aby każdego dnia na nowo „rozpocząć od Chrystusa”253. Na sposób

życia wpływają wydarzenia codzienności oraz relacje z ludźmi o trudnych często osobowościach. Im więcej przeciwności, tym więcej możliwości realiza-cji powołania do chrześcijańskiej świętości. Posługa osoby powołanej i życie w określonej wspólnocie są dwoma charakterystycznymi kontekstami życia i tożsamości osoby konsekrowanej, odgrywającymi przy tym istotną rolę edu-kacyjną w procesie formacji254.

Formacja jest więc drogą życiową, którą można określić w myśl adhortacji

Vita consecrata jako „proces ewolucyjny” lub „proces stopniowego

przyswaja-nia sobie myśli i uczuć Chrystusa ku Ojcu” (VC 65). Droga ta wymaga trudu odkrywania i uznawania za swoje wartości, zmiany przyzwyczajeń i zacho-wań. Sprowadza się to do określenia i kształtowania tożsamości osoby. W praktyce proces ten polega na ciągłym odkrywaniu, weryfikacji i umacnia-niu powołania we wciąż zmieniających się warunkach zewnętrznych i we-wnętrznych255.

w dniach 20-22 I 2004 r. w Centrum Formacji Duchowej w Krakowie w ramach dwuletniej Szkoły Formatorek Zakonnych (2003/2004). Z właściwą sobie wnikliwością włoski formator ukazał, na czym polega proces formacji ciągłej i w jaki sposób przebiega w osobie zakonnej.

253 Por. Instrukcja Rozpocząć na nowo od Chrystusa…, 15.

254 Por. A. Cencini, Oddech życia. Łaska formacji permanentnej, Kraków 2003, s. 83.

151 Formacja permanentna w zgromadzeniu sióstr magdalenek od pokuty jest prowadzona w trybie zwyczajnym i nadzwyczajnym. W trybie zwyczajnym odpowiedzialna jest za nią każda siostra, w nadzwyczajnym zaś wyznacza się osobę kierującą przy aktywnym zaangażowaniu osobistym każdej magdalen-ki od pokuty. Formacja ciągła zwyczajna dokonuje się przez lekturę oraz medytację słowa Bożego, codzienne życie sakramentalne, wydarzenia i sytua-cje dnia, relasytua-cje z ludźmi oraz wspólnotę zakonną. Każda ze wspólnot magda-leńskich powinna się starać o tworzenie klimatu sprzyjającego pogłębianiu życia duchowego oraz rozeznawaniu natchnień Ducha Świętego w realizacji charyzmatu256. W ramach formacji ciągłej nadzwyczajnej organizowane są w Zgromadzeniu lub poza nim kursy i sesje sprzyjające odnowie duchowo- -apostolskiej. Wśród wielu podejmowanych inicjatyw należy wymienić sym-pozja naukowe pogłębiające duchowość magdaleńską, warsztaty komunika-cji interpersonalnej, doroczne sześciodniowe rekolekcje zakonne, kilkudnio-we spotkania formacyjne oraz urlopy wypoczynkokilkudnio-we dla poszczególnych grup wiekowych sióstr. Siostry przed jubileuszami życia zakonnego mają możli-wość uczestniczenia w rekolekcjach typu lectio divina lub ignacjańskich, kur-sach odnowy życia zakonnego poza Zgromadzeniem (w innych domach reko-lekcyjnych lub wspólnotach zakonnych). Wszelkie działania formacyjne sprzyjają podjęciu refleksji nad dotychczasowym przebiegiem życia zakonne-go sióstr oraz odczytaniu zakonne-go na nowo w świetle Ewangelii i charyzmatu257. Każda wspólnota magdalenek od pokuty jest zobowiązana do opracowania rocznego programu formacji ciągłej, który uwzględnia możliwości i warunki w miejscu pełnienia apostolatu Zgromadzenia. Formacja ciągła w przypadku całego instytutu, jak też każdej siostry jest prowadzona w ramach charyzma-tu, zgodna z nauczaniem Kościoła, otwarta na problemy współczesnego świa-ta z zachowaniem wierności tradycji Zgromadzenia w jego misji. Przygotowu-je też siostry do podejmowania różnorodnych zadań apostolskich, uwzględ-niając ich zdolności oraz rozwijając ich kompetencje zawodowe.

Żadne programy ani środki nie zastąpią na drodze formacji permanentnej osobistej odpowiedzialności i zaangażowania. Indywidualne powołanie przez

256 Por. Konstytucje Zgromadzenia…, art. 204.

152

Boga implikuje konieczność pogłębiania więzi z Nim oraz dbania o rozwój tożsamości osoby konsekrowanej. Stąd w procesie formacji warto promować postawę tzw. a u t o f o r m a c j i , której brak wiąże się z realnym zagrożeniem wytrwania w powołaniu258. Pogłębianie formacji, jak wyjaśnia dokument Vita

consecrata, pomaga kobiecie konsekrowanej lepiej zrozumieć własne dary

i ożywia ich niezbędną wymianę we wspólnocie Kościoła (por. VC 58), stano-wi także czynnik decydujący o zachowaniu stałej młodości i gorliwości ducha każdej osoby powołanej (por. VC 70). Dlatego tak ważna jest troska o pogłę-bianie formacji, której zakończeniem jest moment śmierci. Ta ostatnia godzi-na życia jest okazją do przeżycia przez osobę konsekrowaną zjednoczenia z godziną męki Chrystusa. Przeżywane w taki sposób końcowe dni człowieka stają się aktem miłości i zawierzenia Bogu259.

3. Śluby czystości, ubóstwa i posłuszeństwa