funkcjOnalnO-Strukturalna zmiana pOzycji partii pOlitycznej

P

ragnąc dokonać analizy pozycji współczesnej partii politycznej wobec złożo-nego środowiska społeczno-polityczzłożo-nego powinniśmy przede wszystkim pamiętać o wieloaspektowości oraz licznych czynnikach, które wpływają na kształt i miejsce ugrupowań. Partie polityczne nie pozostają obojętne na bodźce pochodzące ze wszystkich trzech subsystemów. W wyniku rozwoju zarówno partii, jak i społeczeństw oraz wzajemnych więzi zmianie uległa także pozycja ugrupowań politycznych wobec wyborców, członków, ale także innych partii politycznych. Owe ewolucyjne przesu-nięcia zaobserwowane w modelowym ujęciu partii politycznych nie należy rozpatry-wać przez pryzmat kryzysu partii politycznym w ogóle. Wydaje się uzasadnione podkreślić liczne przeniesienia akcentów, jakie występują oraz wskazywać na kierunki zmian. Jestem jednak przekonana, ze choć więzi w przestrzeni party on the ground uległy rozluźnieniu a współczesne partie nie muszą w takim stopniu zabiegać o poparcie własnych członków, to jednak nadal poddają się regularnej weryfikacji przez społeczeństwo, przez co są z nim silnie związane i uzależnione od decyzji elektoratu. Postawioną tezę R. Katza i P. Maira o oddalaniu się partii od społeczeństwa obywatelskiego należy potraktować jako pewną wizję współczesnej rzeczywistości społeczno-politycznej, w której kartel partii politycznych biurokratycznie zarządza państwem bez lub przy nie wielkim zainteresowaniu społeczeństwa. Nawet jeśli przyjmiemy taki sposób postrzegania pozycji współczesnej partii politycznej, rodzi się kilka uzasadnionych wątpliwości oraz przestrzeni godnych dalszych pogłębionych analiz.

Pierwsza moja wątpliwość związana jest z przesunięciem, jakie obserwować możemy pomiędzy stopniem powiązania partii politycznej a wyborcami. Podkreśla się zerwanie więzi przez ugrupowania z elektoratem, ale czy nie należałoby spojrzeć na ten problem z perspektywy współczesnego wyborcy? Istotą byłoby również okre-ślenie, w jakim subsystemie owe pękniecie następuje i jaki ma wpływ na fundamen-talne cele partii politycznej. Niewątpliwie profil współczesnego wyborcy znaczenie różni się od profilu wyborcy sprzed kilkunastu lat²⁵, zmianie uległy przede wszystkim jego aspiracje oraz zadania, jakie stawia przed partią. Niezwykle wartościowe w tej

25 J. Szczupaczyński, Elity, demokracja, wybory, op.cit., s. 148–152.

przestrzeni są studia pogłębiające naszą wiedzę na temat zachowań oraz charaktery-styka współczesnego wyborcy, wybiegająca poza paradygmat racjonalnego zachowa-nia. Na stare podziały socjopolityczne nakładają się nowe, tworząc inną jakość.

Nieuzasadnione wydaje się twierdzenie o całkowitym zaniku klasycznych podziałów zwłaszcza w oparciu o dystrybucję ograniczonych dóbr materialnych, ale pojawiające się nowe problemy angażują ugrupowania, redefiniując ich pozycję w systemie oraz wyznaczając przestrzenie rywalizacji politycznej. Widoczne w subsystemach party on the ground i party in central office rozluźnienie więzi na linii wyborca – partia, nie powinno być interpretowane jako pęknięcie czy zerwanie kontaktu. Zmiana ta podyktowana jest dopasowywaniem się wyborcy oraz partii do istniejącej rzeczywi-stości społeczno-politycznej. Fundamentalny cel, jakim jest dla partii zdobycie władzy w drodze rywalizacyjnych wyborów nie uległ deformacji, a jedynie środki jakim się posługuje w przekazywaniu komunikatu politycznego dostosowywane są do zapo-trzebowania społecznego.

Drugą przestrzenią analizy partii politycznej godną obserwacji oraz pogłębionych studiów jest jej struktura oraz ewolucja biurokratycznych rozwiązań stosowanych w poszczególnych etapach rozwoju partii politycznych. Wizja R. Katza oraz P. Maira, jakoby ugrupowania polityczne miały w całości zostać wchłonięte przez instytucję państwowe, a w przyszłości przekształcić się w jej agendy, stanowić może nie tylko niebezpieczeństwo likwidacji istoty partii politycznej, ale także wydaje się na chwilę obecną mało realna w wyniku braku alternatywy wobec innych instytucji, które spełniałyby rolę partii politycznych w systemie społeczno-politycznym²⁶. Nie wydaje się także uzasadnione twierdzenie, iż biurokratyczna struktura ugrupowań politycz-nych zostanie zlikwidowana całkowicie, a jedynym jej odbiciem pozostanie ugrupo-wanie w parlamencie. W wyniku poszerzających się przestrzeni penetracji nie tylko o terytoria regionalne oraz lokalne, ale także instytucje ponadnarodowe, przed par-tiami politycznymi stwarzane są nowe szanse oraz poziomy uczestnictwa w procesie decyzyjnym. Wymusza to jednocześnie profesjonalne przygotowanie oraz znajomość problemów danych społeczności.

Kolejnym interesującym mnie aspektem w modelowym ujęciu partii politycznej pozostaje znaczenie zmiany funkcji, jakie partia polityczna wypełnia w poszczegól-nych subsystemach. Nasuwa się pytanie czy partie świadomie rezygnują z poszcze-gólnych funkcji tj. edukacja czy mobilizacja, a może ich apel staje się mniej widoczny w bogatym wachlarzu innych komunikatów przekazywanych z różnych źródeł.

Niewątpliwie informacje płynące od partii do wyborców, jak i sprzężenie zwrotne, zostało z jednej strony wzmocnione przez szybki przekaz widomości przez mass media, jak i zdeformowany w postaci bogactwa informacji oraz trudnej

hierarchiza-26 L. Diamond, R. Gunther, Political Parties and Democracy, op.cit., s. 74.

cji dostarczanych komunikatów. Nie tylko wyborcy, ale także partie polityczne, dokonują pewnej selekcji oraz uproszczenia zdobywanej w ten sposób wiedzy. Ogra-niczając niektóre funkcje, akcentują inne wskazując jednocześnie nowy profil partii politycznej jako instytucji skupionej na rozwiązywaniu problemów w subsystemie party in public office. R. Katz i P. Mair rozpatrując ewolucją drogę partii w kierunku kartelu starają się udowodnić, iż ugrupowania polityczne zamykają się w przestrzeni administracyjno-biurokratycznej, a sami parlamentarzyści stają się urzędnikami wypełniającymi funkcję rządzenia. Należałoby zastanowić się, czyż właśnie owa możliwość sprawowania władzy oraz odpowiadanie za politykę państwa, nie jest jedyną funkcją wyróżniającą partie polityczne od innych instytucji, działających w rozbudowanym systemie społeczno-politycznym. Partie polityczne akcentują zatem swoją rolę w złożonej rzeczywistości, podkreślając fundamentalne znaczenia ich istnienia, jednocześnie rezygnując z tych przestrzeni aktywności, które wypełniane są przez inne instytucje.

Niezwykle interesującym polem badawczym w analizie partii politycznej pozostaje jej miejsce w subsystemie party in public office, które stanowić będzie w moim odczu-ciu, podstawowe znaczenie w ewolucyjnym ujęciu partii politycznej oraz kwintesen-cję w próbie odpowiedzenia na pytanie o poziom powiązania partii politycznych a społeczeństwa obywatelskiego. Krytycy partii politycznych wskazują na jej oddala-nie się od społeczeństwa, brak silnych związków z wyborcą, zapominając jednocześ-nie, iż ugrupowania polityczne funkcjonują jednocześnie w kilku przestrzeniach interpretacyjnych. Nie sposób wysuwać wniosków dotyczących całości, pomijając jeden z subsystemów. Uczestnictwo w procesie decyzyjnym wymaga od partii poli-tycznych profesjonalnego przygotowania oraz wieloaspektowej wiedzy dotyczącej złożonej rzeczywistości społeczno-politycznej. Dzięki rozbudowanemu wachlarzowi usług, jakie państwo rozpoczęło świadczyć na rzecz swoich obywateli, zasięg zainte-resowania partii politycznych także uległ poszerzeniu oraz pogłębieniu. Owa profe-sjonalizacja podyktowana była zatem potrzebną sprawnego zarządzenia i odpowie-dzialności za politykę państwową, a tym samym wypełnieniu zadania powierzonego partiom przez wyborców w rywalizacyjnych wyborach.

Wydaje się istotne podkreślenia, iż choć zmianie uległy funkcje oraz stopień powiązania z elektoratem, czy wewnętrzna organizacja partii politycznych, to jednak instytucje te funkcjonują dzięki zaufaniu społecznemu wyrażanemu podczas wybo-rów. Oderwanie ugrupowań politycznych od elektoratu i całkowite zwrócenie się w kierunku instytucji publicznych oznaczałoby deformacje partii politycznych oraz zaprzeczenie jej fundamentalnej funkcji, jaką jest dążenie do zdobycia i utrzymania władzy w drodze rywalizacyjnych wyborów. W moim odczuciu partie polityczne poprzez weryfikację funkcji oraz zmianę wewnętrznej organizacji, starają się dopa-sować do zmian we współczesnych społeczeństwach, akcentując znaczenie tych

funkcji, dzięki którym mogą zapewnić sobie nie tylko organizacyjne przetrwanie, ale także uczestnictwo w przetargach władczych.

pOdSumOwanie

b

ogactwo doświadczeń oraz empirycznych przykładów dotyczących partii politycznych oraz jej związków z otoczeniem społecznym, zmusza badającego tę tematykę do ciągłego poszukiwania oraz spojrzenia na ugrupowania polityczne jako żywe organizmy, które reagują na zmiany zachodzące w złożonej rzeczywistości społeczno-politycznej. Krytycy partii politycznych w owych zmianach upatrują źródło upadku ugrupowań politycznych oraz zerwanie więzi ze społeczeństwem. Wydaje się jednak, że choć zmianie uległa forma a także treść komunikatu oraz powiązanie pomiędzy partiami politycznymi a elektoratem, to jednak są one nierozerwalnie związane ze sobą poprzez rywalizacyjne wybory, dokonujące selekcji wśród partii politycznych. Kwintesencją działalności ugrupowań politycznych jest ich obecność w przetargach politycznych. Współczesny proces decyzyjny w wyniku dyfuzji władzy uległ rozproszeniu na nowe ośrodki, co stanowi ogromne wyzwanie dla partii poli-tycznych. Taki stan rzeczy przyczynia się do stworzenia nowych form penetracji elektoratu oraz poszerza wachlarza alternatywnych dróg rekrutacji elit politycznych.

Zatem pragnąc wskazać miejsce współczesnych ugrupowań w systemie społeczno-politycznym musimy podkreślić, iż z jednej strony partie polityczne dokonały zna-czącej weryfikacji własnych zasobów w postaci członkostwa, jakości komunikatu politycznego oraz ilości wypełnianych funkcji wobec elektoratu. Z drugiej jednak strony, w wyniku decentralizacji władzy zainteresowane są pogłębieniem przestrzen-nej penetracji, dającą im szansę na uczestnictwo w procesie decyzyjnym na różnych poziomach terytorialnego zorganizowania państwa.

Zaproponowane przeze mnie modelowe spojrzenie na partie polityczne w ustabi-lizowanych demokracjach stanowić musi pewne ograniczenie niedające odpowiedzi na liczne pytania związane ze skomplikowanym układem systemów społeczno-poli-tycznych. Owe jednak ograniczenie podyktowane zostało próbą wskazania na pewne generalne zmiany zaobserwowane w współczesnych partiach politycznych. Nie ulega wątpliwości, iż dla pełnego zrozumienia mechanizmów oraz pozycji danych partii w systemie należałoby przeanalizować skonkretyzowane przykłady systemów partyj-nych w oparciu o korelacje pomiędzy partiami a społeczeństwem. Praca ta jednak stanowić powinna pewien drogowskaz modelowych zmian, które zachodziły na przestrzeni ostatnich stu lat. Stanowią one odbicie ewolucji nie tylko partii politycz-nej jako instytucji, ale także współczesnych społeczeństw oraz rozwoju demokracji.

Niezwykle istotne jest uświadomienie sobie, iż każdy system polityczny wraz z własną

kulturą polityczną może realizować zaledwie fragmenty tych cech oraz ewolucyjnych zmian. Partia polityczna traktowana powinna być zatem jako fenomen sytuacyjny, na którego transformację wpływają liczne czynniki będące odzwierciedleniem interakcji w subsystemach, jak i pomiędzy nimi.

Summary

t

hiS article exPloreS the development and the main changes of the party organization in contemporary Europe. In my research I make an attempt to answer the question of how Euro-pean parties are changing and what is the main outcome of that change. The article presents a short analysis of various models of parties that can be located in terms of relationship between citizens, voters, party’s partisans and the state. Models of party’s evolution in Europe are help-ful in understanding the premises of contemporary inter- party changes. The main hypothesis taken under consideration is Katz and Mair’s conclusion that the parties become agents of the state and employ the resources of the state to ensure their own survival. Providing the general idea of the parties evolution and the dependency between different elements of the system, I introduced an analysis dividing the political reality into three coherent subsystems, called after Katz and Mair the party’s faces in which each of the indicates different patterns of involve-ment in the functionalistic and structural changes in party organization.

The first part of the article quaintly entitled the party on the ground focuses on the influence of the political and social cleavages, party organization and the electoral strategies used in order to encapsulate the society. The main question is what had happened in the European societies that the linkage between the party and the citizens had to change so dramatically and what are the key interdependencies between party organization and the society?

The second part is a vision of the party in central office and it gives information about historical evolution in the party organization and its influence on the elites’ position in the party system. Therefore, this crucial part of the article shows how the organization inside is needed to be changed to fulfill their function in the system.

The last part of the article- the party in public office shows connections and evolution in the relation between party and the state. Thanks to historical perspective there are more evident links between main function fulfilled by the parties and the increasing position of the state in resolving every day problems. The core question is whether it is possible that parties will be incorporated into state and politicians will tread their functions more professionally.

Furthermore, according to Katz and Mair’s hypothesis election will be changed into “confirma-tion of trust” more then real choice of voters.

Using the holistic analyze I would like to show the dynamics of party evolution. Different models of the party give us the vision of encapsulated parties in the system in general and the main influence on different elements in particular. This research illuminates that parties are strongly connected with the society and the state. Furthermore, there is no tangible evidence which could approve that Katz and Mair’s hypothesis is true. Parties are still interested in penetration of the subsystems. The association with the voters is one of the crucial parts in political strategy to protect their own survival.

vol.  16/2006 ISSN  1505-2192

Termin cyberprzestrzeń został użyty po raz pierwszy przez pisarza Williama Gibsona w 1982 roku, w mało znanej opowieści zatytułowanej Burning Chrome, a następnie został ponownie wykorzystany przez tego samego autora w noweli Neu-romancer z 1984 roku¹. Zaistniał więc z jednej strony na dziesięć lat przed wynalezie-niem systemu stron www przez sir Timothy Berners’a-Lee, a z drugiej strony ponad dwadzieścia lat po rozpoczęciu wdrażania sieci ARPANET².

Pojęciu cyberprzestrzeń nadano we współczesnych definicjach dwa podstawowe sensy³. Po pierwsze, jest pojmowana jako dodatkowy, wirtualny wymiar przestrzeni, tworzony przez zasoby zgromadzone w dziesiątkach milionów komputerów światowej

1 W. Gibson opisał świat, w którym dla zwiększenia możliwości ludzkiego organizmu są stosowane cybernetyczne rozszerzenia (tzw. cyberdecks), umożliwiające wymianę informacji ze światową siecią komputerową. Według autora, cyberprzestrzeń jest to „mimowolnie doświadczana halucynacja, niewy-obrażalna złożoność, graficzny obraz danych komputerowych”. D. Saco, Cybering democracy, University of Minnesota Press, Minneapolis–London 2002, s. 102.

2 ARPANET jest uważana za protoplastę Internetu. Sieć została stworzona przez agencję ARPA (Advanced Research Projects Agency, przemianowaną następnie na DARPA – dodano przedrostek De-fense), utworzoną przez rząd Stanów Zjednoczonych Ameryki w odpowiedzi na wystrzelenie przez Rosjan

„Sputnika”. ARPANET połączyła początkowo cztery jednostki komputerowe zlokalizowane w różnych częściach kraju. Przeznaczenie sieci na początku jej istnienia miało wymiar ściśle militarny, celem było zapewnienie funkcjonowania kanałów komunikacyjnych w przypadku wybuchu na terenie Stanów Zjednoczonych bomby atomowej. Zob. szerzej L. Simon, Netpolicy.com, The Woodrow Wilson Center Press, Washington–Baltimore 2000, s. 12–19.

3 Z. Płoski, Słownik encyklopedyczny – Informatyka, Wydawnictwo Europa, Wrocław 1999, s. 39.

W dokumencie Political Science ATHENAEUM (Stron 120-125)